Το περιβάλλον και πάλι απασχολεί στο ανώτατο διεθνές πολιτικό επίπεδο, ιδίως λόγω των συχνότερων και εντεινόμενων πολύνεκρων συμβάντων που βιώνει ο πλανήτης μας και αποδίδονται στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.
Στα καθ’ ημάς, τα θέματα περιβάλλοντος ελάχιστα απασχόλησαν κατά την πρόσφατη προεκλογική περίοδο. Στις προγραμματικές δηλώσεις του αρμόδιου υπουργού κυριάρχησαν τα ενεργειακά θέματα, με άλλα, όπως της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του θορύβου των αστικών κέντρων και της διαχείρισης των υγρών αποβλήτων, να απουσιάζουν παντελώς.
Εξ αφορμής, ακολουθούν επισημάνσεις για επιλεγμένα σημαντικά, περιβαλλοντικού χαρακτήρα, προβλήματα της χώρας μας. Κατ’ αρχάς, αξίζει να σημειωθεί ότι, με ή χωρίς τη θεσμική παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η ποιότητα του περιβάλλοντος στη χώρα μας παρουσιάζει βελτίωση τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Απασχολούν ακόμη έντονα όμως οι περιπτώσεις πόλεων χωρίς κεντρική επεξεργασία των αστικών λυμάτων και της λειτουργίας χωματερών. Η περιορισμένη αναφορά στην ατμοσφαιρική ρύπανση («νέφος») που ταλάνιζε την Αθήνα κατά το τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα οφείλεται στη σημαντική μείωση των τιμών ρύπων λόγω κατάλληλων μέτρων (αυτοκίνητα αντιρρυπαντικής τεχνολογίας, μετρό, κατανάλωση φυσικού αερίου), της αποβιομηχάνισης και της πρόσφατης οικονομικής κρίσης με τη γενικότερη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.
Το ενδιαφέρον πλέον εστιάζεται στον περιορισμό των οξειδίων του αζώτου, με κύρια πηγή το κυκλοφοριακό. Σημαντική συμβολή στο πρόβλημα και σε επίπεδο χώρας έχει ο στόλος των ρυπογόνων φορτηγών οχημάτων που πρέπει, επιτέλους, να εκσυγχρονισθεί. Πρέπει επίσης να καταργηθεί η οικονομικά και περιβαλλοντικά καταστροφική αύξηση του ειδικού φόρου κατανάλωσης του πετρελαίου θέρμανσης, που έχει ως αποτέλεσμα σε πολλές πόλεις να εμφανίζεται περιστασιακά η επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία «αιθαλομίχλη» λόγω της κατανάλωσης στερεών και ακατάλληλων καυσίμων με πολύ αυξημένες εκπομπές σωματιδίων.
Αναφορικά με τα ενεργειακά, προφανώς πρέπει να διευθετηθούν οι εκκρεμότητες με τις λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ (απόσυρση των ΑΗΣ Καρδιάς και Αμυνταίου και πώληση των ΑΗΣ Μελίτης ΙΙ και Μεγαλόπολης Β), χωρίς όμως να αγνοείται, γενικότερα, ότι ο λιγνίτης είναι ένας σημαντικός εγχώριος πλουτοπαραγωγικός πόρος. Το σκάνδαλο της ιδιωτικής ενεργειακής εταιρείας Enron στις ΗΠΑ και οι περιοχές της Καλιφόρνιας χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα για συνεχόμενες μέρες το 2001 πείθουν ότι σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη η βιώσιμη παρουσία μιας δημόσιας επιχείρησης για τη διασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου ηλεκτροπαραγωγής.
Αμεση συνάφεια με τα ενεργειακά έχει και η κλιματική αλλαγή. Παγκοσμίου επιπέδου πρόβλημα, όσο και αν ο στρουθοκαμηλισμός ή η ημιμάθεια περί το θέμα «επιφυλάσσεται» ή «απορρίπτει». Οταν οι τράπεζες και οι ασφαλιστικές εταιρείες «ενδιαφέρονται», οι υπόλοιποι, στον βαθμό που αναλογεί σε κάθε χώρα, πρέπει να τρέξουν.
Σε πρώτη φάση, η χώρα μας αρκεί να επικεντρωθεί στη χρήση λιγότερο ρυπογόνων καυσίμων και στην προώθηση ανανεώσιμων πηγών και μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας. Σχετικά με την αυθαίρετη δόμηση, η ελληνική πολιτεία με κατά καιρούς νομοθετήματα επιδεικνύει πνεύμα κατανόησης, μετατοπίζοντας σταδιακά από το 1983 έως το 2011 (επί του παρόντος) την «κόκκινη γραμμή» του εγγύτερου έτους κατασκευής των, τυπικά προς κατεδάφιση, επωφελούμενων αυθαιρέτων. Παρεμπιπτόντως, με τα ποικιλώνυμα πρόστιμα (διατήρησης, τακτοποίησης κ.ά.) αξιοποιείται η ελληνική πραγματικότητα προς όφελος των δημόσιων ταμείων. Για ποιον λόγο να μην υπάρξει και επόμενη «τελευταία ευκαιρία τακτοποίησης»;
Απαραίτητη, ιδιαίτερα στο πλαίσιο ενός σκοπούμενου «επιτελικού» κράτους, είναι η εύρυθμη λειτουργία ελεγκτικών μηχανισμών, ενδεικτικά, της τήρησης των περιβαλλοντικών όρων μιας εγκατάστασης, της αυθαίρετης δόμησης και της διακίνησης των υγρών καυσίμων. Υποστελεχωμένες, για διαφόρους λόγους, υπηρεσίες δεν μπορούν να επιτελέσουν το έργο τους με την ασυδοσία και τη διαφθορά να ελλοχεύουν, όπου δεν είναι ήδη παρούσες.
Η απάντηση στο υποτιθέμενο δίλημμα «Ανάπτυξη ή περιβάλλον;», ακόμη και σε περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης, δεν είναι προφανής, ούτε μονολεκτική. Ούτως ή άλλως, η ανάπτυξη είναι ποικιλόμορφη και μια μορφή της μπορεί να επηρεάσει άλλες μορφές, πόσο μάλλον την ποιότητα του περιβάλλοντος. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν το περιβάλλον αντιμετωπίζεται ως σημαντικό τμήμα της μεγάλης εικόνας ή ως παραπεταμένη ψηφίδα της για αξιοποίηση, αν και όποτε αυτή κριθεί σκόπιμη.
* Ο κ. Δημ. Χατζηδάκης είναι δρ Χημικός Μηχανικός, πρώην υπάλληλος του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.