Ξαναείδα πρόσφατα την ταινία «Ο φυγάς» (The Fugitive) με τον Χάρισον Φορντ και μία από τις αγαπημένες μου σκηνές είναι όταν ο γιατρός ξεφεύγει από τους ομοσπονδιακούς αστυνομικούς κάτω από μια γέφυρα. Εκεί τρέχει μέσα στις στοές όπου ξαφνικά βρίσκει ένα ξέφωτο σε ύψος δεκάδων μέτρων πάνω από το ποτάμι, με το δίλημμα ή να καθίσει να τον συλλάβουν ή να πηδήξει στο ποτάμι με μεγάλο κίνδυνο.
Αυτό λοιπόν μου έρχεται στη σκέψη όταν ακούω ότι βλέπουμε φως στο βάθος του τούνελ για την κρίση της πανδημίας. Τι είναι εκεί στο ξέφωτο; Θέλουμε να φτάσουμε εκεί και πώς;
Είναι γεγονός ότι αυτή η πανδημία δημιούργησε συνθήκες πρωτόγνωρες για ολόκληρο τον πλανήτη. Δεν νομίζω ότι είχαμε ποτέ φανταστεί lockdowns και τεράστια ύφεση στις οικονομίες μας. Ολοι λοιπόν αναζητούμε τη μαγική λύση, ένα εμβόλιο και φάρμακα, τα οποία θα μας φέρουν πίσω την παλιά μας ζωή.
Ομως όπως λένε και στην Αμερική, «what has been seen, cannot be unseen». Ο κόσμος μας έχει αλλάξει για πάντα, όχι μόνο στο πώς αντιλαμβανόμαστε την υγεία και τις επιπτώσεις της, αλλά και την οικονομία και την κοινωνία. Μερικοί λένε ότι υπερβάλαμε στο πόσο αλλάξαμε τη ζωή μας με αυτή την πανδημία. Ισως όμως θέλαμε κι εμείς οι ίδιοι να αλλάξουμε τη ζωή μας, ίσως για πάντα, και αυτή η κρίση ήταν μια καλή ευκαιρία.
Ας δούμε λοιπόν πού βρισκόμαστε και πού πάμε. Και ας κοιτάξουμε τη μεγάλη εικόνα, πέρα από την καθημερινή αναφορά και ανάλυση του αριθμού των κρουσμάτων, που από μόνη της μπορεί να είναι τραγική, ειδικά για κάποιες χώρες.
Σήμερα βρισκόμαστε στην πρώτη φάση της εξόδου και κοντά σε λύσεις πιο γρήγορα από όσο ελπίζαμε. Οι προβλέψεις μιλούσαν για 1-2 χρόνια τουλάχιστον για την ανάπτυξη εμβολίου. Τώρα έχουμε έναν μεγάλο αριθμό εταιρειών σε κλινικές δοκιμές φάσης 3, την τελευταία πριν από την έγκριση, ή στο τέλος της φάσης 2. Τα εμβόλια φαίνονται ότι έχουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα όσον αφορά την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα και αν όλα πάνε καλά θα ξεκινήσουν οι εγκρίσεις από το FDA και τον EMA τον Οκτώβριο/Νοέμβριο. Αυτό σημαίνει ότι η προσπάθεια προστασίας όλων μας και ειδικά των ευπαθών ομάδων με τις μάσκες, τις αποστάσεις και άλλα μέτρα έχει ημερομηνία λήξης. Δεν ξέρουμε ακριβώς ποτέ είναι αυτή αλλά σύντομα, ίσως σε διάστημα 6-8 μηνών. Επομένως, συνεχίζουμε και εντείνουμε τις προσπάθειες να παραμείνουμε υγιείς μέχρι τότε, με αποστάσεις, μάσκες και εγρήγορση.
Η δεύτερη φάση είναι αυτή της εφαρμογής, δηλαδή η έναρξη των εμβολιασμών με πλάνο και χρονοδιάγραμμα. Αυτή η φάση δεν θα είναι μικρή αλλά δυστυχώς για κάποια κράτη και περιοχές μια επίπονη περίοδος αναμονής. Η Ελλάδα, ως μέλος της Ε.Ε., έχει την πολυτέλεια να διαπραγματεύεται κεντρικά με τη δύναμη της Ε.Ε. και να έχει status προνομιακό. Οπως ήδη ξέρουμε, τα πρώτα εκατομμύρια δόσεων θα έρθουν στο τέλος του 2020, αρχές του 2021 με επιπλέον συμφωνίες στο τραπέζι από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Για πολλές όμως χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, τα εμβόλια μπορεί να είναι διαθέσιμα πολύ αργότερα. Οπως κατανοούμε, αυτό θα φέρει μια επιπλέον παγκόσμια ανισότητα. Ευτυχώς η Ελλάδα θα βρίσκεται στην «καλή» πλευρά αυτής της άνισης κατάστασης, όσο μπορεί κάποιος να βρει καλό σε κάτι τέτοιο.
