Η αδελφοκτονία μας και ένα κοινό μνημείο
Κύριε διευθυντά
Η περί κοινού μνημείου των πεσόντων από τις δύο παρατάξεις στον Εμφύλιο –αναφορά του κ. Αγγελου Ζαχαρόπουλου («Κ», 3/7/20)– απηχεί γενικότερη διάθεση καταλλαγής, η οποία προσέκρουσε αφενός σε μειοψηφικές συναισθηματικές αντιδράσεις και αφετέρου στις πλειοψηφικές (εντός των ηγετικών κομματικών επιτελείων) επιλογές κομματικής και ιδεολογικής σκοπιμότητας. Τα δύο ιστορικά περιστατικά (επικήδειος του Φλωράκη μπροστά στο φέρετρο του Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, χειραψία Τσακαλώτου – Καπετάν Μάρκου) δεν αντέστρεψαν την κατάσταση. Εξάλλου, διαφέρουν κατά το ποιόν. Η υπέρβαση Φλωράκη ήταν φυσιολογική έκφραση προσωπικής γενναιότητας του ανδρός. Η χειραψία, όμως, όζει πολιτικού χειρισμού εκ μέρους του παφλάζοντος ανδρεϊκού κύματος της εποχής.
Εν πάση περιπτώσει, επειδή έγινε λόγος περί του αξιοσύστατου βιβλίου «Στη μνήμη των θυμάτων των εμφυλίων συγκρούσεων 1943-1949, ανεξάρτητα απ’ τις παρατάξεις στις οποίες ανήκουν, με την ευχή: Ποτέ πια», ας επωφεληθώ της ευκαιρίας. Σημειώνω, λοιπόν, ότι στο ΜΕΘιστόρημα «Στίγμα της λεοπάρδαλης» (που έχω έτοιμο – όχι και πως εκδόθηκε κιόλας…), ένα από τα πρόσωπα, καθηγήτρια του ΑΠΘ, σε κατάσταση ονειρικού παραληρήματος, βλέπει έναν γιγάντιο εκσκαφέα να ανεγείρει μέσα από το χώμα υψηλότατο μνημείο και λέει, μεταξύ άλλων: «…Ξέρω όμως βαθιά μέσα μου πως αυτό πρέπει να είναι το κοινό μνημείο όλων των νεκρών του εμφυλίου πολέμου. Αυτό είναι. Αυτό που δεν έγινε ποτέ στην Ελλάδα, επειδή οι νικητές ήταν ενοχικά ανασφαλείς και οι νικημένοι ήταν… Για τους νικημένους θυμάμαι τις Επιστολές του Οράτιου (τις έχω διδαχθεί και τις διδάσκω ιδιαίτερο μάθημα): Graecia capta ferum victorem cepit et artes intulit agresti Latio. Και εξηγώ κάθε φορά στους φοιτητές μου ότι η ιδεολογική κυριαρχία της ηττημένης Αριστεράς στη μετά τον Εμφύλιο Ελλάδα αντιστοιχεί στο “η νικημένη Ελλάδα νίκησε τον άγριο νικητή και έφερε τις Μούσες στο αγροίκο Λάτιο”.
Οι νικημένοι, λοιπόν, φταίνε και αυτοί εξίσου που δεν έγινε η μεγάλη συμφιλίωση και στην πατρίδα μας, γιατί έχουν μια υπεροψία συμπλεγματική θα έλεγα, όπως συμπλεγματική είναι και η ένοχη στάση της Δεξιάς ή αυτού που έχει απομείνει από αυτήν […]». Στο σημείο αυτό η καθηγήτρια βλέπει ορθωμένο μέγα μνημείο και διαβάζει: Αφιέρωμα: Τοις πεσούσι για την πατρίδα και τον λαό της. Ενα όνειρο από εκείνα, φαίνεται, που «δε βγαίνουν».
