Ίσως να νομίζετε ότι σε δυό-τρεις μήνες θα έχετε κάνει εμβόλιο για τον κορωνοϊό. Ίσως, ακούγοντας τις ενθουσιώδεις εξαγγελίες των επισήμων και διαβάζοντας όλα τα φλογερά άρθρα να θεωρείτε ότι όπου να ‘ναι ξεμπερδεύουμε. Ίσως να νομίζετε ότι η ανακάλυψη του εμβολίου, αυτό το τιτάνιο έπος της ανθρώπινης διανόησης, ήταν το τελευταίο δύσκολο εμπόδιο και ότι από εδώ και πέρα το θέμα είναι απλό. Ή να νομίζετε ότι το μόνο πρόβλημα τώρα είναι το πώς αρκετοί άνθρωποι θα πειστούν να πάνε να κάνουν το εμβόλιο. Αυτό το άρθρο είναι μια έκκληση, μια ικεσία για να προσγειώσετε τις προσδοκίες σας σε πιο ρεαλιστικά επίπεδα. Ασφαλώς, αντιλαμβάνομαι ότι κανένας δε θέλει να διαβάσει κάτι τέτοιο σήμερα, μέσα στο ζόφο των σχεδόν 3.500 νεκρών -κι εγώ σας διαβεβαιώ ότι δεν έχω καμία όρεξη να γράφω και να σκέφτομαι τέτοια πράγματα. Επειδή όμως δεν τα βλέπω γραμμένα αλλού, σκέφτηκα να τα αφήσω εδώ, σε αυτή τη σελίδα. Η γνώμη μου είναι ότι σε αυτή την κρίσιμη καμπή της κρίσης, πρέπει κάπου να υπάρχουν.
Το άρθρο θα αρχίσει με την εξής παράγραφο, που θέτει το θέμα:
Η διάθεση του εμβολίου για τον κορωνοϊό δεν είναι απλά μια δύσκολη υπόθεση. Είναι ίσως το μεγαλύτερο πρότζεκτ στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Αντίστοιχης κλίμακας προσπάθειες ήταν μόνο η εκστρατεία στην Ήπειρο και την Αλβανία στο 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004. Ένας διαχειριστικός εφιάλτης, που περιλαμβάνει μια σειρά από τιτάνια έργα που θα δοκιμαστούν για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας και τα οποία θα πρέπει να λειτουργήσουν άψογα, ταυτόχρονα, με την πρώτη.
Το ότι φτιάχτηκε ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο (και, μάλιστα, από ότι φαίνεται, περισσότερα από ένα) είναι από μόνο του ένα θαύμα. Ένας άθλος της επιστήμης ο οποίος, βεβαίως, δεν επετεύχθη ξεκινώντας από το μηδέν μέσα σε δέκα μήνες, αλλά χτίζοντας σε δεκαετίες έρευνας και ανακαλύψεων, πάνω στη δουλειά και το μόχθο εκατομμυρίων επιστημόνων από όλες τις γωνιές του κόσμου. Το ότι έχει σχεδιαστεί και ξεκινήσει η διαδικασία παραγωγής των δισεκατομμυρίων δόσεων που θα χρειαστούν για να εμβολιαστεί ολόκληρη η ανθρωπότητα είναι ένας άλλος, λιγότερο γνωστός άθλος, αλλά θα αποδειχθεί εξίσου σημαντικός, εφόσον κυλήσει ομαλά και δεν υπάρξουν προβλήματα.
Μετά από αυτές τις επιτυχίες, όμως, εκκρεμεί και ένα άλλο κρίσιμο στάδιο: να καταλήξουν αυτά τα εμβόλια μέσα στα σώματα όσο περισσότερων Homo sapiens γίνεται, για να θωρακίσουν το είδος μας απέναντι σε αυτή την αμείλικτη, αόρατη απειλή. Κι αυτό δεν είναι εύκολο. Δεν είναι καν δύσκολο. Είναι ένα τεράστιο έργο, για την υλοποίηση του οποίου πρέπει να κατασκευαστούν σχεδόν από το μηδέν υποδομές και νέες, περίπλοκες εφοδιαστικές αλυσίδες σε όλες τις χώρες και τις περιφέρειες του κόσμου. Δυστυχώς λίγοι μιλούν και γράφουν για αυτό το πολύ σημαντικό θέμα σήμερα.
