Το ΑΠΘ ξεκίνησε πρόσφατα μια ενδιαφέρουσα καμπάνια με τίτλο «Το ΑΠΘ είναι οι άνθρωποι και οι ιδέες τους». Το σύνθημα αυτό το συνδέει με ένα επίσης ενδιαφέρον video με τίτλο «Η έρευνα αλλάζει τη ζωή μας». Η πρυτανεία του ΑΠΘ αυτήν την περίοδο κάνει πολλά και μεγάλα βήματα προς τα μπροστά. Κανένας δεν μπορεί να διαφωνήσει με τα παραπάνω συνθήματα και οράματα και δεν πρέπει να εφαρμόζονται μόνο στο ΑΠΘ, αλλά σε όλα τα ερευνητικά και εκπαιδευτικά ινστιτούτα.
Οι άνθρωποι με καινοτόμες ιδέες είναι δυσεύρετοι και περιζήτητοι. Το ΑΠΘ μπορεί να αποφασίσει να αφήσει την αναζήτηση τέτοιων ανθρώπων στην τύχη, αφού σε ένα μεγάλο πληθυσμό καθηγητών και ερευνητών είναι πιθανό να βρεθούν και 30-50 κορυφαίοι. Διαφορετικά, θα πρέπει να τους αναζητήσει δυναμικά. Πώς όμως να το κάνει η πρυτανεία αυτό αν τον πρώτο και τελευταίο λόγο στην επιλογή «ανθρώπων» τον έχουν τα τμήματα με τις κλειστές παρέες και τα κυκλώματα;
Στα μεγάλα και διακεκριμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού, το συμβούλιο του ιδρύματος, μαζί με τον ή την πρύτανη, χαράζει τη στρατηγική ανάπτυξης για το ίδρυμα. Στο στρατηγικό πλάνο, κάθε σχολή και τμήμα έχει ένα συγκεκριμένο ρόλο. Τα αντικείμενα στις προκηρύξεις δεν μπορεί να είναι ο τίτλος του διδακτορικού ενός συγκεκριμένου υποψηφίου που έχει στο μυαλό της μία ομάδα καθηγητών. Οι προκηρύξεις και τα γνωστικά αντικείμενα έχουν κεντρικό σχεδιασμό και η πρυτανεία έχει λόγο. Καμία θέση από κανένα τμήμα δεν δίνεται αυθαίρετα, αλλά υπάρχει προγραμματισμός που προκύπτει από τη συνεργασία της πρυτανείας και σχολών. Η πρυτανεία και η κοσμητεία εγκρίνουν την προκήρυξη της θέσης μόνο αν έχουν τεκμήρια από το τμήμα ότι η επιλογή θα κινηθεί στη σφαίρα της αριστείας και όχι της «πνευματικής οικογένειας» των καθηγητών που είναι ήδη μέσα στο ίδρυμα.
Η πρόταση από το τμήμα και τους ειδικούς πρέπει να είναι τεκμηριωμένη, ενώ τα τμήματα και η κοσμητεία γνωρίζουν ότι η πρυτανεία παρακολουθεί τη διαδικασία επιλογής ανθρώπινου δυναμικού και παρεμβαίνει αν αντιληφθεί ότι η επιλογή κινείται με βάση άλλα κριτήρια από αυτά που έχει θέσει στο στρατηγικό σχέδιο που χάραξε. Κομβικό σημείο σε όλα τα παραπάνω είναι φυσικά ο πρύτανης και οι κοσμήτορες να επιλέγονται από τα εκλεγμένα συμβούλια ιδρυμάτων και να μην εκλέγονται από το προσωπικό του ιδρύματος και να δημιουργούνται πελατειακές σχέσεις.
Συμπερασματικά λοιπόν καταλήγουμε στο τρίπτυχο:
1. Οραμα (στρατηγικό σχέδιο από το συμβούλιο ιδρύματος). Στο όραμα κάθε σχολή και τμήμα έχουν τον δικό τους ρόλο.
2. Προτάσεις για γνωστικά αντικείμενα και ανθρώπους που θα υλοποιήσουν το όραμα και που πείθουν ακόμα και τους σκεπτικούς ότι έγινε κάθε προσπάθεια για να αναζητηθούν παντού οι άριστοι.
3. Εκλογή των ανθρώπων με την πρόταση του τμήματος, ενώ όλα τα επίπεδα της πανεπιστημιακής ιεραρχίας (καθηγητές, κοσμήτορας, πρύτανης, συμβούλιο ιδρύματος) συμμετέχουν και παρακολουθούν ενεργά την αναζήτηση των αρίστων για κάθε νέα θέση.
Το νέο σύνθημα λοιπόν να είναι για την πενταετία 2020-2025: «Τα πανεπιστήμια αναζητούν και προσλαμβάνουν ανθρώπους που με τις ιδέες θα υλοποιήσουν το όραμα και να αλλάξει η έρευνα τη ζωή μας» τα οποία είναι τα δύο μεγάλα ζητούμενα στην εποχή που διανύουμε.
Ο σημερινός νόμος-πλαίσιο δεν επιτρέπει καμία ουσιαστική παρέμβαση των κοσμητόρων και των πρυτάνεων στις επιλογές ανθρώπων από τα τμήματα. Ούτε και υπάρχει μέχρι στιγμής γνωστό στρατηγικό σχέδιο που να ελέγχει ότι οι ομάδες μέσα στα τμήματα δε θα κάνουν ό,τι θέλουν. Η ελπίδα μας είναι ότι ο νόμος που θα φέρει η σημερινή ηγεσία του υπουργείου Παιδείας θα περιλαμβάνει και αλλαγές στις υπάρχουσες διαδικασίες και μηχανισμούς.
* Ο κ. Λουκάς Βλάχος ήταν καθηγητής στο τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ.