Στις 30 Ιουλίου συμπληρώνεται ένας χρόνος από την ημέρα που έφυγε πρόωρα από τη ζωή ο Τάκης Αναστόπουλος. Ατομο προικισμένο με ιδιαίτερες κοινωνικές δεξιότητες και συναισθηματική ευφυΐα, ο Τάκης υπήρξε εξέχον στέλεχος εκείνου του τμήματος της ελληνικής κοινωνίας που αναγνώρισε από νωρίς τη σημασία που είχε για την Ελλάδα, όπως σχεδόν εξ ορισμού και για κάθε μικρού μεγέθους ευρωπαϊκή χώρα, η ένταξη στο εγχείρημα, καθώς και στο όραμα, της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Το εγχείρημα αυτό το υπηρέτησε πιστά, με αφοσίωση και ενθουσιασμό από τα πρώτα βήματα της σταδιοδρομίας του, όταν, ήδη από το 1977, εντάχθηκε, σε ηλικία μόλις 29 ετών, στην ομάδα διαπραγμάτευσης του τότε υπουργείου Συντονισμού για την ένταξη της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ.
Με τη μετακίνησή του, έπειτα από επιτυχία σε σχετικό διαγωνισμό, στο Λουξεμβούργο το 1981 και τη βραχυχρόνια ένταξή του στις υπηρεσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το 1982, ξεκίνησε μια μακρά περίοδος 30 ετών διακεκριμένης θητείας του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το μέγιστο διάστημα της οποίας σε διάφορες θέσεις της πολιτικά πανίσχυρης Γενικής Γραμματείας, καθώς επίσης, κατά τη διετία 2000-2002, στο ιδιαίτερο γραφείο της τότε επιτρόπου της Ελλάδας Αννας Διαμαντοπούλου. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, ο Τάκης ανελίχθηκε σταδιακά στα υψηλότερα κλιμάκια της υπαλληλικής ιεραρχίας, κατέλαβε για πολλά χρόνια τη θέση-κλειδί του τμηματάρχη (και, μεταξύ 2009 και 2011 του διευθυντή ad interim) στη Γενική Γραμματεία και αφυπηρέτησε το 2011 με τον τίτλο του διευθυντή επί τιμή.
Κατά ευτυχή συγκυρία, στα καθήκοντά του αυτήν την τελευταία περίοδο της σταδιοδρομίας του εντάσσονταν και οι σχέσεις με το Ευρωκοινοβούλιο και τον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή. Αυτή του η τελευταία ιδιότητα, την ίδια εποχή που εγώ υπηρετούσα το ευρωπαϊκό εγχείρημα-όραμα από τη θέση του Ευρωπαίου
Διαμεσολαβητή (καθ’ ημάς Συνήγορο του Πολίτη) στάθηκε αφορμή για τη δημιουργία μιας επαγγελματικής σχέσης η οποία, στη διάρκεια του χρόνου, μετεξελίχθηκε σε θερμή και ειλικρινή φιλία και εκτάθηκε, μετά την αφυπηρέτησή του και τη συνακόλουθη απαλλαγή του από τους αυστηρούς περιορισμούς που επέβαλλε η ιδιότητά του ως δημοσίου υπαλλήλου της Ε.Ε., και σε χώρους δραστηριοποίησης ενεργών πολιτών.
