Πάντα θεωρούσα απίθανη μια σοβαρή στρατιωτική σύγκρουση Ελλάδας – Τουρκίας, γιατί έχουμε αμφότεροι υπερβολικά πολλά να χάσουμε. Με την αυξανόμενη αστάθεια του Ερντογάν όμως, λόγω και έργω, δυστυχώς γίνεται αμφίβολο αν υπάρχει επαρκής ορθολογισμός στην άλλη πλευρά του Αιγαίου.
Οσο πιο αδύναμος γίνεται πολιτικά, τόσο πιο πιθανό να θέσει τον εαυτό του πάνω από 83 εκατ. Τούρκους πολίτες, ξεκινώντας κακές περιπέτειες. Τι θα χάναμε σε μια σύγκρουση και ποιος θα έχανε περισσότερα; Η απάντηση δεν είναι απλώ ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος, αλλά πρέπει να υπενθυμίζεται σε όλους τους εμπλεκομένους, ώστε να αποφύγουμε τελικά μια τέτοια καταστροφή.
Κάθε σύγκρουση έχει άμεσο και προφανές σκέλος, την απώλεια εξοπλισμού και πιθανώς ζωών. Το λιγότερο προφανές κόστος όμως είναι μάλλον το μεγαλύτερο. Μια μάχη κάποιας διάρκειας στο Αιγαίο θα εξαφανίσει τον τουρισμό στην περιοχή για μια χρονιά και ίσως περισσότερες, πλήγμα πιθανότατα ισχυρότερο από την πανδημία. Ακόμα πιο έμμεσο αλλά αποφασιστικό κόστος θα έχουμε σε νομισματικό και μακροοικονομικό επίπεδο, γιατί για κάποιο περίεργο λόγο οι επενδυτές απρόθυμα δίνουν τα χρήματά τους σε εμπόλεμες χώρες.
Συνολικά, ισχυρίζομαι, το κόστος μιας σύγκρουσης είναι μεγαλύτερο και μάλλον συντριπτικότερο για την Τουρκία. Δεδομένης της αυξανόμενης υπεροπλίας των Τούρκων και της σχεδόν δεκαετούς κρίσης που έχει περάσει η Ελλάδα, το συμπέρασμα ακούγεται αυθαίρετο ή αφελές. Αλλά τείνουμε να αμελούμε τα έμμεσα και μη προφανή. Οι πόλεμοι πια δεν κερδίζονται μόνο στο πεδίο της μάχης, αλλά και, ή κυρίως, στην οικονομία. Και χάρη στη συμμετοχή μας στην Ευρωζώνη, η Ελλάδα έχει νομισματικά υπερόπλα.
Με την πρώτη κανονιά στο Αιγαίο, θα βλέπαμε νέα επίθεση στην τουρκική λίρα. Με νόμισμα που διολισθαίνει ήδη, πληθωρισμό 12% και αναξιόπιστη κεντρική τράπεζα λόγω συνεχών παρεμβάσεων του Ερντογάν, το πλήγμα θα ήταν ισχυρό. Με συνεχιζόμενη σύγκρουση, η λίρα θα έπεφτε, ο πληθωρισμός θα ανέβαινε, η Τουρκία θα εξαντλούσε τα συναλλαγματικά διαθέσιμά της και θα γινόταν όλο δυσκολότερο να αγοράσει ξένα προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων και όπλων.
Η Ελλάδα, από την άλλη, όσο παραμένει μέλος της Ευρωζώνης (προνόμιο που διατηρήσαμε με αίμα), δεν θα είχε σχεδόν καμία νομισματική επίπτωση! Ούτε η ισοτιμία ούτε τα επιτόκια του ευρώ θα άλλαζαν δραστικά από μια σύγκρουση στο Αιγαίο. Ακούγεται οξύμωρο, αλλά το μικρό μέγεθος της Ελλάδας στην Ευρωζώνη θα ήταν αυτό που τη σώζει. Οσο δεν θα φαινόμασταν εμείς οι επιτιθέμενοι και κρατούσαμε καλές σχέσεις με τους εταίρους, η Ελλάδα θα παρέμενε νομισματικά ισχυρή.
