Η ελευθερία είναι προσωπική υπόθεση. Ολοι την επιδιώκουμε για τον εαυτό μας, θέλουμε να ζούμε σε κοινωνία που την εξασφαλίζει, έχουμε την ευθύνη να τη διαφυλάττουμε. Εγώ είχα τη μεγάλη τύχη να δω μια ταλαιπωρημένη χώρα με σπουδαίους ανθρώπους να κατακτά την ελευθερία της. Εχω και το προνόμιο και τη χαρά να ζω σε μια χώρα της οποίας ο λαός άρχισε να πολεμάει για την ελευθερία του πριν από 200 χρόνια, σε έναν αγώνα που έγινε σύμβολο της ελευθερίας για όλον τον κόσμο. Και στην περίπτωση της Νοτίου Αφρικής και της Ελλάδας, είναι σαφές ότι ο δρόμος προς την ελευθερία είναι μακρύς και δύσκολος, ότι η απελευθέρωση είναι το πρώτο σπουδαίο βήμα προς την πραγματική ελευθερία. Σε αυτόν τον αγώνα ενώνονται οι δικές μας προσπάθειες –του καθενός μας– με αυτές των μεγάλων ηγετών και των ανώνυμων αγωνιστών του παρελθόντος.
Φυσικά, βασανιζόμαστε από προβλήματα που παραμένουν άλυτα, απογοητευόμαστε από τις αδυναμίες που παρατηρούμε στους ηγέτες και στους πολίτες της εποχής μας, τείνουμε να ξεχάσουμε ότι, όπως οι πρόγονοί μας πολέμησαν για την ελευθερία και νίκησαν, έτσι και εμείς οφείλουμε να αγωνιζόμαστε γι’ αυτήν, να τη θωρακίσουμε, να την εξασφαλίσουμε για τα παιδιά μας και να επιδιώξουμε τη μετάδοσή της όπου χρειάζεται. Οταν η ελευθερία εξαπλώνεται, όταν αναπτύσσεται, ενισχύεται, ωφελεί αυτούς που τη μεταδίδουν όσο και αυτούς που την κατακτούν. Η δίψα για ελευθερία ενώνει ανθρώπους σε κάθε άκρη της Γης. Γι’ αυτό οι απελεύθεροι της Αϊτής χαιρέτισαν και παρείχαν βοήθεια στους επαναστατημένους Ελληνες.
«Η αλήθεια είναι ότι δεν είμαστε ελεύθεροι ακόμη· απλώς, έχουμε κατακτήσει την ελευθερία του να είμαστε ελεύθεροι, το δικαίωμα στο να μη μας καταπιέζουν άλλοι», είχε πει ο Νέλσον Μαντέλα μετά την πτώση του απαρτχάιντ. «Επειδή το να είσαι ελεύθερος δεν σημαίνει μόνο να σπάσεις τις αλυσίδες σου, αλλά να ζεις με τρόπο που σέβεται και εμπλουτίζει την ελευθερία των άλλων. Η αληθινή δοκιμή της αφοσίωσής μας στην ελευθερία μόλις αρχίζει». Ο μεγάλος αγωνιστής και πρώτος πρόεδρος της δημοκρατικής Ν. Αφρικής έβλεπε ότι τα προβλήματα της χώρας δεν είχαν λυθεί, ότι η απελευθέρωση ήταν το πρώτο βήμα για την πραγματική ελευθερία του λαού, που θα ήταν η κάλυψη βασικών αναγκών όπως αυτές της στέγασης και της εργασίας. Τα τελευταία χρόνια, η βία, η διαφθορά και η φτώχεια θέτουν σε κίνδυνο ό,τι αποκτήθηκε. Η χώρα, όμως, διαθέτει ένα από τα πιο προοδευτικά συντάγματα στον κόσμο, ισχυρούς θεσμούς, έναν ζωηρό Τύπο και αρκετούς ανθρώπους που γνωρίζουν και εκτιμούν τις θυσίες και τους συμβιβασμούς που οδήγησαν στην ελευθερία. Το στοίχημα τώρα είναι να υπάρξει πρόοδος προτού τα σημερινά προβλήματα γίνουν ανυπέρβλητα, πριν χάσουν την υπομονή τους οι νεότερες γενιές, που δεν γνωρίζουν πόσες θυσίες έκαναν οι πρόγονοί τους για να πετύχουν την ειρηνική μετάλλαξη της κοινωνίας.
Στην Ελλάδα, τα 200 χρόνια από την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα έδειξαν ότι ο δρόμος προς την ελευθερία δεν έχει τέλος, ότι νέοι κίνδυνοι εμφανίζονται συνεχώς (στο εσωτερικό και από το εξωτερικό), που θέτουν σε κίνδυνο ό,τι κατακτήθηκε με πολύχρονους αγώνες και θυσίες. Δείχνουν ότι δυσκολίες που υπήρχαν από την αρχή μπορούν να βασανίζουν το έθνος σε όλη του την πορεία. Η διχόνοια, ο τοπικισμός, οι φατρίες, οι ευκαιριακές συμμαχίες (με άλλους Ελληνες και με ξένους), η αμετροέπεια, η εξάρτηση από ξένη βοήθεια και ξένα δάνεια, καθιέρωσαν ένα κλίμα καχυποψίας, ανασφάλειας, εξάρτησης (και της δυσφορίας που αυτή προκαλεί) και μια ανυπομονησία που επιδιώκει γρήγορα κέρδη εις βάρος μακρόχρονης στρατηγικής. Τα 200 χρόνια μάς δείχνουν, όμως, ότι παρά τις αδυναμίες του, ο λαός αυτός άντεξε πολέμους, διχασμούς, κατοχή από ξένους, χρεοκοπίες, εσωτερική μετανάστευση και απανωτές εξόδους νέων. Σήμερα στέκει μεταξύ των πιο προνομιούχων λαών. Δείξαμε επανειλημμένως πως ο μεταξύ μας φθόνος και η καχυποψία πάντα δυσκολεύουν την πορεία, αλλά και ότι η δημοκρατία επιτρέπει στη συνεννόηση και στη συνετή πολιτική να επανέλθουν και να παραγάγουν θαύματα. Δύο αιώνες ελευθερίας είναι σπουδαίο επίτευγμα, μάθημα για εμάς και για άλλους, και καλή αρχή.