Η καθημερινή επαφή των υγειονομικών με την ανθρώπινη αρρώστια και τον πόνο αποτελεί ένα παρατεταμένο στρεσογόνο ερέθισμα που μπορεί να τους οδηγήσει σε χρόνια δυσφορία, καταθλιπτικά συναισθήματα, επαγγελματική εξουθένωση, και διάβρωση της εν-συναίσθησής τους. Αυτές οι καταστάσεις είναι καταστροφικές για τον δεσμό γιατρού-ασθενούς και πολύ βλαπτικές και για τον φροντιστή και για τον φροντιζόμενο, που μαζί συγκροτούν αυτή τη σπουδαία δυαδική σχέση. Ετσι, η εν-συναίσθηση του επαγγελματία υγείας προς τον ασθενή, αντί να μετατραπεί, όπως είναι πρέπον, σε «συμπόνια με αρχές», γίνεται η ίδια στρεσογόνο ερέθισμα που επηρεάζει αρνητικά την ικανότητά του να φροντίσει την/τον ασθενή του, στρεσάροντας με τη σειρά του, την/τον δεύτερο και δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο με αρνητικές συνέπειες και για τους δύο. Η ψυχολογική υποστήριξη του επαγγελματία υγείας είναι, συνεπώς, εκ των ων ουκ άνευ για την ομαλή διαδικασία και της διάγνωσης και της θεραπείας.
Είναι εντυπωσιακό ότι πριν από περίπου 70 χρόνια, ο Michael Balint, ένας γενικός γιατρός-ψυχαναλυτής, διείδε αυτό το τόσο σημαντικό πρόβλημα και επινόησε μια αποτελεσματική ψυχοκοινωνική μέθοδο για να το αντιμετωπίσει. Πράγματι, η μέθοδος υποστήριξης υγειονομικού προσωπικού Balint είναι πάντα χρήσιμη και πολύ επίκαιρη στις ημέρες της πανδημίας COVID-19 που διανύουμε. Το 1954, ο Balint δημοσίευσε στο «British Medical Journal» την περίφημη μέθοδό του του που απευθύνονταν, κατ’ αρχάς, σε γενικούς γιατρούς στην καθημερινή τους πράξη, με κύριο σκοπό την καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση των ασθενών τους. Η μέθοδος αργότερα πήρε το όνομά του και οι ομάδες των υγειονομικών που τη χρησιμοποιούν ονομάστηκαν «ομάδες Balint». Το πρώτο βιβλίο γύρω από τη μέθοδο, δημοσιεύθηκε τρία χρόνια αργότερα, το 1957, με τον τίτλο: «Ο γιατρός, ο ασθενής του, και η ασθένεια».
Οι πρώτοι/ες επαγγελματίες που συμμετείχαν στις ομάδες Balint ήταν γιατροί και κοινωνικοί λειτουργοί, ενώ στη δεκαετία του ’50, ο Balint συντόνιζε συγκεντρώσεις με γενικούς ιατρούς, στις οποίες συζητούσαν περιστατικά με συγκεκριμένο τρόπο (μέθοδο) και με κύριο στόχο την πληρέστερη διερεύνηση της διαρκώς μεταβαλλόμενης σχέσης γιατρού-ασθενούς, ή αλλιώς, κατά τον Balint, τη μελέτη της «φαρμακολογίας» του «φαρμάκου γιατρός».
Η έννοια αυτή, «ο γιατρός ως φάρμακο», συνέκρινε την αποτελεσματικότητα του γιατρού στη φροντίδα ενός ασθενούς με αυτήν ενός φαρμάκου. Ετσι, όπως η αποτελεσματικότητα ενός φαρμάκου εξαρτάται από τη δόση, τον χρόνο λήψης, την οδό χορήγησης, κ.λπ., έτσι και ο γιατρός ως «φάρμακο» μπορεί να έχει ή να μην έχει τα επιθυμητά διαγνωστικά ή θεραπευτικά αποτελέσματα στην/στον ασθενή του, αλλά ίσως ακόμη να έχει και «παρενέργειες», που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά ή να αναιρέσουν την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεών του.
Η ιδέα προέκυψε από τη μέχρι τότε κλινική εμπειρία, όπως ισχύει και σήμερα, ότι ένας σημαντικός αριθμός ασθενών δεν παρουσιάζει μόνο συμπτώματα από πρωτογενή σωματικά νοσήματα, αλλά και από δευτερογενή, εξαιτίας διαφόρων στρεσογόνων ψυχοκοινωνικών συγκρούσεων. Αλλωστε, είναι γνωστό ότι περίπου το 80% των ασθενών που επισκέπτονται έναν γενικό γιατρό ή παθολόγο έχει συμπτώματα ψυχοσωματικά, που έχουν ονομαστεί και «συμπτώματα που δεν εξηγούνται ιατρικά» (medically unexplained symptoms, MUS), τα οποία, στην πραγματικότητα, είναι συμπτώματα χρόνιου στρες και φλεγμονής.
Ο προσανατολισμός του γιατρού στην ασθένεια και όχι προσωπικά στην/στον ασθενή, δίνει μόνο μερικές γενικές πληροφορίες, ενώ η/ο ασθενής δεν υποστηρίζεται συνολικά, αισθάνεται ότι η αντιμετώπισή της/του είναι πλημμελής, με πολύ πιθανό αποτέλεσμα τη δυσαρέσκειά της/του με τον γιατρό και/ή το σύστημα υγείας.
Ο Balint προσπάθησε να διδάξει στους γιατρούς (γενικούς και ειδικούς) μια ψυχοσωματική «ολιστική» προσέγγιση, ξεκινώντας από το γεγονός ότι η κατανόηση της ασθένειας είναι συχνά μονόπλευρη, ενώ παράλληλα υπάρχει πολύ λίγος χρόνος για την ουσιαστική επαφή με την/τον ασθενή. Μελέτες σχετικές με την αλληλεπίδραση γιατρού-ασθενούς δείχνουν ότι πολλές φορές, οι ασθενείς διακόπτονται από τον γιατρό τους 18-26 δευτερόλεπτα αφότου ανοίξουν το στόμα τους για να μιλήσουν, παρά το γεγονός ότι η συνομιλία γιατρού-ασθενούς βοηθάει στην ποιότητα και της διάγνωσης και της αντιμετώπισης του προβλήματος.
Η μέθοδος που χρησιμοποιούν οι ομάδες Balint συμπεριλαμβάνεται υποχρεωτικά στην εκπαίδευση γιατρών και ψυχοθεραπευτών σε χώρες της Ευρώπης και στη Βόρεια Αμερική, και είναι αναπόσπαστο μέρος της εκπαίδευσης στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, ενώ λειτουργεί και ως εποπτικό μέσο σε άλλους τομείς της υγείας και κοινωνικής περίθαλψης. Οι ασθενείς που αισθάνονται κατανοητοί από τον γιατρό τους στην βιο/ψυχο/κοινωνική τους οντότητα είναι πιο ικανοποιημένοι, δείχνουν καλύτερη συμμόρφωση με τις οδηγίες, δεν χρειάζονται πολλές παρεμβάσεις, και «κοστίζουν» λιγότερο χρόνο, μειώνοντας στο σύνολο τις δαπάνες του συστήματος υγείας.
Στη χώρα μας, υπάρχει η «Ελληνική Εταιρεία Balint» (www.hellenicbalintsociety.gr), η οποία από το 2019 αποτελεί μέλος της «Διεθνούς Ομοσπονδίας Balint» (IΒF), όμως η χρήσιμη αυτή μέθοδος συνεχίζει να μην περιλαμβάνεται στην εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας. Οι ειδικοί, ωστόσο, επισημαίνουν ότι η συγκεκριμένη μέθοδος είναι ιδιαίτερα σημαντική στην κατανόηση της σχέσης ιατρού-ασθενούς, σχέση η οποία δεν περιλαμβάνεται στη διδακτέα ύλη των παραδοσιακών μεθόδων διδασκαλίας. Ιδιαίτερα στην εποχή μας (πανδημία COVID-19, περιορισμένοι οικονομικοί πόροι, έλλειψη επαγγελματικού χρόνου, κ.λπ.), η υποστήριξη και η αποφόρτιση του υγειονομικού προσωπικού μέσω των ομάδων Balint θα ήταν ιδιαίτερα ενισχυτικές.
* Η κ. Αλκηστη Ηγουμενάκη είναι ψυχίατρος, ψυχοθεραπεύτρια, εργασιακή ψυχολόγος, συντονίστρια ομάδων Balint.
** Η κ. Στέλλα Αργυριάδου είναι ειδικός στη γενική Οικογενειακή Ιατρική, συντονίστρια ομάδων Balint.