Για να καταλάβουμε το μέγεθος του εγχειρήματος, αξίζει να αναφερθούμε σε μερικά από τα εκατοντάδες πράγματα που πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν από τους αρμόδιους, ώστε να μεταφερθεί το εμβόλιο από το αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος μέσα στον καθένα και την καθεμία από εμάς. Πρώτα απ’ όλα, να πούμε ότι θα μιλήσουμε για το πρώτο από τα εμβόλια που φαίνεται ότι θα φτάσουν στην Ελλάδα, αυτό που φτιάχνει η γερμανική BioNTech σε συνεργασία με τη Pfizer, το οποίο έχει εγκριθεί ήδη στη Βρετανία και τις ΗΠΑ και αναμένεται να λάβει την έγκριση και από την ευρωπαϊκή ΕΜΑ στα τέλη του Δεκέμβρη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προαγοράσει 300 εκατομμύρια δόσεις από αυτό και μερικά εκατομμύρια έχουν ήδη παρασκευαστεί και θα μπορούν να μεταφερθούν στα κράτη-μέλη σχεδόν άμεσα.
Πιθανότατα έχετε ακούσει ότι το συγκεκριμένο εμβόλιο πρέπει να φυλάσσεται σε θερμοκρασία -70°C, που είναι πάνω-κάτω η χαμηλότερη θερμοκρασία που μπορεί να καταγράφεται στο Νότιο Πόλο το χειμώνα. Μόνο ειδικές εγκαταστάσεις στον κόσμο έχουν ψυγεία που να λειτουργούν σε αυτή τη θερμοκρασία. Οπότε αυτό είναι ένα εμπόδιο προς επίλυση: έχουμε αρκετά τέτοια ψυγεία για να αποθηκεύσουμε τις δόσεις που θα μας έρθουν;
Για τη μεταφορά του εμβολίου από το Βέλγιο όπου παρασκευάζεται στις διάφορες χώρες η εταιρεία έχει κατασκευάσει ειδικά φορητά δοχεία που ψύχονται με ξηρό πάγο, ο οποίος πρέπει να αντικαθίσταται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Μέσα στα δοχεία αυτά, τα οποία έχουν μέσα αισθητήρες για τη θερμοκρασία και σύστημα ανίχνευσης, το εμβόλιο μπορεί να αντέξει μέχρι και 15 ημέρες -φτάνει να μην ανοίγονται περισσότερες από δύο φορές την ημέρα. Τα ίδια τα εμβόλια φυλάσσονται σε φιαλίδια που χωράνε το καθένα πέντε δόσεις. Τα φιαλίδια τοποθετούνται σε δίσκους που χωράνε 195 φιαλίδια ο καθένας. Κάθε δοχείο χωράει μέχρι πέντε τέτοιους δίσκους -άρα από 975 μέχρι 4875 δόσεις. Προς το παρόν, αν κάποιος χρειάζεται να μεταφέρει μικρότερες ποσότητες, θα πρέπει να βγάλει τα φιαλίδια από το δοχείο. Εκτός δοχείου, όμως, το εμβόλιο μπορεί να αντέξει μέσα σε κανονικό ψυγείο για 5 ημέρες -μετά χαλάει.
