Πριν από ένα μήνα περίπου, αναδημοσιεύτηκε στον ελληνικό Τύπο
(«Αυγή», 28/04) ένα κείμενο του Γερμανού σκηνοθέτη Τόμας
Οστερμάγιερ (μεταφρασμένο από τη Le Monde Diplomatique) με τίτλο
«Μια τέχνη κακομεταχειρισμένη, αλλά πάντα δυνατή». Στόχος του, οι
ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που μειώνουν μέχρις εξαφανίσεως τον
προϋπολογισμό για τον πολιτισμό, αλλά και η συνθήκη του θεάτρου
σήμερα, οι αναζητήσεις του, τα πολλά και σύνθετα προβλήματα που
αντιμετωπίζει.
Το εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό άρθρο, με την υπογραφή ενός από τους
πλέον ρηξικέλευθους και καινοτόμους Ευρωπαίους σκηνοθέτες
(οφείλουμε στον Γιώργο Λούκο και στο Ελληνικό Φεστιβάλ τη γνωριμία
μας μαζί του), δίνει σχήμα στην αγωνία όσων ασχολούνται και
βιοπορίζονται από τον πολιτισμό. Ο Οστερμάγιερ χαρτογραφεί την
κοινωνία των δημιουργών, περιγράφοντας παράλληλα την πολιτική
κατάρρευση. Σταχυολογούμε: «Η κατεδάφιση του πολιτισμού, που
γίνεται αισθητή σε ποικίλους βαθμούς στο σύνολο της ηπείρου,
εντάθηκε επίσης στην Ιταλία, ιδιαιτέρως όμως στην Ουγγαρία, όπου ο
αντι-διανοουμενισμός της άρχουσας τάξης, ανάμεικτος με ανοιχτά
αντισημιτικά ή ομοφοβικά συνθήματα, οδήγησε στην αντικατάσταση του
διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου της Βουδαπέστης από έναν μισθοφόρο
του Fidesz, του κόμματος της εθνικιστικής Δεξιάς. Σε αυτό το
φαινόμενο προστίθεται ένα ακόμη, που διαβρώνει το θέατρο εδώ και
πάνω από δέκα χρόνια. Με πρόσχημα την ενδυνάμωση των ανεξάρτητων
δομών, στρέφουν τους εκπροσώπους του θεατρικού χώρου τον έναν
εναντίον του άλλου. Οι υποστηρικτές του ελεύθερου ή και του
πειραματικού θεάτρου κραυγάζουν σε όλους τους τόνους ότι θα
χρησιμοποιούσαν με καλύτερο τρόπο τα ποσά που καταβροχθίζονται από
τους δημόσιους φορείς, επιδιδόμενοι έτσι, σίγουρα χωρίς τη θέλησή
τους, σε μια απολογία του πνεύματος της εποχής: σας προσφέρουμε
περισσότερη τέχνη με λιγότερα χρήματα. Δεν προκαλεί έκπληξη ότι
αυτή η αδελφοκτόνος ρητορική συναντά μια διαρκώς αυξανόμενη απήχηση
στα δημοτικά συμβούλια και στους υπεύθυνους διαχείρισης κονδυλίων
πολιτισμού. Καθότι το “ελεύθερο θέατρο” παρουσιάζει ένα διπλό
πλεονέκτημα: το ελκυστικό όνομά του παραπέμπει στη νεότητα, στην
ανυπακοή και στον ρομαντισμό, ενώ ταυτόχρονα υπόκειται σε
εξαιρετικά ελαστικές χρηματοδοτήσεις».
Πριν από λίγες ημέρες, η Ενωση Χώρων Πολιτισμού Αθήνας εκφράζει, σε
επιστολή της, τη διένεξή της με τον δήμο της πόλης,
υπογραμμίζοντας: «Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η πολιτική του
λουκέτου μοιάζει όντως με έναν πόλεμο κατά της θεατρικής τέχνης και
όχι με έναν αγώνα για την ασφάλεια των πολιτών». Η διελκυστίνδα
ανάμεσα στον δήμο και στους χώρους και πολυχώρους πολιτισμού που,
όπως υποστηρίζουν οι αρμόδιες δημοτικές αρχές, δεν πληρούν τις
προϋποθέσεις για θεατρική λειτουργία, κρατάει μήνες. Από την
αντιδικία αυτή θίγονται ζωντανές και δημιουργικές ομάδες της πόλης,
καλλιεργείται υπόγεια ατμόσφαιρα αντιπαράθεσης και μεταξύ των
«νόμιμων» και «παράνομων» νεότερων και παλαιότερων ομάδων.
Κι εδώ, σε μια παραλλαγή της επισήμανσης του Οστερμάγιερ, «ο ένας
στρέφεται εναντίον του άλλου». Η «αδελφοκτόνος ρητορική» υπάρχει
όχι μόνο ανάμεσα σε σχήματα που επιχορηγούνται και σε άλλα που δεν
έχουν αυτήν την τύχη, αλλά και ανάμεσα στους υποστηρικτές του
«πειραματικού θεάτρου».
Οσο το κράτος αποσύρεται από τη στήριξη των τεχνών, τόσο οι
ελκυστικοί κανόνες της αυτορρυθμιζόμενης αγοράς θα γίνονται όλο και
λιγότερο ελκυστικοί. Από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό (του
κρατικοδίαιτου) στην πλήρη απόσυρση, η απόσταση είναι αγεφύρωτη. Η
καλλιτεχνική επιβίωση φαντάζει τώρα ένα δημιουργικό στοίχημα. Πολύ
σύντομα, όμως, τα αδιέξοδα θα πολιορκήσουν την έμπνευση και θα
μειώσουν τις αντοχές.