Η συστηματική και συχνή επαφή μου με τον Τάκη, στο πλαίσιο αυτής της σχέσης, μου απεκάλυψε πλευρές του χαρακτήρα του και της προσωπικότητάς του, που, κατά την άποψή μου, αποτελούν δείγματα υποδειγματικής συμπεριφοράς ενός δημόσιου λειτουργού, για τον οποίο η έννοια της χρηστής διοίκησης αποτελεί θεσμικό-επαγγελματικό στόχο, που βιώνεται και εφαρμόζεται στην καθημερινή πράξη. Επιτρέψτε μου, στο σημείο αυτό, δύο σύντομες επεξηγηματικές επισημάνσεις. Επισήμανση πρώτη: Οι σχέσεις του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή με τους θεσμούς και τα όργανα της Ενωσης είναι, εξ ορισμού σχεδόν, δυνάμει τεταμένες, εφόσον στη δικαιοδοσία του και στον έλεγχό του εμπίπτουν άπαντες οι θεσμοί και τα όργανα της Ενωσης, συμπεριλαμβανομένων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων), της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και ακόμη του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στις μη δικαιοδοτικές του αρμοδιότητες. Επισήμανση δεύτερη: Οι αναφορές πολιτών που αφορούν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλύπτουν σχεδόν μονίμως το 70% περίπου του συνόλου των υποθέσεων που κατ’ έτος υποβάλλονται στον Διαμεσολαβητή. Επεται ότι η θέση του στελέχους εκείνου της Γενικής Γραμματείας της Επιτροπής, στον οποίο ανατίθεται η ευθύνη για τις σχέσεις με τον Διαμεσολαβητή είναι ταυτόχρονα ιδιαίτερα σημαντική και λεπτή, στον βαθμό που επηρεάζει άμεσα τη σχέση της Επιτροπής με τους πολίτες.
Αυτή ακριβώς τη θέση ευθύνης και τον συντονισμό των συναφών δραστηριοτήτων που αυτή απαιτεί ανέλαβε και εκπλήρωσε με ιδιαίτερη επιμέλεια, αποτελεσματικότητα και, εντέλει, επιτυχία ο Τάκης, επενδύοντας σε αυτήν ηθικά και επιδεικνύοντας υψηλές διαπραγματευτικές και ηγετικές ικανότητες. Και αυτές τις αξίες της χρηστής διοίκησης υπηρέτησε, όταν, εφαρμόζοντας την αρχή της «αυτενέργειας» (proactivity), πήρε την πρωτοβουλία να παρέμβει, χωρίς να έχει νομική υποχρέωση, προκειμένου να με ενημερώσει για ένα σφάλμα, στο οποίο είχαν ακουσίως υποπέσει οι υπηρεσίες του Διαμεσολαβητή και, με τον τρόπο αυτό, αφενός να προστατεύσει τον θεσμό από δυνητικές αρνητικές επιπτώσεις και αφετέρου να διασφαλίσει την ορθή εφαρμογή των αρχών της χρηστής διοίκησης, που, μεταξύ άλλων, απαιτεί και επιτάσσει την ειλικρινή συνεργασία μεταξύ των θεσμών και οργάνων της Ενωσης προς τελικό όφελος των πολιτών.
Τις ίδιες αυτές αξίες της ηθικής επένδυσης στα κοινά μετέφερε, όταν, μετά την αφυπηρέτησή του από την Ε.Ε., δραστηριοποιήθηκε πολιτικά στον χώρο της σοσιαλδημοκρατίας, θέτοντας υποψηφιότητα για θέση ευρωβουλευτή και υποστηρίζοντας ενεργά την, σε τελευταία ανάλυση, δυστυχώς θνησιγενή προσπάθεια ίδρυσης νέου πολιτικού φορέα στον χώρο της Κεντροαριστεράς στην Ελλάδα, την οποία συντόνισε ο καθηγητής Νίκος Αλιβιζάτος και στο πλαίσιο της οποίας συνεργαστήκαμε για μία ακόμη φορά.
Αυτόν τον ενεργό πολίτη, τον ταγό των αρχών της χρηστής διοίκησης, του κράτους δικαίου, της δημοκρατίας και του ευρωπαϊκού οράματος καλούμαστε να θυμηθούμε και να τιμήσουμε, καθώς πλησιάζει ένας χρόνος από τη στιγμή που στερηθήκαμε την αθόρυβη αλλά τόσο ουσιαστική παρουσία του και συμβολή του σε αυτούς τους υψηλούς στόχους.
* Ο κ. Νικηφόρος Διαμαντούρος είναι τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ, Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, 2003-2013.