Η νομισματική ανισορροπία έχει και παράλληλη συνέπεια στην τσέπη των δύο κρατών. Πολύς λόγος έχει γίνει για την υπερχρεωμένη Ελλάδα, λίγοι προσέχουν σε τι βάθος έχουν πέσει τα ελληνικά ομόλογα και τι σημαίνει αυτό για τη δημόσια τσέπη. Αν παραμείνουν τα σημερινά επιτόκια, το δυσθεώρητο ελληνικό χρέος του 180% του ΑΕΠ θα εξυπηρετείται με ετήσια δόση περίπου 2% του ΑΕΠ. Μικρότερη σε σχέση με την οικονομία μας από ό,τι ήταν το 2005 για παράδειγμα!
Το τουρκικό δημόσιο χρωστάει μόνο κάπου 35% του ΑΕΠ. Τα επιτόκια των τουρκικών ομολόγων όμως είναι στο 13% και πριν από δύο χρόνια έπιασαν ακόμα και 21,5%. Μια σύγκρουση, χωρίς ισχυρή κεντρική τράπεζα να στηρίζει τα ομόλογα, θα οδηγούσε σε ακόμα μεγαλύτερα ύψη. Αν συνέχιζε τέτοια κατάσταση, η ετήσια δόση χρέους για την Τουρκία θα έφτανε 5% ή και 7% του ΑΕΠ, πολύ βαρύτερη από την ελληνική δηλαδή!
Η νομισματική και δημοσιονομική κατάρρευση θα χτυπούσε πρώτα την τουρκική κυβέρνηση. Η ερήμωση του Αιγαίου όμως θα χτυπούσε άμεσα και εκατομμύρια πολίτες. Σε αντίθεση με την εποχή του Κυπριακού ή ακόμα και των Ιμίων, ο τουρκικός τουρισμός σήμερα είναι υπολογίσιμος, αρκετά μεγαλύτερος του ελληνικού. Το 2019 εισπράξαμε τουριστικά κάπου 20 δισ. έναντι κάπου 35 δισ. της Τουρκίας. Σε όλα αυτά μάλιστα πρέπει να προστεθεί η εξαφάνιση του ελληνοτουρκικού εμπορίου, αλλά και δυσκολίες για το διεθνές εμπόριο με τρίτες χώρες.
Κοιτάζοντας το συνολικό οικονομικό κόστος, η Τουρκία είναι ευάλωτη και δεν μπορεί να αντέξει παρατεταμένη σύγκρουση. Ετσι μεγάλο ρόλο θα παίξει η αποφασιστικότητα της ελληνικής κυβέρνησης και η ετοιμότητα των Ενόπλων Δυνάμεων. Σκοπός μας δεν είναι να κατατροπώσουμε στρατιωτικά την Τουρκία, που ούτως ή άλλως είναι μάλλον δύσκολο και ασύμφορο. Πρέπει όμως να δείχνουμε πειστικά ότι μια σύγκρουση με την Ελλάδα δεν θα λήξει σύντομα, με εύκολα κέρδη για τον επιτιθέμενο. Και να θυμίσουμε ότι κάθε μικρό στρατιωτικό κέρδος που τυχόν θα έρχεται θα συνοδεύεται από ασύμμετρη, εκθετικά αυξανόμενη οικονομική ζημία.
Τελικά, εάν στόχος της σύγκρουσης είναι η εκμετάλλευση πόρων που μπορεί τυχόν να βρίσκονται στα έγκατα της γης κάτω από το Αιγαίο, ας σκεφτούν καλά οι Τούρκοι (και εμείς), αν δικαιολογούν το τεράστιο κόστος της σύγκρουση. Είναι πολύ απίθανο ο Ερντογάν ως πρόεδρος να προλάβει να δει μια σταγόνα πετρελαίου να βγαίνει από το Αιγαίο. Τη ζημιά από τη σύγκρουση θα τη δει σίγουρα όμως, και θα την πληρώσει.
* Αναπλ. καθηγητής Οικονομικών στο City, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου.