Αλλο να το υποψιάζεσαι, άλλο να το βλέπεις. Μπορεί να έχεις δει παρόμοια περιστατικά στον κινηματογράφο, αλλά είναι διαφορετικό να παρακολουθείς υπαρκτά, υποτίθεται ευυπόληπτα, πρόσωπα να δρουν ως μέλη κυκλώματος διαφθοράς. Το ψευδωνυμικό (under cover) ρεπορτάζ του Αλ Τζαζίρα (διαθέσιμο στο Διαδίκτυο) για το πώς ένας εικονικός αλλοδαπός, πλούσιος εγκληματίας, μπορεί να αποκτήσει κυπριακό και, συνεπώς, ευρωπαϊκό, διαβατήριο, είναι εξόχως απο-καλυπτικό)· σπάει κόκαλα.
Με λιτή και δομημένη αφήγηση, το ρεπορτάζ καταγράφει, με κρυφές κάμερες, συμπεριφορές των κύριων πρωταγωνιστών: του προέδρου της κυπριακής Βουλής Δημήτρη Συλλούρη, του βουλευτή του ΑΚΕΛ και επικεφαλής του ομώνυμου ομίλου ανάπτυξης γης Χριστάκη Τζιοβάνη, του γενικού διευθυντή του ομίλου Τζιοβάνη, Αντώνη Αντωνίου, του δικηγόρου Ανδρέα Πιττάτζιη, και του Βρετανού κτηματομεσίτη Τόνι Κέι. Φιλική συμμετοχή: οι δημοσιογράφοι του Αλ Τζαζίρα, οι οποίοι υποδύονται τους εκπροσώπους ενός φανταστικού Κινέζου επιχειρηματία που θέλει να εξασφαλίσει κυπριακό διαβατήριο, «επενδύοντας» τουλάχιστον 2 εκατομμύρια ευρώ στην Κύπρο. Σημαντική λεπτομέρεια, την οποία οι «εκπρόσωποι» τονίζουν ξεκάθαρα στον καθένα από τους συνομιλητές τους: ο «επενδυτής» καταδικάστηκε στην Κίνα σε επτά χρόνια φυλάκιση για διαφθορά και ξέπλυμα «μαύρου» χρήματος.
«Εμπόδια» και «χορηγίες»
Ο νόμος ζητεί λευκό ποινικό μητρώο ως βασική προϋπόθεση για τη χορήγηση διαβατηρίου. Εξ ου και η λειτουργία του κυκλώματος διαφθοράς, προκειμένου να παρακαμφθεί το νομικό «εμπόδιο», «πρόβλημα» ή «πονοκέφαλος», όπως οι πρωταγωνιστές αποκαλούν τη νομική πρόνοια.
Οι «εκπρόσωποι» ήρθαν αρχικά σε επαφή με τον κτηματομεσίτη, τον δικηγόρο και τον όμιλο Τζιοβάνη. Ολοι τους συμπεριφέρονται με δεξιότητες καλού πωλητή – κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για να πείσουν τον υποψήφιο πελάτη. Περιγράφουν τεχνικά, με απο-ηθικοποιημένο λεξιλόγιο, πώς λειτουργεί το σύστημα – τα «εμπόδια» που πρέπει να αρθούν, πώς, με τι κόστος (περιλαμβανομένων των «χορηγιών» όπως ευφημιστικά αποκαλούν τις μίζες).
Κομβικό πρόσωπο που συνδέει το εμπορικό με το πολιτικό μέρος του κυκλώματος είναι ο «αριστερός»(!) βουλευτής Τζιοβάνης – πολιτικός και επιχειρηματίας. Ολοι τονίζουν την καθοριστική συμβολή του: «Ο Χριστάκης είναι πολύ ισχυρός άνθρωπος)· λύνει προβλήματα, δουλεύουμε καλά μαζί» (Κέι)· «έχει φίλους στα υπουργεία, είναι σε θέση να κάνει σχεδόν θαύματα» (Πιττάτζιης).
Πριν φτάσει ο φάκελος για έγκριση στο αρμόδιο υπουργείο Εσωτερικών, οπότε θα χρειαστούν οι πολιτικές διασυνδέσεις του Τζιοβάνη, πρέπει πρώτα να πεισθεί η τράπεζα, στην οποία θα κατατεθεί το ποσόν της «επένδυσης». Πώς θα ξεπεραστεί, όμως, το εμπόδιο του βεβαρημένου ποινικού μητρώου;
«Ολα γίνονται», λέει ο Πιττάτζιης)· «πάντα υπάρχει τρόπος», βεβαιώνει ο Αντωνίου.
Δεν αρκούν, ωστόσο, οι διαβεβαιώσεις. Ο υποψήφιος πελάτης θέλει απτά στοιχεία. Για να γίνει πειστικός, ο δικηγόρος αναφέρει με κομπασμό «δύσκολες» περιπτώσεις που χειρίστηκε επιτυχώς. «Είχα έναν πελάτη που ήταν στη φυλακή για δύο χρόνια, για διαφθορά και ξέπλυμα “μαύρου” χρήματος. Βρήκαμε τρόπους να δικαιολογήσουμε τα πάντα. Τώρα περιμένει το διαβατήριό του». Εξηγεί αναλυτικά τρόπους παράκαμψης του νομικού «εμποδίου» (π.χ. να εμφανισθεί η σύζυγος ως «επενδυτής» αιτούμενη διαβατηρίου και, στη συνέχεια, να προστεθεί ο καταδικασμένος σύζυγος), ενώ σημειώνει, με αυτάρεσκο χαμόγελο, ότι ο πελάτης του μπορεί να αλλάξει ακόμη και όνομα με μία απλή δήλωση!
