Ο 30χρονος Τ.Σ εργάζεται 14 ώρες την ημέρα, σε δύο δουλειές, για να
μπορέσει να συντηρήσει όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και τους γονείς
του. Πριν από την κρίση αμειβόταν με περίπου 1.200 ευρώ από τη μία
εργασία. Μετά τις περικοπές, για να εξασφαλίσει το ίδιο ποσό,
αναζήτησε (και βρήκε!) και μια δεύτερη απασχόληση.
Φίλη, συνεργάζεται με μεγάλο πολιτιστικό οργανισμό. Ηταν απλήρωτη
ένα χρόνο… Οταν διαμαρτυρήθηκε, την ενημέρωσαν ότι υπάρχουν άλλοι
σε χειρότερες συνθήκες από την ίδια. Για την ακρίβεια, της είπαν να
είναι ευχαριστημένη που έχει αυτή τη θέση έστω και απλήρωτη!..
Ανεργία που αγγίζει το 28%, εργασιακό περιβάλλον στο οποίο η
κανονικότητα αποτελεί εξαίρεση. Αυθαίρετες και αιφνίδιες μειώσεις
αποδοχών, εργασία σε κλοιό ανασφάλειας και φόβου. Η «πληροφορία»
ότι πολλοί εποφθαλμιούν τη θέση κυκλοφορεί διαρκώς, αναπαράγεται,
αποτελεί ένα σταθερό μοχλό πίεσης. Σαν να μην έφθανε ο καταιγισμός
των ειδήσεων, συχνά αντιφατικών και αντικρουόμενων, για τον
κατώτατο μισθό, για το ωράριο (υφίσταται άραγε;) εργασίας, για τη
«λύση» της μερικής απασχόλησης κ.ο.κ., προστίθεται και η
δραστηριότητα των «κυκλωμάτων διακίνησης “φθηνών” εργαζομένων» στη
Γερμανία. Για τον τρόπο λειτουργίας τους είχε εκτενές ρεπορτάζ η
«Κ» στο φύλλο της Παρασκευής (24/05). Μόνο μέσα στο 2012
εγκαταστάθηκαν στη Γερμανία 34.000 Ελληνες. Οι leihfirmen, είναι
εταιρείες ενοικίασης εργαζομένων με όχι και τόσο «φιλικούς» όρους,
που τα τελευταία χρόνια κάνουν χρυσές δουλειές.
Το εργασιακό τοπίο έχει αλλάξει και αλλάζει συνεχώς. Οι συνθήκες,
το αντικείμενο εργασίας, οι σχέσεις. Ο,τι αποκαλούμε «εργασιακή
ζούγκλα» δεν περιορίζεται ασφαλώς μέσα στους τέσσερις τοίχους ενός
γραφείου ή μιας επιχείρησης. Επηρεάζει άμεσα τη συγκρότηση της
κοινωνίας, την ψυχολογία των ανθρώπων, τη ζωή τους.
