Από τον αιμόφυρτο Παύλο Φύσσα σε κάποιο λερό πεζοδρόμιο της
Αμφιάλης, έως την αγοραία φρασεολογία και τις υδαρείς φούσκες που
εκτόξευσαν από το στόμα τους οι σιδηροδέσμιοι χρυσαυγίτες, η έννοια
«πολιτισμός» στην Ελλάδα του 2013 δέχθηκε απανωτά χτυπήματα. Αν δεν
κάνω λάθος, όταν κάποτε ζήτησαν από τον Γκάντι την άποψή του για
τον αγγλικό πολιτισμό, με ένα γνήσια φλεγματικό, βρετανικό χιούμορ,
έδωσε την εξής απάντηση: «Θα ήταν μια πάρα πολύ καλή ιδέα». Ετσι
όπως πάει το πράγμα και στον τόπο μας σήμερα, κινδυνεύουμε να πούμε
κάτι ανάλογο και για εμάς. Δεν είναι μόνον το απόστημα του
νεοναζισμού, είναι πολλά: από την κακοποιημένη παιδεία και τα
διαλυμένα πανεπιστήμια έως το επίπεδο της δημοσιογραφίας και του
πολιτικού κατεστημένου. Ωστόσο, το χρυσαυγίτικο πύον δείχνει να
καλύπτει κάθε άλλη μας πληγή.
Την ώρα που γράφονται τούτες οι γραμμές, βρισκόμαστε ακόμα υπό το
καθεστώς της ψυχρολουσίας των αποφυλακίσεων μελών του απεχθούς
κόμματος, αναμένοντας και τις απολογίες των δύο ηγετικών του
στοιχείων.
Αλλά ας προσπαθήσουμε να μη χάσουμε την αισιοδοξία μας. Ανεξαρτήτως
της τελικής έκβασης της υπόθεσης, κι όσο κι αν η πολιτεία μοιάζει
ανέτοιμη να δώσει ουσιαστικό αποτέλεσμα στην προσπάθεια που
ξεκίνησε με τόσο δυναμισμό, τις τελευταίες ημέρες ο ελληνικός λαός
θα έλεγα ότι στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, επιδεικνύοντας μιαν
αξιοθαύμαστη συνοχή ως προς την καταδίκη του φασισμού. Κι αυτό, αν
μη τι άλλο, είναι ένα ισχυρό δείγμα πολιτισμού. Κι ας διχαζόμαστε
ανάμεσα σε εκείνους που θεωρούν πως θα έπρεπε να απαγορευτεί το
κόμμα της Χ.Α. και σε εκείνους που διαφωνούν με τέτοιες
απαγορεύσεις. Μπορεί ως έθνος και ως κράτος να δείξαμε αμηχανία
στην αντιμετώπιση του καρκινώματος, ας θυμόμαστε όμως ότι τέτοιου
τύπου διαφωνίες και συζητήσεις κινούνται από ένα επίπεδο και πάνω:
είναι μια συζήτηση πάνω στα όρια ενός ανθεκτικού δημοκρατικού
πολιτεύματος που δείχνει να συσπειρώνεται απέναντι στον κίνδυνο του
εκφασισμού. Ισως να είμαι πολύ αισιόδοξος αλλά με παρασύρει προς τα
’κει ο κύριος Γκρι. Γι’ αυτό και θα διακόψω εδώ τις σκέψεις μου
καθώς κρίνονται αναγκαίες κάποιες συστάσεις. Οφείλω να σας συστήσω
τον κύριο Γκρι της βινιέτας κάτω από την οποία θα στεγάζεται η
παρούσα στήλη. Οπως μαρτυρεί το όνομά του, ο κύριος Γκρι
απεχθάνεται το μαύρο και το άσπρο. Τα άκρα δεν του πηγαίνουν. Οσο
κι αν ενίοτε απόλαυσε το πυροτέχνημα του πάθους, επέλεξε την «ξηρά
μέθη», έχοντας ως μότο έναν παλαιό στίχο του Μιχάλη Γκανά: Πάθος
είναι η διάρκεια. Ο κύριος Γκρι δεν βρίσκει τίποτα γκρίζο στο γκρι.
Το αντίθετο, προσπαθεί να εντοπίζει τις λεπτές εκείνες αποχρώσεις
και τις μισοκρυμμένες πτυχές των ανθρώπων και των πραγμάτων στον
ωκεανό που χωρίζει το λευκό απ’ το μαύρο, όντας φύσει και θέσει
άνθρωπος του μεσαίου χώρου. Επίσης, σε αντίθεση με πολλούς
συμπατριώτες του, ο κύριος Γκρι δεν γοητεύεται από εξεγέρσεις κι
επαναστάσεις. Δηλώνει την υποστήριξη και τη συμπαράστασή του στον
αγώνα τον καλό, μα παραμένει εξαιρετικά καχύποπτος σε πάσης φύσεως
αυτόκλητους επαναστάτες και λυρικούς εξεγερμένους. Περισσότερο, ο
κύριος Γκρι βρίσκει τον εαυτό του μέσα στην έννοια της υπέρβασης:
της ακατάπαυστης διεύρυνσης των προσωπικών ορίων. Αλλά για να
καταστούν εφικτές τέτοιου τύπου υπερβάσεις, προηγουμένως πρέπει
κανείς να ξέρει πού στέκεται και πού πατάει. Αυτό που λένε,
ταυτότητα. Γι’ αυτό ο κύριος Γκρι θεωρεί πως βασικό ζητούμενο είναι
να βρίσκεται σε συνεννόηση με τον εαυτό του. Ξέρει ότι μέσα από τη
συνεννόηση αποφεύγεται κάθε τύπου κρίση – όπως αυτή που μαστίζει το
έθνος στο οποίο ανήκει ο κύριος Γκρι. Βλέπει αυτή την ασυνεννοησία
παντού γύρω του και όπως όλοι οι συμπατριώτες του που νοσταλγούν
την παραδείσια απλότητα της μέσης οδού, θλίβεται. Ομως δεν το βάζει
κάτω. Θα επανέρχεται μια φορά εβδομαδιαίως με «ηθικόν ακμαιότατον»,
υπενθυμίζοντας συνάμα ότι το γκρι είναι παρεξηγημένο, ότι το γκρι
μπορεί και αυτό να είναι πολύχρωμο.