Οταν η υπόθεση φτάσει στο υπουργείο Εσωτερικών, ενεργοποιείται ο πολιτικός βραχίονας του κυκλώματος. «Ο Χριστάκης θα μας πει τι να κάνουμε», λέει ο κτηματομεσίτης. «Μερικές περιπτώσεις πελατών ήταν προβληματικές αλλά, χάρη στις διασυνδέσεις του Χριστάκη, καταφέραμε να παρακάμψουμε όλους τους κανόνες και να εκδοθεί το διαβατήριο πολύ γρήγορα».
Σε αντίθεση με τον ξιπασμένο Πιττάτζιη, ο Τζιοβάνης είναι συγκρατημένα διαβεβαιωτικός. «Δεν είναι εύκολο», λέει μειλίχια. «Αυτό που μπορώ να υποσχεθώ είναι να κάνουμε το καλύτερο δυνατό». Σαν πεπειραμένος πωλητής, επικαλείται την μακρά εμπειρία του. «Εχουμε την εμπειρία να βοηθήσουμε ανθρώπους να πάρουν διαβατήριο, γιατί όχι;».
Το ανώτερο κλιμάκιο
Ενδέχεται, όμως, οι πολιτικές διασυνδέσεις του Τζιοβάνη να μην είναι αρκετές. Τότε επιστρατεύεται ο πρόεδρος της κυπριακής Βουλής Συλλούρης.
Στο σπίτι του Τζιοβάνη, ο πρόεδρος συναντά τους «εκπροσώπους» του «επενδυτή» και προσφέρει πιθανές «λύσεις». Προτείνει λ.χ. να μιλήσει ο ίδιος στο υπουργείο Εσωτερικών, να δηλωθεί η σύζυγος του «επενδυτή» ως αιτούμενη διαβατηρίου, ακόμη και να μεσολαβήσει σε προέδρους άλλων Κοινοβουλίων! Είναι τόσο αποφασισμένος να βοηθήσει τον εγκληματία «επενδυτή» που βεβαιώνει τον «εκπρόσωπό» του: «Αν υπάρξει πρόβλημα δεν πρόκειται να σταματήσουμε. Δεν θα το εγκαταλείψουμε».
Για να κάνει την υποστήριξή του πιο εμφατική, ο Συλλούρης μιλά μεγαλόστομα στο όνομα της χώρας, κλείνοντας, κυριολεκτικά, το μάτι στον συνομιλητή του. «Να πεις στον πελάτη σου, χωρίς να αναφέρεις το όνομά μου, ότι θα έχει πλήρη υποστήριξη από την Κύπρο. Σε όλα τα επίπεδα». Εχει αντιληφθεί, ωστόσο, ότι κάτι τέτοιο συνεπάγεται κατάχρηση εξουσίας προσθέτει παρακλητικά: «Μην το πεις αυτό σε κανέναν. Είναι εμπιστευτικό. Γιατί πρέπει να προστατεύσω το όνομά μου κι εγώ».
Οχι μόνο δεν προστάτευσε το όνομά του αλλά το ατίμασε για πάντα. Αναγκάστηκε ταπεινωτικά να παραιτηθεί – και από πρόεδρος Βουλής και από βουλευτής. Το ίδιο και ο Τζιοβάνης. Δεν εκπλήσσει ότι κανείς τους δεν ζήτησε συγγνώμη – πότε έμαθαν να το κάνουν; Κατήγγειλαν –τι άλλο;– συνωμοσίες κατά των ιδίων και/ή της «χώρας»! Η ντροπή τούς είναι άγνωστο συναίσθημα.
Ενας Ελληνοκύπριος φίλος μου έλεγε ότι ο γιος του, φοιτητής στο Λονδίνο, ντρέπεται πλέον να δείχνει το κυπριακό διαβατήριό του. Δεν είναι ο μόνος. Αυτός που δεν έδειξε να ντρέπεται είναι ο πρόεδρος Αναστασιάδης. Σιώπησε όταν ξέσπασε το σκάνδαλο. Αποποιείται κάθε ευθύνη για τη συστημική διαφθορά που περιβάλλει το πρόγραμμα των «χρυσών διαβατηρίων». Υποβαθμίζει ότι συγγενείς μελών του υπουργικού συμβουλίου είχαν εμπλοκή στο πρόγραμμα. Δηλώνει με στόμφο ότι ο ίδιος είναι «άμωμος και αμόλυντος»! Τα ίδια έλεγε πάντα – όταν η σύζυγός του αγόραζε οικόπεδο από τον Αρχιεπίσκοπο, όταν ο πρώην αναπληρωτής γενικός εισαγγελέας (που ο ίδιος επέλεξε) καταδικάστηκε για διαφθορά, κ.ο.κ. Το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι.
* Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.