Η δεκαετία που κλείνει ήταν μια διαρκής διάψευση μύθων και αντιλήψεων που διαμορφώθηκαν τον περασμένο αιώνα. Χωρίς να σημειώσουμε όλες τις εξελίξεις και τις λεπτομέρειες των τελευταίων χρόνων, χωρίς την κοσμογονία μιας μεγάλης στρατιωτικής σύγκρουσης ή φυσικής καταστροφής, διαλύθηκε η αυταπάτη ότι η συνεχής τεχνολογική πρόοδος και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου θα οδηγούσε την ανθρωπότητα σε ολοένα μεγαλύτερη ευημερία. Παρότι σε παγκόσμιο επίπεδο μειώθηκαν κατακόρυφα η απόλυτη φτώχεια και η παιδική θνησιμότητα και περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν γράμματα, οι ανισότητες εντός κοινωνιών και μεταξύ χωρών αυξάνονται.
Την ώρα που περισσότεροι άνθρωποι απολαμβάνουν τα αγαθά του δημοκρατικού πολιτεύματος, η ποιότητα της δημοκρατίας υπονομεύεται σε πολλές χώρες που κάποτε αποτελούσαν φάρο για άλλες.
Για τους Ελληνες, από το 2009 φαινόταν ότι η δεκαετία θα απαιτούσε οδυνηρή προσαρμογή στην πραγματικότητα, ότι θα οδηγούσε στην κατάρρευση πολλών μύθων. Μαζί με αυτόν του εύκολου πλουτισμού κλονίστηκε και η νοοτροπία ότι η άρνηση να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα θα ανάγκαζε την πραγματικότητα να αλλάξει για χατίρι μας. Αυτό το έμαθαν όσα κόμματα βρέθηκαν στην εξουσία. Δεξιά, κεντρώα και αριστερά, όλα έμαθαν ότι δεν υπήρχαν εύκολες λύσεις, ούτε η ιδεολογία τους έδινε κανένα πλεονέκτημα. Κρίθηκαν για όσα κατάφεραν και για τα λάθη τους, για τις παραλείψεις και τις προσπάθειές τους να χειραγωγήσουν τους θεσμούς (κάποια περισσότερο και άλλα λιγότερο). Από εδώ και μπρος, ίσως τα κόμματα θα κρίνονται για όσα προτείνουν και για όσα κάνουν, παρά για την ιδεολογία που δηλώνουν. Εδώ βρίσκεται το μεγάλο στοίχημα για τον Κυριάκο Μητσοτάκη: πριν η απλή αναλογική προκαλέσει νέες περιπέτειες και αστάθεια, θα μπορέσει η κυβέρνησή του να δείξει ότι η αφοσίωση στο καλό του συνόλου θα είναι πλέον το κριτήριο για τους ψηφοφόρους;
Στο διεθνές επίπεδο, ίσως η πιο «ορατή» αλλαγή μέσα στη δεκαετία ήταν η εξαφάνιση του «διπλωματικού» λόγου στις σχέσεις μεταξύ χωρών και ανθρώπων. Και εδώ, η Ελλάδα ήταν στην πρωτοπορία. Οταν ξέσπασε η κρίση, τα σχόλια αξιωματούχων της Ε.Ε. και ηγετών χωρών-μελών εις βάρος των Ελλήνων συχνά συναγωνίζονταν τις ακρότητες του Τύπου (στην Ελλάδα και στις δικές τους χώρες). Λίγα χρόνια αργότερα, αυτή η γλώσσα επισημοποιήθηκε από τον Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ και σειρά άλλων ηγετών – όπως οι Πούτιν, Ερντογάν, Ντουτέρτε και Μπολσονάρο. Πέρα από τα πρωτοσέλιδα και τα δελτία ειδήσεων, όμως, και ο διάλογος των πολιτών στα κοινωνικά δίκτυα συχνά βυθιζόταν στον βούρκο των προσβολών και απειλών. Σε κάθε επίπεδο, η κατάρρευση της ποιότητας της συζήτησης συνδυάστηκε με την ενίσχυση ακραίων θέσεων και με την υπονόμευση όσων θεσμών θα μπορούσαν να αποτρέψουν ή να επιβραδύνουν αυτή την παρακμή.
Είτε αφορά την εγκληματική αφέλεια κυβερνώντων, είτε την εμπιστοσύνη στο διεθνές σύστημα διακυβέρνησης, είτε τον τρόπο που οι χώρες και οι πολίτες συμπεριφέρονται, η «αφύπνιση» από τις αυταπάτες μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα, αναγκάζοντάς μας να αντιμετωπίζουμε την πραγματικότητα όπως είναι και όχι όπως θα θέλαμε να είναι. Ετσι, θα μπορούσε να γίνει μια σοβαρή προσπάθεια να διατηρηθούν, να εξελιχθούν, μηχανισμοί και συμπεριφορές που ωφέλησαν την ανθρωπότητα τις προηγούμενες δεκαετίες. Από την άλλη, όμως, το τέλος των μύθων μπορεί να προκαλέσει ακόμη μεγαλύτερη ρήξη, ενθαρρύνοντας όσους επενδύουν στη σύγκρουση ώστε να πετύχουν νίκη της δικής τους πλευράς και όχι τη συναίνεση. Εάν στην Ελλάδα δεν εξελιχθεί το κέντρο, με τη Νέα Δημοκρατία και τον ΣΥΡΙΖΑ να συμβάλλουν και οι δύο σε αυτό, η πόλωση θα υπονομεύει κάθε προσπάθεια ανάκαμψης, σε βάρος του συνόλου. Εάν στις ΗΠΑ επανεκλεγεί ο Τραμπ ή εάν τον αντικαταστήσει κάποιος ή κάποια με εξίσου ακραίες θέσεις (απ’ όποιο κόμμα), η συνεχιζόμενη πόλωση στις ΗΠΑ θα υπονομεύσει περαιτέρω το μέλλον της χώρας αλλά και το διεθνές σύστημα διακυβέρνησης.
Οπου κοιτάξουμε, βλέπουμε την ανάγκη επούλωσης των πληγών που αφήνει η απερχόμενη δεκαετία, αλλά και την απουσία των δυνάμεων που θα μπορούσαν ή θα ήθελαν να αφοσιωθούν σε αυτό το δύσκολο αλλά απαραίτητο έργο. Οι απειλές εναντίον του μοντέλου της φιλελεύθερης δημοκρατίας, η αδυναμία των φορέων του πολιτικού κέντρου να εμπνεύσουν τους νέους, οι ολοένα μεγαλύτερες κοινωνικές ρωγμές καθώς και οι ωμές αντιπαραθέσεις μεταξύ χωρών, είναι φανερές πλέον. Οπως και το γεγονός ότι η νέα δεκαετία θα είναι κρίσιμη: Η ανθρωπότητα θα μπορέσει να διορθώσει την πορεία της ή οδηγείται τυφλά σε συγκρούσεις και δυστυχία;