Πώς αποτιμάται και πώς αμείβεται η επαγγελματική εμπειρία, η
ειδίκευση ή η υψηλή κατάρτιση; Και πώς θα αυξηθεί η
αποτελεσματικότητα σε μια επιχείρηση εάν βασικό κριτήριο παραμένει
το κόστος του εργαζομένου ανεξάρτητα από την επίδοση και τις
ικανότητές του; Πώς θα υποστηριχθούν η καινοτομία, η εκπαίδευση, οι
μεταρρυθμίσεις εάν οι ανισότητες συντηρούν μια μη ελεγχόμενη
ανισορροπία στην αγορά εργασίας;
Εάν δεν υπάρξει πολιτικός σχεδιασμός, η ανεργία δεν θα θεραπευτεί
από την περιστασιακή εργασία. Θα είναι ένα μεσοδιάστημα όπου τα
όρια ανάμεσα στον ημιαπασχολούμενο και στον άνεργο θα είναι
εξαιρετικά ασαφή. Πόσο αποδοτικός, σε ποιότητα και επινοητικότητα,
μπορεί να είναι ένας εργαζόμενος όταν δεν αξιολογούνται τα προσόντα
του αλλά ισοπεδώνονται με το αντικίνητρο, επί της ουσίας, της
υπερπροσφοράς;
Στo οπισθόφυλλο του βιβλίου του «Οι τυφλές δεκαετίες. Απασχόληση
και ανάπτυξη (1970 – 2010)», που μόλις κυκλοφόρησε, ο Philippe
Askenazy σημειώνει: «Η οικονομική και κοινωνική κατάσταση των
στιγματιζόμενων κοινωνικών ομάδων έχει επιδεινωθεί σημαντικά,
τροφοδοτώντας μια μόνιμη ανεργία. Ο κατάλογος, δυστυχώς, είναι
μακρύς: από τις γυναίκες μέχρι τους νέους, περνώντας από τους
μετανάστες. Αλλά αυτή η ανεργία, συνδυασμένη με την αδύναμη
μεγέθυνση, εξαντλεί τον κόσμο της εργασίας. Οι εργαζόμενοι ποτέ δεν
κατορθώνουν να ανακτήσουν έναν ισόρροπο συσχετισμό δυνάμεων
απέναντι στο κεφάλαιο και αγωνιούν για το αύριο. Η αγωνία
εξαπλώνεται στη νεολαία. Από τη λανθάνουσα κοινωνική κατάθλιψη
ξεφεύγει μόνο μια μικρή οικονομική ελίτ και τα παιδιά της».
Η «αγωνία» είναι η λέξη που διατρέχει, παγκοσμίως, τα εργασιακά
δεδομένα. Είναι το μεγάλο θέμα της εποχής, γύρω από το οποίο
γράφονται συνεχώς βιβλία και άρθρα. Η επόμενη σύνοδος κορυφής των
Ευρωπαίων ηγετών στα τέλη Ιουνίου θα είναι αφιερωμένη στην
καταπολέμηση της ανεργίας των νέων. «Είναι ο εφιάλτης της εποχής
μας», συμφωνούν όλοι σχεδόν οι Ευρωπαίοι ηγέτες με προεξάρχοντα τον
Γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ.
Η δεκαετία του 2010 διαλύει πολλούς μύθους που σχετίζονται με την
αγορά εργασίας. Οι δύο χώρες που προβάλλονταν ως πρότυπα ευελιξίας,
οι ΗΠΑ και η Σουηδία, αντιμετωπίζουν προβλήματα: στη μεν πρώτη η
μακροχρόνια ανεργία σημειώνει ρεκόρ, στη δε άλλη η ανεργία των νέων
έφθασε το 2010 το 25%.
Με την ταχύτητα που αποδιαρθρώνεται και αναμορφώνεται το εργασιακό
τοπίο, με νέους όρους και όρια τα οποία διαρκώς ανατρέπονται, κάθε
προσπάθεια για συμπεράσματα εμφανίζεται έωλη. Παραμένει η
παρατήρηση, η μόνη, επισφαλής μεν, αλλά καταγεγραμμένη τάση.
Η νέα τάξη εργαζομένων (των μη αμειβομένων σε τακτά χρονικά
διαστήματα ή εξαιρετικά υποαμειβομένων) πόσο θα αντέξει, ποιες
εναλλακτικές λύσεις έχει, όταν, προς το παρόν, δεν εμφανίζονται
περιθώρια επιλογής; Μήπως δεν ζουν και αυτοί σε ένα ιδιότυπο
καθεστώς (ημι)ανεργίας;
Οι λύσεις δεν διαφαίνονται άμεσες και αποτελεσματικές. Γι’ αυτό και
οι κοινωνίες δοκιμάζονται, αναζητώντας προοπτικές μέσα στη
ρευστότητα. Το μόνο βέβαιο είναι ότι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει
την επόμενη μέρα, είτε προοιωνιζόμενος αγανάκτηση και εξεγέρσεις
είτε αποσυμφόρηση και νέες διαδρομές. Κάθε διάσταση απαιτεί σύνθετη
πολιτική αντιμετώπιση. Και ίσως η μία εκδοχή να μην είναι
αποκομμένη από την άλλη.