Η απόφαση της ελληνικής ποινικής δικαιοσύνης για τη Χρυσή Αυγή συνέπεσε αυτή την εβδομάδα με τη δημοσίευση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου απόφασής του για τη γαλλική φασιστική και ναζιστική Ακροδεξιά. Συγκεκριμένα, τρεις γαλλικοί σύλλογοι είχαν προσφύγει στο Στρασβούργο, επικαλούμενοι το δικαίωμά τους στο συνεταιρίζεσθαι, σε συνέχεια διοικητικής απόφασης διάλυσής τους την οποία είχε επικυρώσει το Συμβούλιο της Επικρατείας.
Τα πραγματικά περιστατικά ήταν παρόμοια: μέλη των συλλόγων είχαν δολοφονήσει με πρόθεση το 2013 έναν 18χρονο φοιτητή, ενεργό μέλος του αντιφασιστικού κινήματος, έπειτα από νυχτερινή –οργανωμένη– τηλεφωνική κινητοποίησή τους. Παράλληλα με τη διάλυση των συλλόγων, η γαλλική Δικαιοσύνη προχώρησε τις ποινικές διαδικασίες και το 2018 καταδίκασε μέλη των συλλόγων ως ενόχους της δολοφονίας.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ομόφωνα νόμιμη τη διάλυση των συλλόγων για λόγους προστασίας της δημόσιας ασφάλειας, της δημόσιας τάξης και της προστασίας των δικαιωμάτων των άλλων. Οι σύλλογοι είχαν μετατραπεί σε παραστρατιωτική οργάνωση, με «πολιτικούς στρατιώτες» και οργανωμένο σχεδιασμό επικράτησης διά της βίας επί των «μη λευκών», επί των οπαδών «πολιτικού ιουδαϊσμού», επί των επικριτών των Γερμανών ναζιστών και του καθεστώτος του Βισί κ.λπ. Εως το σημείο αυτό, καμία νομολογιακή έκπληξη: στο μέτρο που οι πράξεις (και όχι μόνον λόγοι) πλήρωσης των ανωτέρω θεμιτών λόγων περιορισμού της ελευθερίας είχαν αποδειχθεί, η διάλυση, ακόμη κι ως έσχατο μέτρο, ήταν δικαιολογημένη.
Το νέο στοιχείο, όμως, ήταν η ρητή –ομόφωνη– διαπίστωση του Δικαστηρίου ότι οι αιτούντες σύλλογοι είχαν προβεί σε κατάχρηση δικαιώματος. Είχαν, δηλαδή, καταχραστεί την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι για να υποσκάψουν τις αξίες της ανοχής, της κοινωνικής ειρήνης και της απαγόρευσης των διακρίσεων. Πρόκειται για τα θεμέλια της ευρωπαϊκής προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης. Οπως σημειώνει η απόφαση, η διάλυση των συλλόγων από τη γαλλική διοίκηση ήταν «έκφραση εκείνης της δημοκρατίας που είναι ικανή να αμύνεται».
Το ερώτημα, βεβαίως, που απασχολεί περαιτέρω την ελληνική περίπτωση είναι η διάλυση ενός πολιτικού κόμματος και όχι, απλώς, συλλόγων, όπως στη Γαλλία. Βεβαίως, σημασία εδώ έχουν οι ελληνικές συνταγματικές ρυθμίσεις. Στη σημερινή της κατάσταση, πάντως, η νομολογία της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου δεν αφήνει περιθώρια σε ολοκληρωτικούς πολιτικούς σχηματισμούς. Απαγορεύσεις λειτουργίας κομμάτων από παλαιάς κοπής Λετονούς κομμουνιστές (2006) ή από φανατικούς Τούρκους ισλαμιστές (Κόμμα της Ευημερίας – Ερμπακάν, 2003) κρίθηκαν νόμιμες στο Στρασβούργο διότι κρίθηκε επαρκής η απόδειξη των ολοκληρωτικών πρακτικών τους. Δεκάδες δε απομονωμένες προσφυγές αρνητών της «δημοκρατίας», κατά τη φιλελεύθερη ευρωπαϊκή σύλληψή της, έχουν απορριφθεί. Το πνεύμα του Τζον Στιούαρτ Μιλ καλώς βασιλεύει στο Στρασβούργο.
* Ο κ. Γιάννης Κτιστάκις είναι αναπληρωτής καθηγητής στη Νομική Σχολή του ΔΠΘ.