Οπότε αυτή είναι μια σειρά από άλλα εμπόδια που πρέπει να λύσουμε: πώς θα εξασφαλίσουμε ότι οι δόσεις θα μεταφερθούν από τις αποθήκες στα σημεία του εμβολιασμού χωρίς να χαλάσουν; Θα έχουμε αρκετό ξηρό πάγο; Θα έχουμε αρκετούς εκπαιδευμένους εργαζόμενους που θα δουλεύουν στη μεταφορά και τη συντήρηση αυτών των δοχείων; Πώς πρέπει να συντονιστεί το σύστημα με το οποίο θα κλείνουν ραντεβού οι πολίτες με τις αποθήκες ώστε να μεταφέρονται ακριβώς όσες δόσεις χρειάζονται στα σημεία που πρέπει, εγκαίρως, χωρίς να μένουν δόσεις αχρησιμοποίητες και πετιούνται, και χωρίς να εμφανιστούν πολίτες για το ραντεβού τους χωρίς να υπάρχει εμβόλιο για να κάνουν;
Κρατήστε αυτά και προσθέστε το εξής: Τα υπόλοιπα υλικά και αναλώσιμα (σύριγγες κλπ) δεν περιλαμβάνονται στην αποστολή των εμβολίων και πρέπει να αγοραστούν και να διανεμηθούν στα σημεία εμβολιασμού ξεχωριστά. Η επάρκεια σε αυτά δεν είναι εξασφαλισμένη -τη στιγμή μάλιστα που όλες οι χώρες του κόσμου που μπορούν σπεύδουν να παραγγείλουν αρκετά για να εμβολιάσουν τον πληθυσμό τους ταυτόχρονα.
Κρατήστε αυτά και προσθέστε το εξής: Το συγκεκριμένο εμβόλιο δεν χορηγείται κατευθείαν από το φιαλίδιο αλλά πρέπει πρώτα να διαλυθεί σε αλκοολούχο διάλυμα σύμφωνα με συγκεκριμένο πρωτόκολλο. Αυτό δεν συμβαίνει με τα περισσότερα άλλα εμβόλια, και προσθέτει στην πολυπλοκότητα της διαδικασίας, στο χρόνο που χρειάζεται, αλλά και στο ότι αυτοί που θα εμβολιάζουν τον κόσμο θα πρέπει να εκπαιδευτούν για να το κάνουν σωστά.
Κρατήστε όλα αυτά και προσθέστε και τα εξής: Πόσοι άνθρωποι θα δουλεύουν στα κέντρα εμβολιασμού; Πώς θα εκπαιδευτούν; Ποιος θα τους εκπαιδεύσει; Οι αποθήκες όπου θα φυλάσσονται τα εμβόλια είναι σε απόρρητες τοποθεσίες με φύλαξη και προδιαγραφές ασφαλείας -αλλά τα κέντρα εμβολιασμού ποιος θα τα φυλάει; Πώς θα γίνεται η εξυπηρέτηση των πολιτών για τυχόν απορίες ή προβλήματα με τα ραντεβού; Και τι θα γίνει με τους ανθρώπους στα γηροκομεία, τους ανήμπορους να μετακινηθούν; Πώς θα λειτουργήσουν οι κινητές μονάδες που θα πρέπει να δημιουργηθούν, να στελεχωθούν, να εκπαιδευτούν, να εξοπλιστούν και να φτάσουν σε αυτούς σε όλη την Ελλάδα; Και πώς θα γίνουν όλα αυτά και δεύτερη φορά για τον κάθε έναν πολίτη, καθότι το συγκεκριμένο εμβόλιο έρχεται σε δύο δόσεις, που χορηγούνται με τρεις εβδομάδες διαφορά;
Όλα αυτά, μαζί με εκατοντάδες άλλες μικρές λεπτομέρειες, είναι πράγματα που πρέπει να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν από την αρχή και να λειτουργήσουν, υποτίθεται, σε περίπου ένα μήνα από σήμερα, άψογα. Είναι αυτά αρκετά για να αντιληφθούμε το μέγεθος και τη δυσκολία του εγχειρήματος;
Όλες οι χώρες του κόσμου αντιμετωπίζουν τον ίδιο Γολγοθά. Στις ΗΠΑ, αφού εξετάστηκαν διάφορες επιλογές, την ευθύνη του σχεδιασμού και της ανάπτυξης της εφοδιαστικής αλυσίδας την ανέλαβε ο μόνος φορέας που μπορεί να υλοποιήσει ένα έργο τέτοιου μεγέθους: ο αμερικανικός στρατός. Για να το πετύχει θα χρησιμοποιήσει τα μέσα και την τεχνογνωσία από την διεξαγωγή πολέμων σε ξένες χώρες -γιατί για τέτοιας κλίμακας έργο πρόκειται. Σε συνεργασία με τις Πολιτείες, έχουν ήδη αρχίσει τις δοκιμές της εξαιρετικά περίπλοκης εφοδιαστικής αλυσίδας, πηγαινοφέρνοντας άδεια δοχεία για να δουν πώς θα λειτουργήσει το σύστημα.
