Προ κορωνοϊού, στην οδό με τις προτομές των ηρώων στο Πεδίον του Αρεως, νέος με έντονα τα χαρακτηριστικά της αραβικής προέλευσής του με είχε ρωτήσει τι είναι όλοι αυτοί. Του απάντησα ότι είναι οι ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης. Περίμενα να με ρωτήσει τι είναι η Ελληνική Επανάσταση, όμως απορημένος αναρωτήθηκε: «Μα υπάρχουν και γυναίκες ηρωίδες»; Υπέθεσα ότι στο μυαλό του φιλίστορος Αραβα ο ηρωισμός είναι συνυφασμένος με το ανδρικό φύλο. Πριν όμως καταλήξω σε βιαστικά συμπεράσματα, αναρωτήθηκα πόσα γυναικεία ονόματα εμφανίζονται να πρωταγωνιστούν στις σελίδες της Γαλλικής Επανάστασης; Μου ήρθε στο μυαλό η Σαρλότ Κορντέ, η δολοφόνος του Μαρά και, εννοείται, η Μαρία-Αντουανέτα, η προσωποποίηση του παλαιού καθεστώτος στα μάτια των επαναστατών. Το επεισόδιο είναι αυθεντικό και το θυμήθηκα όταν διάβασα πως στην έρευνα του ΚΕΦίΜ για τον τρόπο με τον οποίον προσλαμβάνουν οι σημερινοί Ελληνες το 1821, τρίτη στην κατάταξη δημοφιλίας των ηρώων είναι η Μπουμπουλίνα. Η Ελληνική Επανάσταση ίσως είναι η πρώτη στον σύγχρονο κόσμο όπου γυναίκες διαδραματίζουν κρίσιμο και δη πολεμικό ρόλο. Μοιράζονται εξίσου με τους άνδρες το θάρρος αλλά και την αγριότητα που απαιτούσαν οι στιγμές.
Στην έρευνα την πρώτη θέση καταλαμβάνει ο Κολοκοτρώνης. Διόλου περίεργο. Διόλου περίεργη και η δημοτικότητα της Ρωσίας ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Με εντυπωσίασε αντιθέτως η σχετικά χαμηλή βαθμολογία που επιτυγχάνει ο Μακρυγιάννης. Και αναρωτήθηκα ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα αν η έρευνα αυτή γινόταν τη δεκαετία του ’80 και όχι σήμερα. Ως προς το είδος της Επανάστασης η συντριπτική πλειοψηφία την αναγνωρίζει ως εθνική, χωρίς όμως να παραγνωρίζει και τον κοινωνικό, φιλελεύθερο και θρησκευτικό της χαρακτήρα. Και καλά ο θρησκευτικός χαρακτήρας του Αγώνα. Οσοι όμως τη χαρακτηρίζουν και «φιλελεύθερη», πώς θα εξηγούσαν την επιλογή τους άραγε; Μήπως με το σολωμικό «και ακαρτέρει και ακαρτέρει φιλελεύθερη λαλιά»; Ή μήπως με το «Ελευθερία ή Θάνατος»; Δεν χωράει αμφιβολία πως η ανάγκη για ελευθερία ήταν το βασικό κύτταρο του επαναστατικού ήθους. Αντιθέτως, νομίζω ότι οποιαδήποτε έντιμη προσέγγιση θα πρέπει να λάβει υπόψη του ότι όταν ο Σολωμός έγραφε «φιλελεύθερη λαλιά» δεν αναφερόταν στη σκέψη του Τζον Λοκ. Οσο για τον φιλελευθερισμό των πρώτων θεσμών, όσοι τον προβάλλουν ως επιχείρημα, ας αναρωτηθούν για ποιον λόγο αυτοί οι θεσμοί δεν λειτούργησαν ποτέ.
Στις περασμένες δεκαετίες ο συρμός ήθελε την Επανάσταση κατεξοχήν «κοινωνική». Σήμερα πολλοί τη θέλουν «φιλελεύθερη». Και οι μεν και οι δε θέλουν να την καλλωπίσουν, για να την κάνουν εμφανίσιμη στον σύγχρονο κόσμο. Απλώς λογοκρίνουν την ιστορική δυναμική της.