Γερασιμος Μιχαηλ Δωσσας
Θεσσαλονίκη
Ομηρικές λέξεις καθημερινής χρήσης
Κύριε διευθυντά
Είναι γνωστό ότι, διαχρονικά, την εκμάθηση της αρχαίας μορφής της γλώσσας που μιλούμε, τα Αρχαία, τη θεωρούμε αγγαρεία και την αντιπαθούμε. Στο αίσθημα αυτό στηρίζονται οι λαϊκιστές πολιτικοί, που κατά καιρούς την καταργούν στον βωμό της ήσσονος προσπάθειας που βασιλεύει. Οι σχέσεις όμως με την αρχαία μορφή της γλώσσας μας είναι πολύ στενές, αλλά δεν το συνειδητοποιούμε. Oλος ο τεράστιος πλούτος των άκλιτων μορίων του λόγου και πολλών άλλων λέξεων είναι ίδιος, απολύτως ίδιος στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια του Ομήρου και στη γλώσσα που μιλούμε. Αναφέρουμε μερικές: τι, πως, που, πότε, ποτέ, μη, μα, μεν, μέχρι, χωρίς, ούτε, άρα, όμως, και άλλα, (άλλος-η-ο = ομηρική λέξη). Επίσης, οι αριθμοί και τα αριθμητικά: εν, δέκα, εκατόν, χίλια, πρώτος, δέκατος, εκατοστός, χιλιοστός. Χωρίς αυτές τις λέξεις η συνεννόηση ήταν και είναι αδύνατη. Αυτό, όμως, δεν γίνεται αισθητό από την απλή αναφορά τους. Η σημασία τους διαπιστώνεται όταν υπάρχουν στις διάφορες φράσεις, αρχαίες και σύγχρονες. Παραθέτουμε στο πρωτότυπο ένα παράδειγμα από την Οδύσσεια του Ομήρου που είναι κατανοητό από τον μορφωμένο Eλληνα και διασκεδαστικό. Το τέχνασμα που επινόησε ο Oμηρος για να αποδράσει ο Οδυσσέας.
Κύκλωπες: Πολύφημε, τι τόσον εβόησας νύκτα και άυπνους αμμε τίθησθαι (μας κατέστησες).
Πολύφημος: Ω φίλοι, ούτις (όχι κάποιος = κανένας) με κτείνει δόλω (με σκοτώνει με δόλο).
Κύκλωπες: Ει (εάν) μεν μη τις (όχι κάποιος) σε βιάζεται, Διός μεγάλη νόσον (την τρέλα) ου πως (δεν υπάρχει πως) αλέασθαι (να τη διώξουμε).
Οι Κύκλωπες λένε στον Πολύφημο ότι είναι τρελός! Οταν λέει ότι κανένας (ούτις = όχι κάποιος) τον σκότωσε.
Τα άκλιτα μόρια που χρησιμοποιούσαν οι Κύκλωπες του Ομήρου στην ομιλία τους είναι τα ίδια που χρησιμοποιούμε και εμείς σήμερα. Eνα παιδί 10-12 ετών θα εντυπωσιαστεί από αυτή τη στενή συγγένεια και αν τη διαπιστώσει και με άλλα αντίστοιχα παραδείγματα, που αφθονούν, η διάθεσή του προς τα Αρχαία ασφαλώς θα επηρεαστεί θετικά.
Μενελαος Μπατρινος
Ομότιμος καθηγητής Ιατρικής Σχολής Αθηνών
Το μέλλον της πράσινης οικονομίας στην Ελλάδα
Κύριε διευθυντά
Διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον το άρθρο «Αλήθειες και μύθοι για την αιολική ενέργεια» (4/7/2020). Αποτελεί συνέχεια πολλών βαθυστόχαστων άρθρων σχετικά με τις δυνατότητες και τους κινδύνους της εφαρμογής στην Ελλάδα στρατηγικής για εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Μου έκανε εντύπωση ότι ελάχιστα συζητήθηκαν οι ευκαιρίες για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας μιας νέας βιομηχανίας και τεχνολογίας. Πέραν του σημαντικού θέματος της ενεργειακής ανεξαρτησίας και της αποδέσμευσης από τον λιγνίτη και τον περιορισμό της θερμικής ενέργειας, δεν συζητείται η δυνατότητα να μετατραπεί η Ελλάδα σε κέντρο πνευματικής ιδιοκτησίας και καινοτομίας όσον αφορά την εκμετάλλευση φυσικών πόρων για εναλλακτικές πηγές ενέργειας, ιδεωδώς χωρίς να καταστρέφεται η βιοποικιλιότητα.
