Η οικονομική ανάπτυξη είναι περίεργο, πολύπλοκο πράγμα. Ολόκληρο το πολιτικό και οικονομικό οικοδόμημα του πλανήτη είναι εθισμένο με το θέμα, εκατομμύρια μορφωμένοι και ικανοί άνθρωποι αφιερώνουν τις ζωές τους και τις καριέρες τους μελετώντας και δουλεύοντας πάνω σ’ αυτό. Ένα νέο βιβλίο που κυκλοφορεί αυτές τις ημέρες από τη διαΝΕΟσις αντιμετωπίζει το γρίφο της ανάπτυξης με κάπως διαφορετικό τρόπο.
Το “Πώς Πετυχαίνουν Τα Έθνη” το έχει γράψει ο Ρουσίρ Σάρμα, ένας οικονομικός αναλυτής της Morgan Stanley που ταξιδεύει στον κόσμο μελετώντας στοιχεία και μιλώντας με ειδικούς, προέδρους, και επιχειρηματίες, φιλοδοξώντας να καταλάβει γιατί κάποιες χώρες αναπτύσσονται και άλλες όχι, και να προβλέψει ποιες θα αναπτυχθούν στο μέλλον. Στο βιβλίο συμπυκνώνει τα βασικά του συμπεράσματα σε δέκα βασικούς κανόνες/δείκτες. Για παράδειγμα, ο πρώτος κανόνας αφορά το δημογραφικό προφίλ μιας χώρας, και πιο συγκεκριμένα το αν αυξάνονται ή μειώνονται οι οικονομικά ενεργοί πολίτες σε μια κοινωνία. Οι υπόλοιποι κανόνες περιλαμβάνουν το κατά πόσο ο ηγέτης της χώρας είναι μεταρρυθμιστής, το πόσοι και τι είδους δισεκατομμυριούχοι δραστηριοποιούνται στη χώρα, το πόσο επεμβαίνει το κράτος στην οικονομία, το πόσο εκμεταλλεύεται η χώρα τη γεωγραφική της θέση, το αν οι επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξάνονται ή μειώνονται, το ύψος του πληθωρισμού, το αν η χώρα θεωρείται φτηνή ή ακριβή, το αν το ιδιωτικό χρέος αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι η οικονομία και το αν η χώρα παρουσιάζεται με έντονα θετικό ή αρνητικό τρόπο σε ξένα ΜΜΕ.
Μερικοί από αυτούς τους κανόνες αφορούν παραγνωρισμένα στοιχεία της οικονομικής δραστηριότητας, ή καταρρίπτουν μύθους της σύγχρονης οικονομικής θεωρίας. Άλλοι, δε, μοιάζουν εντελώς απροσδόκητοι: πώς είναι δυνατόν τα εξώφυλλα του Time να αποτελούν δείκτη του αν μια χώρα θα αναπτυχθεί ή όχι; Σε όλες τις περιπτώσεις ο Σάρμα αναφέρει τα αποτελέσματα της πρωτογενούς έρευνας που έχει κάνει με την ομάδα του μελετώντας και διασταυρώνοντας στοιχεία, αλλά και πολυάριθμα παραδείγματα που εξηγούν γιατί αυτοί οι κανόνες, πράγματι, συνήθως λειτουργούν σωστά. Κάθε ένα από τα κεφάλαια που αναλύουν αυτούς τους κανόνες αποτελεί μια πλήρη και εξαιρετικά καλογραμμένη ανάλυση του κάθε επιμέρους θέματος. Για παράδειγμα, στο κεφάλαιο περί μεταρρυθμιστών ηγετών παρουσιάζει την καλύτερη χαρτογράφηση της σύγχρονης ηγεσίας που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια, αναλύοντας τα διαφορετικά είδη ηγετών που έχουν εμφανιστεί μέχρι και τη δεκαετία που διανύουμε και τις συνέπειές τους για τις οικονομίες που διευθύνουν.
Το εύλογο ερώτημα που προκύπτει από όλες αυτές τις αναλύσεις, βεβαίως, είναι το πού μπαίνει η Ελλάδα σε όλα αυτά. Ποιο είναι το συμπέρασμα για εμάς από τους 10 κανόνες του Σάρμα; Τα πάμε καλά; Θα αναπτυχθούμε; Και εδώ χωράνε ερμηνείες, εκτιμήσεις και προσωπικές απόψεις. Διαβάζοντας το βιβλίο κάθε Έλληνας αναγνώστης ενδέχεται να καταλήξει σε διαφορετικά συμπεράσματα. Σε κάποιους από τους κανόνες, όπως αυτόν που αφορά τον πληθωρισμό και το αν έχουμε ακριβό ή φτηνό νόμισμα, δεν είναι καν αποκλειστικά δικό μας θέμα (έχουμε χαμηλό πληθωρισμό και το ευρώ -ευτυχώς). Σε κάποιους άλλους είμαστε σε καλό επίπεδο από τύχη (το ιδιωτικό χρέος δεν αυξάνεται ραγδαία) ενώ τα ξένα ΜΜΕ μας έχουν ξεχάσει. Από την άλλη όμως, οι επενδύσεις σε παραγωγικούς τομείς παραμένουν πολύ χαμηλές. Δεν εκμεταλλευόμαστε τη γεωγραφική μας θέση όσο αποτελεσματικά το κάνουν άλλες χώρες. Οι δικοί μας ολιγάρχες κατά κανόνα βασίζονται περισσότερο στις πολιτικές τους διασυνδέσεις παρά στην παραγωγή πλούτου σε ένα περιβάλλον υγιούς ανταγωνισμού (χωρίς πάντως να είμαστε στα επίπεδα χωρών όπως η Ρωσία, η Μαλαισία ή η Χιλή), το κράτος είναι από τα πιο παρεμβατικά στην εγχώρια οικονομία στον ανεπτυγμένο κόσμο και, φυσικά, ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της χώρας μας μειώνεται και μάλιστα ραγδαία. Όμως όλοι αυτοί οι κανόνες λειτουργούν, όπως εξηγεί και το βιβλίο, συνδιαστικά. Διαβάζοντάς τους κάποιος μπορεί να μαντέψει ότι μια χώρα μπορεί να αναπτυχθεί ακόμα κι αν σε κάποιους από αυτούς δεν τα πηγαίνει πολύ καλά, φτάνει να τα πηγαίνει καλά σε κάποιους άλλους, σημαντικότερους και, κυρίως, σε αυτόν που κατά τη γνώμη μου αποδεικνύεται ο σημαντικότερος απ’ όλους: Να έχει ένα μεταρρυθμιστή ηγέτη με ισχυρή εντολή, κατά προτίμηση στην πρώτη του θητεία, πριν ακόμα τον φθείρει το πολιτικό κόστος ή κρίσεις μεγαλείου.