Η τρίτη φάση είναι όμως αυτή που συζητάμε λιγότερο. Οδηγούμαστε σε έναν διαφορετικό κόσμο που θεωρητικά έχει διδαχθεί από την κρίση και αναθεωρεί προτεραιότητες. Παρόλο που φυσικά θα υπάρχει παγκόσμια συζήτηση για τα νέα δεδομένα, κάθε χώρα θα κληθεί να αποφασίσει σε ποιο βαθμό, και με ποιον τρόπο θα αναθεωρήσει τις προτεραιότητές της και θα αποφασίσει σε ποιο ξέφωτο θα βγει.
Για κάποιες χώρες με δυνατές οικονομίες και παράδοση σταθερότητας (π.χ. Γερμανία, Γαλλία, Ελβετία), οι αλλαγές θα είναι στοχευμένες και χειρουργικές. Οι ΗΠΑ είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση καθώς οι εκλογές του Νοεμβρίου σίγουρα θα αλλάξουν τα δεδομένα, όποιο και να είναι το αποτέλεσμα. Τι σημαίνει όμως αυτό για χώρες όπως η Ελλάδα, που για χρόνια βρίσκεται σε οικονομική και κοινωνική κρίση; Η Ελλάδα έχει μια μεγάλη ευκαιρία! Οχι μόνο μπορούμε να επανακτήσουμε και να βελτιώσουμε τις δομές που σχετίζονται άμεσα με την πανδημία αλλά και να αναπροσαρμόσουμε το παραγωγικό και κοινωνικό μας μοντέλο. Σαν ένα δεύτερο «New Deal» μπορούμε να αναγεννήσουμε τη χώρα όχι μόνο οικονομικά αλλά και κοινωνικά. Το μεγάλο ποσό που δόθηκε στην Ελλάδα από την Ε.Ε. για την ανάκαμψη από την πανδημία μπορεί να αποτελέσει τη βάση όλων αυτών. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό; Υπάρχουν πολλά σενάρια και σκέψεις. Για μένα όμως υπάρχει ένας παρονομαστής, η επιστήμη. Διαχρονικά, όταν η ανθρωπότητα δεν είχε λύσεις κατέφευγε στην επιστήμη και στην έρευνα για να τις βρει. Ισως είναι συμβολικό, ίσως ουσιαστικό, ότι και σε αυτή την παγκόσμια κρίση η επιστήμη δίνει πάλι τη λύση. Είναι από τις λίγες παραμέτρους που είναι σταθερή, ικανή να σηκώσει το βάρος μιας χώρας σε κρίση, ικανή να φέρει φρεσκάδα και γόνιμη σκέψη. Η επιστήμη είναι ένας παράγοντας ενότητας για την Ελλάδα, γιατί μπροστά της οι πολιτικές διενέξεις φαίνονται ασήμαντες και υπερφίαλες. Οπως ακούσαμε την επιστήμη και κρατήσαμε τη χώρα ασφαλή και υγιή, ας σκεφθούμε μήπως εκεί βρίσκεται το μέλλον μας, η διέξοδος από δεκαετίες αδιεξόδων αψιμαχιών. Η Ελλάδα μπορεί να γίνει ένας επιστημονικός «παράδεισος». Η ακρίβεια, η σύνεση, η ειλικρίνεια αλλά και η ταπεινότητα της επιστήμης μπορούν να μας οδηγήσουν σε ένα ξέφωτο όπου δεν θα χρειάζεται να πηδήξουμε σε ένα ποτάμι δεκάδες μέτρα κάτω, αλλά να πατήσουμε σε σταθερό και γόνιμο έδαφος.
* Ο κ. Μανώλης Δερμιτζάκης είναι καθηγητής Γενετικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Γενεύης, διευθυντής του Κέντρου Γονιδιώματος Health 2030.