Στη Βρετανία, όπου άρχισαν ήδη οι εμβολιασμοί (σε πολύ μικρή κλίμακα, ακόμα), εκτός από γιατρούς και νοσηλευτές επιστρατεύονται ήδη φυσιοθεραπευτές, φοιτητές, ακόμα και οδοντίατροι ή και ανειδίκευτοι εθελοντές για να εκπαιδευτούν ώστε να μπορούν να κάνουν τα εμβόλια στους πολίτες.
Στη Γερμανία προετοιμάζουν 430 σημεία μαζικών εμβολιασμών, κυρίως σε μεγάλους χώρους, όπως γήπεδα και συνεδριακά κέντρα. Στο Βερολίνο το κλειστό γήπεδο μπάσκετ και τα δύο παλιά αεροδρόμια θα χρησιμοποιηθούν γι’ αυτό το σκοπό. Σύμφωνα με το πλάνο που έχουν εκπονήσει εκεί, θα εμβολιάζουν περίπου 20.000 ανθρώπους την ημέρα στην πόλη, που έχει πληθυσμό παρόμοιο της Αθήνας. Ακούγεται μεγάλο, φιλόδοξο νούμερο. Δεν είναι αρκετό για να ικανοποιήσει τις προσδοκίες κάποιων. “Αν και σύντομα θα έχουμε διαθέσιμα εμβόλια”, δήλωσε ο πρόεδρος της επιτροπής εμβολιασμών της Γερμανίας Τόμας Μέρτενς, “ο εμβολιασμός ολόκληρου του πληθυσμού δεν θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2021”
Από κάποιες απόψεις, θα έλεγε κανείς, είμαστε τυχεροί. Η Ελλάδα είναι μικρή χώρα, με σχετικά μικρό πληθυσμό και “μαζεμένη” γεωγραφική έκταση. Είμαστε και συγκεντρωτικό κράτος, με τις περισσότερες αρμοδιότητες μαζεμένες σε ένα μοναδικό κέντρο εξουσίας, χωρίς να μπλέκονται πολλές περιφερειακές αρχές. Το online σύστημα με το οποίο θα κλείνουν ραντεβού όλοι οι πολίτες είναι σχεδόν έτοιμο. Ένας αρχικός σχεδιασμός για τις αποθήκες και τα σημεία εμβολιασμού έχει γίνει. Κάποια από τα στάδια τα βασικά, όπως το ότι έχουμε εξασφαλίσει έναν αριθμό δόσεων από το εμβόλιο της Pfizer/BioNTech από την αρχή τα έχουμε λυμένα, ως κράτος-μέλος της Ε.Ε. Τα άλλα εμβόλια που βρίσκονται σε στάδιο αίτησης για την έγκριση τους, εξάλλου, είναι λιγότερο ευπαθή και πολύ πιο εύκολα στην αποθήκευση και τη διαχείριση τους. Και από αυτά έχει προαγοράσει εκατομμύρια δόσεις η ΕΕ.
Κατά τα άλλα, όμως, φαίνεται ότι δεν είμαστε καθόλου προετοιμασμένοι να υλοποιήσουμε σωστά όλες τις λεπτομέρειες ενός τόσο μεγάλου και δύσκολου έργου. Δεν είμαστε οι μόνοι, βεβαίως -όλες οι χώρες του κόσμου αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα. Πολλές, ακόμα και στην Ευρώπη, δεν έχουν κάνει ακόμη τίποτε, καθώς προσπαθούν να διαχειριστούν τις δραματικές συνέπειες του δεύτερου κύματος. Ακόμα και η “Εθνική Στρατηγική Εμβολιασμού Covid-19” της Γερμανίας είναι ένα 16σέλιδο PDF που περιγράφει μόνο τα γενικά στάδια. Όπως και παντού, και εδώ απαραίτητο να ξεκινήσει η προετοιμασία αυτής της τιτάνιας προσπάθειας και (ίσως εξίσου σημαντικό) να σταματήσει αμέσως η καλλιέργεια παράλογων προσδοκιών στον πληθυσμό. Η διαδικασία πρέπει να γίνει με διαφάνεια, εξωστρέφεια, διαρκή επικοινωνία του τι συμβαίνει, του πώς γίνεται και του πόσο θα κρατήσει κάθε στάδιο της, σε έναν πληθυσμό εξουθενωμένο και ανυπόμονο. Το εγχείρημα είναι τεράστιο, και πολύ δύσκολο. Μπορούμε να καταλάβουμε, να υποστούμε και ίσως και να συγχωρήσουμε τυχόν καθυστερήσεις, δυσλειτουργίες και λάθη, μόνο όμως αν μας έχει γίνει με σαφήνεια κατανοητό το γιατί συμβαίνουν.
Κι εδώ θέλω να σας πω την τελευταία, μεγάλη μου ανησυχία, κάτι άλλο πολύ σημαντικό που ελάχιστοι κουβεντιάζουν: οι άνθρωποι που καλούνται τώρα να διεκπεραιώσουν αυτό τον άθλο είναι εξαντλημένοι μετά από δέκα μήνες ανελέητης υπερπροσπάθειας και ψυχολογικού μαρτυρίου.
Αυτή τη στιγμή ολόκληρο το υγειονομικό προσωπικό αλλά και το πολιτικό μας προσωπικό και τα στελέχη της δημόσιας διοίκησης, ανεξαρτήτως από τη γνώμη που μπορεί να έχει κανείς για την επάρκεια και τις ικανότητες τους υπό κανονικές συνθήκες, λειτουργούν στα πρόθυρα της εξάντλησης. Στο χείλος της κατάρρευσης. Πρέπει αυτό να το πιστέψετε και να το βάλετε στην εξίσωση. Μετά από δέκα ανελέητους, κολασμένους μήνες υπερπροσπάθειας και υπερέντασης, είναι και αυτές και αυτοί -όπως και όλοι μας- στα όρια τους. Πέραν των έκτακτων και πιεστικών αναγκών που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν όλο αυτό το διάστημα, έχουν και όλο το βάρος που έχουμε όλοι μετά την ψυχολογική και συναισθηματική πίεση αυτής της αδιανόητης χρονιάς. Είμαστε όλοι τραυματισμένοι. Όπως και εμείς, τα έχουν φτύσει.
Παρά τα αρχικά καλά σημάδια, η Ελλάδα τελικά δεν αποδείχτηκε ούτε Ταϊβάν, ούτε Νέα Ζηλανδία. Αποτύχαμε να ελέγξουμε τον ιό. Μας ξέφυγε εντελώς και αλωνίζει αχόρταγα στην κοινωνία μας. Οπότε, όπως οι περισσότερες χώρες του κόσμου, έχουμε πια αποθέσει όλες μας τις ελπίδες για μια επιστροφή σε κάποια κανονικότητα στο εμβόλιο. Μα ο εμβολιασμός του πληθυσμού, μετά από δέκα ανελέητους μήνες, είναι το πιο δύσκολο και περίπλοκο εγχείρημα που έχει αναλάβει το κράτος μας σε καιρό ειρήνης.
Έχουμε τις υποδομές, το ανθρώπινο δυναμικό, την ψυχραιμία, το καθαρό μυαλό και τις αντοχές για να το κατορθώσουμε;