Θα αποτελούσε ευκαιρία να μειωθεί η εξάρτηση της οικονομίας από δραστηριότητες που εξαρτώνται από εποχικές και μεταβαλλόμενες συνθήκες, όπως ο τουρισμός. Συγχρόνως θα προωθούσε την απασχόληση και την επιχειρηματικότητα.
Ως άτομο που σταδιοδρόμησε στη Silicon Valley, Καλιφόρνια, διαπίστωσα τα μεγάλα οφέλη από επενδύσεις σε κέντρα έρευνας και ανάπτυξης, κυρίως όσον αφορά την απασχόληση, τη δραστηριότητα επιχειρήσεων και τον δυναμισμό των πανεπιστημίων, και έχω απογοητευθεί διαπιστώνοντας ότι η βιομηχανία των εναλλακτικών πηγών ενέργειας (ΕΠΕ) δεν έχει λάβει τη δέουσα προτεραιότητα στην Ελλάδα.
Υπάρχουν δυνατότητες στην Ελλάδα, χάρις σε ικανούς αποφοίτους πανεπιστημίων και νέους επιχειρηματίες, για τη δημιουργία επιχειρήσεων με σκοπό την ανάπτυξη των ΕΠΕ με έμφαση στο λογισμικό, σε ειδικευμένους μηχανισμούς, έως και σε κατασκευές ελίκων και εξαρτημάτων για ανεμογεννήτριες. Η Ελλάδα δεν έχει τη δυνατότητα να επενδύσει όπως η Δανία και η Νορβηγία στην καινοτομία. Το ελληνικό κράτος, εντούτοις, παρά τις οικονομικές δυσκολίες, έχει προσεγγίσει τους στόχους της Ε.Ε. για έρευνα και ανάπτυξη δαπανώντας το 1,25% ΑΕΠ το 2020. Η Δανία επενδύει 3% του ΑΕΠ. Η Ελλάδα, πάντως, θα μπορούσε να ενθαρρύνει εγχώρια καινοτομία και παραγωγή στον τομέα των ΕΠΕ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η εταιρεία ενεργειακών συμβούλων Wood Mackenzie διαπίστωσε στις αρχές του 2020 ότι οι εταιρείες που παράγουν ανεμογεννήτριες ακολουθούν το παράδειγμα της αυτοκινητοβιομηχανίας, δίδοντας έμφαση στη βελτίωση του λογισμικού για την αναβάθμιση της αποδόσεως και της διαχειρίσεως των ανεμογεννητριών. Η Ελλάδα, όπως έχει αποδειχθεί, έχει ικανά στελέχη στον τομέα των υπολογιστών, στην ανάλυση δεδομένων και στον προγραμματισμό. Οι Ελληνες τεχνικοί γνωρίζουν την αγγλική γλώσσα, έχουν μεγάλες ικανότητες (και δυστυχώς οι αμοιβές τους είναι χαμηλές). Ηδη έχουμε παραδείγματα εταιρειών που έχουν αγορασθεί, όπως από τη Microsoft και άλλες.
Είναι κατάλληλη στιγμή για πρωτοβουλίες. Η χώρα θα έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει κονδύλια της Ε.Ε. για επενδύσεις στην πράσινη οικονομία προς όφελος της γενικότερης οικονομίας και σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες και τις ανάγκες της Ελλάδος. Με φορολογικά κίνητρα, παράλληλα με την υποχρέωση για τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα και που χαίρουν ολιγοπωλιακών συνθηκών στον κλάδο, και με διάθεση φθηνής δημόσιας γης, να επενδύουν σε έρευνα και τεχνολογία, ιδίως σε πανεπιστήμια προς ενίσχυση τμημάτων που καταρτίζουν επιστήμονες και μηχανικούς και προωθούν έρευνα για την ανάπτυξη των ΕΠΕ.
