Είναι δύσκολη άσκηση για κάποιον που εκφέρει δημόσιο λόγο να μην περιπέσει σε κάποιο από τα σύγχρονα αμαρτήματα, αυτά που έχουν σχέση με τη «ρητορική μίσους». Μπορεί, για παράδειγμα, να βρεθεί στα δικαστήρια επειδή έγραψε για τον Μάρκο Πόλο κάτι που δεν είπε. Αυτό έγινε με τη συγγραφέα κ. Σώτη Τριανταφύλλου, όταν του απέδωσε τη ρήση «φανατικός μουσουλμάνος είναι αυτός που σου κόβει το κεφάλι, ενώ μετριοπαθής είναι εκείνος που σε κρατάει για να σου κόψουν το κεφάλι» (Athens Voice, 14.11.2015).
Ο καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Δημήτρης Χριστόπουλος έκανε αυτήν την άσκηση δυσκολότερη. Μιλώντας στη διαδικτυακή συζήτηση «#PSOFOS: Η ρητορική του μίσους στα Social Media», που διοργάνωσε η Στέγη Ωνάση (14.3.2021), όρισε ως ρητορική μίσους τον λόγο «ο οποίος προσβάλλει, καταφρονεί, περιφρονεί, υποτιμά τις ιδιότητες μιας ομάδας στην οποία ανήκουμε είτε το θέλουμε είτε όχι». Μέχρις εδώ, όλα καλά, υπό την έννοια ότι είναι γνωστά και δι’ αυτών ταλαιπωρούνται στα δικαστήρια δημοσιογράφοι όπως η κ. Λώρη Κέζα, που έγραψαν για την καταπίεση της γυναίκας στον ισλαμικό κόσμο.
Η επιπλέον δυσκολία ξεκινά από μια νέα παράμετρο που έβαλε ο κ. Χριστόπουλος. «Ζούμε σε άνισες κοινωνίες», είπε και συνεπώς «το να πούμε “Μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι” ή “Αλήτες, ρουφιάνοι, δημοσιογράφοι” είναι άσχημα [αλλά] δεν είναι ρητορική μίσους, διότι οι ομάδες οι οποίες [πρέπει να] προφυλάσσονται είναι ομάδες που είναι αδύναμες». Προφανώς εκεί την πάτησε ο 28χρονος αστυνομικός στη Νέα Σμύρνη! Ανήκε σε «μη αδύναμη ομάδα» και γι’ αυτό κινδύνευσε να χάσει τη ζωή του υπό τις ιαχές του πλήθους με το γνωστό σύνθημα. Για την ακρίβεια, στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα έχουμε δύο απόπειρες λιντσαρίσματος ανθρώπων από τον όχλο: μία τις προάλλες στη Νέα Σμύρνη και μία τον Απρίλιο του 2012, όταν επιτέθηκαν σε ειδικό φρουρό και κρέμασαν τα ρούχα του σε δένδρο.
Βεβαίως δεν ισχυριζόμαστε ότι πρέπει να ποινικοποιηθούν και τα συνθήματα στις πορείες. Δεν υπάρχει σχέση αιτίου – αιτιατού της ρητορικής με τις πράξεις, που να οδηγεί πέραν πάσης αμφιβολίας στην ποινική καταδίκη κάποιου που λέει το κοντό ή το μακρύ του. Από την άλλη, όμως, δεν μπορεί ο Ζακ Κωστόπουλος να είναι θύμα στερεοτύπων, τα οποία τιμωρούμε διά νόμου, ενώ οι γροθιές και κλωτσιές που το 2011 έστειλαν στο νοσοκομείο τον Τάσο Τέλλογλου να μην έχουν σχέση με το «Αλήτες, ρουφιάνοι, δημοσιογράφοι».
Τέλος, όπως σε όλα τα ζητήματα λόγου, το «κριτήριο Χριστόπουλου» περί «ισχυρών και αδύναμων ομάδων» πάσχει από επικίνδυνη ασάφεια. Δηλαδή, όλοι εκείνοι που συνέδραμαν τους ναζί στο Ολοκαύτωμα δεν μισούσαν τον καπνεργάτη της Θεσσαλονίκης, ούτε τον μικρέμπορα των Ιωαννίνων. Την «ισχυρή ομάδα του εβραϊσμού» που τάχα μου κυβερνά τον κόσμο ήθελαν να εξαλείψουν.