Οι οπαδοί του Ντόναλντ Τραμπ και κορυφαία μέλη του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος που τον στηρίζουν στην άρνησή του να αποδεχθεί την εκλογική ήττα του εκφράζουν ή εκμεταλλεύονται τον φόβο μεγάλου μέρους της κοινωνίας που αισθάνεται ότι κινδυνεύει και, συνεπώς, δικαιούται να πολεμήσει ώστε να νικήσει με κάθε τρόπο. Είτε τα μέλη αυτών των ομάδων ήδη αισθάνονται τον φόβο του αφανισμού και αναζητούν ηγέτη που τους υπόσχεται προστασία, είτε ο ηγέτης ενθαρρύνει τον φόβο για να τους συσπειρώσει γύρω του, είτε κάποιοι άλλοι εκμεταλλεύονται τη σχέση οπαδών – ηγέτη για να εξασφαλίσουν τα δικά τους συμφέροντα, το γεγονός είναι ότι η μαζική φαντασίωση έχει απτά και ενίοτε καταστροφικά αποτελέσματα. Μπορεί να αρχίζει με μια υπερβολή, με κάποιον πολιτικό τακτικισμό, αλλά η ζημιά που προκαλεί είναι πραγματική και δύσκολα αναστρέψιμη.
Το ότι οι ΗΠΑ σήμερα ταλαιπωρούνται από μια τέτοια μαζική φαντασίωση δείχνει ότι ούτε χώρες με μακρά δημοκρατική παράδοση μπορούν να θεωρούνται άτρωτες όταν οι ηγέτες τους ερεθίζουν το πιο παρανοϊκό κομμάτι της κοινωνίας, επενδύοντας πάνω σε αυτό για να διατηρηθούν στην εξουσία. Οταν η ηγεσία ενθαρρύνει τον φόβο του αφανισμού και την ίδια στιγμή κολακεύει τους οπαδούς για τη δύναμη που διαθέτουν όσο βρίσκονται κάτω από την προστασία του αρχηγού, το κίνημα αναπτύσσεται τάχιστα, σε πείσμα της πραγματικότητας, της λογικής και των πολιτικών ηθών της χώρας. Οι οπαδοί ενισχύουν τον ηγέτη ενώ αυτός οδηγεί τους οπαδούς ολοένα πιο βαθιά στο παραλήρημά του. Ο Γκιστάβ Λε Μπον, στα τέλη του 19ου αιώνα, περιέγραψε τη δυναμική του όχλου, όπου το άτομο χάνει την ταυτότητα και τη συνηθισμένη συμπεριφορά του, εγκαταλείπει τις αναστολές του και γίνεται μέρος της μάζας, του θηρίου. Οταν ο Τραμπ φωνάζει ότι οι Δημοκρατικοί «έκλεψαν» την προεδρική εκλογή, όταν ισχυρίζεται ότι η προσπάθειά του να καταργήσει τη δημοκρατία είναι προσπάθεια να την προστατεύσει, επόμενο είναι οι πιο ακραίοι οπαδοί του να αισθάνονται ότι απειλείται όχι μόνο η δική τους θέση στην κοινωνία, αν χάσουν τον άνθρωπο που τους εκπροσωπεί στο ύψιστο αξίωμα, αλλά και το ίδιο το πολίτευμα. Με την άμεση επικοινωνία που έχει μαζί τους μέσω κοινωνικών δικτύων, ο αρχηγός καθοδηγεί το πλήθος. Από ρατσιστικές παραστρατιωτικές ομάδες έως μέλη του Κογκρέσου, πολλοί συνδέουν την επικράτησή τους (την οποία θεωρούν προϋπόθεση επιβίωσης) στη συνέχιση της κυριαρχίας Τραμπ, αδιαφορώντας για τη ζημιά που αυτό προκαλεί στην κοινωνία. Γι’ αυτούς, κοινωνία και πολίτευμα είναι ό,τι τους συμφέρει. Σκέπτονται, δηλαδή, όπως ο ηγέτης τους, ταυτίζονται με αυτόν· θέλουν να τον προστατεύσουν ώστε αυτός να προστατεύσει αυτούς. Και αυτός, από το αξίωμά του, «νομιμοποιεί» τις σκέψεις και τις πράξεις τους. Οι αντιδράσεις που αυτό προκαλεί σε άλλες ομάδες οδηγούν σε ολοένα μεγαλύτερη πόλωση και ρήξη.
Εάν πιστεύαμε ότι μόνο η τουρκική κοινωνία μπορούσε να πισωδρομήσει όπως είδαμε με την προεδρία Ερντογάν ή ότι ο έλεγχος του πληθυσμού μέσω του ψέματος ήταν μονάχα στο μυαλό του Τζορτζ Οργουελ, τα τελευταία αυτά χρόνια αποτελούν δυσάρεστο μάθημα αλλά και πολύτιμη προειδοποίηση για κάθε χώρα. Είναι σημαντικό να βλέπουμε πόσο εύκολα η πολιτική και η κοινωνία χειραγωγούνται όταν οι ηγέτες εκμεταλλεύονται και ενθαρρύνουν τη μισαλλοδοξία· ακόμη πιο σημαντικό είναι να προλαβαίνουμε το κακό πριν ριζώσει. Γι’ αυτό, το ύφος της πολιτικής αντιπαράθεσης στη χώρα μας είναι ανησυχητικό, άκαιρο και επικίνδυνο. Ανησυχητικό επειδή γνωρίζουμε ότι η νοοτροπία «ο θάνατός σου η ζωή μου» οδηγεί σε ολοένα μεγαλύτερες συγκρούσεις και περισσότερη πόλωση· άκαιρο επειδή οι ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των πολιτών δεν δικαιολογούν την ένταση και το μίσος με τις οποίες εκφράζονται, ενώ οι απειλές που όλοι μαζί αντιμετωπίζουμε είναι υπαρξιακής φύσεως και άμεσες· επικίνδυνο επειδή εάν δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε στην αντιμετώπιση των κινδύνων, στη συζήτηση λύσεων και στην εφαρμογή των αναγκαίων προγραμμάτων, οδηγούμαστε στον αλληλοσπαραγμό, στην παράλυση και στην ήττα. Εάν στο τέλος του 2020 δεν το βλέπουμε αυτό, θα το δούμε ποτέ;