Οι εν λόγω εταιρείες σε συνεργασία με το κράτος και ιδιωτικά κεφάλαια, και μάλιστα από το εξωτερικό, θα μπορούσαν να επενδύσουν και σε startups, δίδοντας έμφαση σε τεχνολογικές καινοτομίες, με περιθώρια υψηλής αύξησης αξίας και προσφέροντας υπηρεσίες και λύσεις σε εταιρείες εναλλακτικής ενέργειας.
Ετσι θα δημιουργηθεί ένας κλάδος που θα είχε μακροχρόνια θετική επίδραση επί της ελληνικής οικονομίας, ώστε η Ελλάδα να εξάγει γνώση αντί απλώς να εισάγει βιομηχανικά προϊόντα.
Φωκιων Ποταμιανος
Η ψηφιοποίηση και το κινητό μου
Κύριε διευθυντά
Θα ήθελα να σας εκθέσω ένα ζήτημα το οποίο έχει σχέση με την ψηφιοποίηση των δημοσίων υπηρεσιών. Είμαι εδώ και πολλά χρόνια κάτοικος εξωτερικού και δεν επισκέπτομαι συχνά την Ελλάδα.
Πολλά λέγονται για την ψηφιοποίηση του Δημοσίου, έχουν γίνει αρκετά, αλλά λιγότερα απ’ ό,τι διαδίδεται. Και απ’ αυτά που δεν έχουν γίνει, κάποια ανήκουν συχνά στα στοιχειώδη. Συγκεκριμένα, η εξουσιοδότηση έχει απλουστευθεί. Γίνεται μέσω του gov με μεσολάβηση τραπεζών (online banking) ή μέσω του Taxisnet, αλλά η επιβεβαίωση και στις δύο περιπτώσεις γίνεται μέσω αποστολής SMS στο κινητό του δικαιούχου.
Δεν έχω ελληνικό κινητό, ούτε θέλω να έχω. Για τις τραπεζικές συναλλαγές μου με ελληνική τράπεζα έχω μικρή συσκευή, η οποία δίνει για κάθε συναλλαγή τον i-code. Χρησιμοποιώ αυτό το σύστημα εδώ και 25 έτη και λειτουργεί θαυμάσια.
Για συναλλαγές με τράπεζα της Κεντρικής Ευρώπης υπάρχει ακόμη καλύτερη εκδοχή της συσκευής i-code: το Lesegerät, το οποίο έχει δυνατότητες QR code. Δεν καταλαβαίνω γιατί θεωρείται απαραίτητη η μεσολάβηση των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας. Επίσης, δεν ξέρω αν η ανάθεση πληρεξουσιότητος, ας πούμε σε μηχανικό ή φοροτεχνικό στην Ελλάδα, γίνεται ψηφιακά ή απαιτείται μεσολάβηση δικηγόρου συμβεβλημένου με ελληνικό προξενείο (100 ευρώ έξοδα τουλάχιστον).
Σπυρος Καναβος
Μαθηματικός Ph.D.
Προσωπικές απόψεις, φόβοι και αντίλογος
Κύριε διευθυντά
Παρακολουθούμε τους τελευταίους μήνες στις επιφυλλίδες του κ. Χρήστου Γιανναρά μια συνεχή επίθεση στα υπουργεία Παιδείας και Εξωτερικών, που αποπνέει κάποια πικρία και εμπάθεια, και μάλιστα όταν οι επικεφαλής των υπουργείων, δημοσκοπικά τουλάχιστον, χαίρουν εκτίμησης της πλειοψηφίας των ψηφοφόρων του κυβερνώντος κόμματος, και αυτή η εμπάθεια, όταν προέρχεται μάλιστα από πανεπιστημιακό δάσκαλο, έχει ειδική βαρύτητα. Αλλά είναι απόψεις του γράφοντος και είτε συμφωνεί κανείς είτε δεν συμφωνεί.
Αφορμή για την ενόχλησή μου είναι η επιφυλλίδα της 28/6/2020, όπου διαβάζω χαρακτηριστικά: «Είναι πια μάλλον ευδιάκριτο ότι φέτος θα φθάσουμε οι Ελληνες στον χειμώνα επιπλέον ακρωτηριασμένοι: με χαμένα 1-2 νησιά στο Αιγαίο και την Αγια-Σοφιά τζαμί. Είναι ρεαλιστικά πιθανό, και μας είναι φανερά αδιάφορο».
Είναι τραγικά επικίνδυνο ένας πανεπιστημιακός δάσκαλος να ομιλεί εκ μέρους όλων μας κατεβάζοντας την αρετή των Ελλήνων τόσο χαμηλά.
Ο κ. Γιανναράς τέτοιου είδους αφορισμούς ας τους κρατήσει για τον εαυτό του, γιατί για εμάς τους υπόλοιπους Ελληνες των περίπου 10 εκατομμυρίων το θέμα είναι υψίστης και ζωτικής σημασίας, ανεξαρτήτως προσωπικών πικριών και κομματικών τοποθετήσεων.
Νικος Πουλαντζας
Οι αρουραίοι του Ανόι, το κυνήγι τους, οι κομμένες ουρές και ο κυβερνήτης Πολ Ντουμέρ
Κύριε διευθυντά
To 1897, ο Γάλλος γενικός κυβερνήτης της τότε αποικιοκρατούμενης Ινδοκίνας, Πολ Ντουμέρ, αποφάσισε να αναβαθμίσει την «καλή» συνοικία του Ανόι (στο σημερινό Βιετνάμ). Φαρδείς δρόμοι, γέφυρα, παλάτι, πολυτελείς κατοικίες, αλλά και ένα εμβληματικό έργο που θα έδειχνε στους ντόπιους την ανωτερότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού: ένα σύγχρονο δίκτυο αποχέτευσης με στόχο την εξάλειψη της μάστιγας των αρουραίων, που αποτελούσαν κίνδυνο επιδημιών.
Πράγματι, στην αρχή όλα πήγαιναν καλά και το έργο προκαλούσε τον θαυμασμό όλων. Σύντομα όμως, οι αρουραίοι όχι μόνο προσαρμόστηκαν στις νέες συνθήκες, αλλά η απρόσκοπτη κυκλοφορία τους στο νέο δίκτυο συντέλεσε στον ταχύτατο πολλαπλασιασμό τους. Οταν το πρόβλημα έγινε εκρηκτικό, ο κυβερνήτης προσέλαβε φτωχούς Βιετναμέζους για να τους σκοτώνουν μέσα στους υπονόμους. Οταν αυτό το μέτρο δεν πέτυχε, αποφάσισε να απευθυνθεί στην τοπική μικροεπιχειρηματικότητα: ανακοίνωσε ότι θα έδινε ένα σεντ για κάθε νεκρό αρουραίο, και για να μη γεμίσει το κυβερνείο με ψόφια τρωκτικά, αρκούσε ως αποδεικτικό στοιχείο απλώς η ουρά.
Η ανταπόκριση ήταν εντυπωσιακή. Με χαρά οι υπάλληλοι μετρούσαν χιλιάδες κομμένες ουρές, πλην όμως σύντομα οι δρόμοι και τα σπίτια της πόλης άρχισαν να γεμίζουν με ολοζώντανους αρουραίους, αρκετούς χωρίς ουρά. Το οικονομικό κίνητρο λειτουργούσε αντίστροφα: με ανατολίτικη επινοητικότητα, οι ντόπιοι τους έπιαναν, τους έκοβαν την ουρά και μετά τους άφηναν ελεύθερους ώστε να γεννούν και άλλους.
Δημιουργήθηκαν δε ως και φάρμες εκτροφής στα περίχωρα της πόλης, ώστε να υπάρχει πληθώρα «εμπορεύματος» με τα αντίστοιχα κέρδη! Η κατάσταση έγινε χειρότερη απ’ ό,τι πριν από τα έργα «αναβάθμισης».
Ο Ντουμέρ επέστρεψε στη Γαλλία το 1902 με την αίγλη του πολεοδομικού οραματιστή, ακολούθησε μια ανοδική πολιτική καριέρα και το 1931 εξελέγη πρόεδρος της Γαλλίας. Ελάχιστοι έμαθαν τότε ότι το 1906 ξέσπασε επιδημία πανώλης στο Ανόι, κανείς δε το φιάσκο του έργου, το οποίο έγινε γνωστό πολύ αργότερα, τη δεκαετία του 1990, ύστερα από αρχειακή έρευνα του ιστορικού Μάικλ Βαν.
Συμπέρασμα πρώτο: Οι πόλεις και η ανθρωπογεωγραφία τους είναι πολύπλοκα συστήματα και ως τέτοια πρέπει να μελετώνται στην ολότητά τους, ώστε τα προγράμματα παρεμβάσεων να μην αγνοούν, από αφέλεια, βιασύνη ή υπεροψία, όλες τις παραμέτρους, τεχνικές αλλά και κοινωνικές. Οι καλές προθέσεις δεν αρκούν όταν τα προς αντιμετώπιση θέματα είναι σύνθετα, διότι οι δευτερογενείς συνέπειες ενός έργου μπορεί να εκπλήξουν δυσάρεστα, αν δεν έχουν προβλεφθεί εξαρχής.
Συμπέρασμα δεύτερο: Οι καλές πρακτικές άλλων τόπων εμπνέουν, αλλά σκόπιμο είναι να μην αντιγράφονται αυτούσιες, διότι μέθοδοι και πολιτικές που έχουν επιτυχία σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, πιθανόν να δημιουργούν προβλήματα σε άλλες συνθήκες.
Συμπέρασμα τρίτο: Οι μεγαλεπήβολες πολεοδομικές παρεμβάσεις ωφελούν τις πολιτικές καριέρες εάν επιτύχουν. Αν αποτύχουν, αρκεί να μεσολαβεί απόσταση 9.000 χιλιομέτρων χωρίς Ιντερνετ!
Ερση Φιλιπποπουλου
Αρχιτέκτων – μηχανικός και νομικός
Ο Πάτρικ Λι Φέρμορ ήταν ένας και μοναδικός
Κύριε διευθυντά
Στην πρώτη σελίδα της κυριακάτικης έκδοσης της 5/7, ο Αλφόνς Χοχάουζερ χαρακτηρίζεται ως Αυστριακός «Λι Φέρμορ». Αυτή η σύγκριση αδικεί τον Αγγλο συγγραφέα. Αν επιμένουμε να κολλήσουμε και στις δύο πολύ διαφορετικές περιπτώσεις την αμφίβολη κοινή ετικέτα του ελληνολάτρη, οφείλουμε να δεχτούμε ότι η λατρεία, όπως και η αγάπη, καλύπτει ένα ευρύ φάσμα, από γενναιοδωρία μέχρι ιδιοτέλεια.
Ο Λι Φέρμορ έκανε μια σπουδαία προσφορά στη θετή του πατρίδα. Πολέμησε μαζί με Ελληνες, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή του, κατά της κατοχικής δύναμης. Μελέτησε με πάθος τις ελληνικές παραδόσεις και τις πρόβαλε στο εξωτερικό μέσα από αξιοθαύμαστα βιβλία. Συσπείρωσε γύρω του ένα κύκλωμα καλλιτεχνών, Αγγλων και Ελλήνων. Τιμήθηκε επίσημα για το έργο του όχι μόνο από την Αγγλία, αλλά και από τη Γαλλία και την ίδια την Ελλάδα, όπου άφησε το σπίτι του στο Ιδρυμα Μπενάκη. Η κληρονομιά του είναι σημαντική και τον κατατάσσει στην αξιόλογη σειρά αυτών που εξυπηρέτησαν την αμοιβαία κατανόηση των πολιτισμών.
Είναι λιγότερο σαφές σε τι συνίσταται η προσφορά του Χερ Χοχάουζερ. Καθώς φόρεσε τη στολή του κατακτητή, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι προσέφερε ουσιαστική βοήθεια στην ένοπλη αντίσταση. Συνεργάστηκε με αρχαιοκαπήλους. Δεν ήθελε να πληρώνει το ενοίκιο που του ζήτησε η Εκκλησία. Βρήκε ένα άθλιο τέλος στην ερημιά χωρίς να αφήσει καμία κληρονομιά. Η Ελλάδα καλά κάνει και θυμάται το κάθε παιδί που την αγάπησε, όποιος και αν ήταν. Αλλά να μην συγκρίνουμε τα ασύγκριτα.
Martin Wooding
Συνταξιούχος διερμηνέας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου