H άσκηση πολιτικής πίεσης (lobbying) αποτελεί μια θεμιτή πρακτική στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, καθ’ όσον αυτοί που θα νομοθετήσουν και εκείνοι που θα λάβουν πολιτικές αποφάσεις οφείλουν να γνωρίζουν τις θέσεις αυτών που θα επηρεαστούν από τη νομοθέτηση ή τις αποφάσεις τους, αντιστοίχως. Προκειμένου, ωστόσο, να προστατευθεί το δημόσιο συμφέρον είναι μείζονος σημασίας η διασφάλιση της διαφάνειας και της ακεραιότητας στο lobbying, καθώς και η κατά το δυνατόν μεγαλύτερη εκπροσώπηση των εμπλεκομένων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Στην Ελλάδα, η δημιουργία ενός ισχυρού ρυθμιστικού πλαισίου για το lobbying και η τήρηση ενός δημοσίου μητρώου διαφάνειας θα είναι ένα σημαντικό βήμα μπροστά για τη Δημοκρατία μας και μια ευκαιρία να πρωτοστατήσει η χώρα μας σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε θέματα διαφάνειας και λογοδοσίας. Η νεότερη πολιτική ιστορία της Ελλάδας είναι βαθιά χαραγμένη από τη διαπλοκή της επιχειρηματικής ελίτ με την εκτελεστική εξουσία υπό σκιώδεις και αδιαφανείς μεθόδους, με κίνητρα και συνέπειες επιζήμια για το δημόσιο συμφέρον.
Η πρωτοβουλία του Vouliwatch ήταν η πρώτη που ανέδειξε το θέμα του lobbying και τόνισε την ανάγκη καθιέρωσης ενός ρυθμιστικού πλαισίου, με μία σειρά παρεμβάσεων και ενεργειών από το 2016 έως και σήμερα: συνεργασία με άλλες οργανώσεις στην Ευρώπη για επέκταση του ευρωπαϊκού μητρώου διαφάνειας για το lobbying και κατάθεση προτάσεων για ένα ελληνικό μητρώο διαφάνειας για το lobbying στην Εθνική Αρχή Διαφάνειας και στο πλαίσιο της διαβούλευσης του πιο πρόσφατου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ανοιχτή Διακυβέρνηση (OGP). Αντίστοιχα αιτήματα έχει εκφράσει μετ’ επιτάσεως και η Διεθνής Διαφάνεια Ελλάς, ήδη από το 2018.
Σε συνέχεια της πρόσφατης ανακοίνωσης του υπουργού Εσωτερικών, Μάκη Βορίδη, σε διαδικτυακή εκδήλωση του ΟΟΣΑ, ότι καταρτίζεται σχέδιο νόμου για το lobbying με τη συμμετοχή της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, χωρίς τη σύσταση νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, το Vouliwatch με την υποστήριξη της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος, υπέβαλε αίτημα να συμπεριληφθούμε στην τρέχουσα νομοπαρασκευαστική διαδικασία και να συνεισφέρουμε ως οργανώσεις με πολύτιμη τεχνογνωσία και εμπειρία σε θέματα διαφάνειας και λογοδοσίας στη δημιουργία ενός ισχυρού, σύγχρονου και προοδευτικού ρυθμιστικού θεσμικού πλαισίου για το lobbying.
Προκειμένου να δημιουργηθεί ένα στιβαρό δίχτυ προστασίας των πολιτών και του επιχειρηματικού και πολιτικού κόσμου εναντίον της διαφθοράς και της παραβίασης των αρχών του ελεύθερου ανταγωνισμού, αλλά και να ενισχυθούν η αξιοκρατία και η εμπιστοσύνη των πολιτών στο πολιτικό σύστημα, προτείνουμε να δημιουργηθεί ένα μητρώο διαφάνειας για το lobbying, στο οποίο ο ενδιαφερόμενος φορέας (επιχείρηση, μέλος της ΚτΠ, φορέας επηρεαζόμενος από νομοθέτημα ή πολιτική απόφαση κ.λπ.) να εγγράφεται εγκαίρως, να έχει νομική υποχρέωση να δηλώνει τα στοιχεία του και το αντικείμενο των επαφών του με την πολιτική εξουσία και όλα αυτά τα δεδομένα να είναι δημόσια, ανοιχτά και συγκρίσιμα για τους πολίτες. Επίσης, ως ιδανική αρμόδια αρχή διαχείρισης και ελέγχου του μητρώου διαφάνειας για το lobbying προτείνουμε την Εθνική Αρχή Διαφάνειας, η οποία ως ανεξάρτητη αρχή θα διασφαλίζει την ορθή και ανεμπόδιστη τήρηση και λειτουργία του.
Καταγράφοντας συναντήσεις σε ένα ανοιχτό μητρώο για το lobbying, θα έχουμε εικόνα για το ποια συμφέροντα (υπερ-)εκπροσωπούνται στο επίπεδο λήψης αποφάσεων και ποια όχι, θα μπορούμε να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη αυτών των επαφών και, κατ’ επέκταση, να ενισχύσουμε τη διαφάνεια και να διασφαλίσουμε μακροπρόθεσμα την ίση εκπροσώπηση όλων στη δημόσια πολιτική και τη νομοθέτηση.
Στον αντίποδα και, προκειμένου να παρακολουθείται πλήρως το «νομοθετικό αποτύπωμα», με άλλα λόγια να υπάρχει πλήρης διαφάνεια ως προς τα συμφέροντα από τα οποία τυχόν δεσμεύεται ο/η πολιτικός που νομοθετεί ή λαμβάνει πολιτικές αποφάσεις, είναι σκόπιμο και να καταστεί υποχρεωτική η τήρηση προσωπικής ιστοσελίδας από όλα τα πολιτικά πρόσωπα, στην οποία θα αναρτώνται αναλυτικό βιογραφικό σημείωμά του/της με συμπερίληψη όλων των έμμισθων και άμισθων θέσεων που κατέχει και κατείχε κατά καιρούς, των οικονομικών στοιχείων και «πόθεν έσχες» του/της, το ημερολόγιο των συναντήσεών του/της με φορείς εκπροσώπησης συμφερόντων, καθώς και πρακτικά των λεχθέντων και συμφωνηθέντων κατά τις εν λόγω συναντήσεις. Ρυθμίσεις διαφάνειας και λογοδοσίας, όπως οι ως άνω ενδεικτικά προτεινόμενες, θωρακίζουν πρωτίστως τον ίδιο τον πολιτικό κόσμο έναντι κακόβουλων επιθέσεων.
Η παρατεταμένη οικονομική κρίση στην Ελλάδα είναι εν μέρει και απόρροια της κρίσης αξιών που μαστίζει τη χώρα εδώ και δεκαετίες, έχοντας συγκροτήσει μια βαθιά ριζωμένη σχέση κράτους-πολίτη στερούμενη εμπιστοσύνης και από τις δύο πλευρές – η επικοινωνία μεταξύ θεσμών και πολιτών στην Ελλάδα βασίζεται στη σύγκρουση, την αβεβαιότητα, τη συναλλαγή, την καχυποψία και τη συνενοχή.
Η χώρα μας θέλει να βρίσκεται στον πυρήνα της Ε.Ε., αλλά απέχει πολύ ακόμη από τον μέσον όρο της, όπως καταδεικνύει και ο Δείκτης Αντίληψης Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας για το 2020. Η διαφθορά υπονομεύει τη δημοκρατία, προκαλώντας έναν φαύλο κύκλο, όπου οι αδύναμοι θεσμοί καθίστανται αναποτελεσματικοί στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Η δημιουργία ενός ισχυρού ρυθμιστικού πλαισίου για το lobbying αποτελεί μία ακόμη ευκαιρία για να θωρακίσουμε έτι περαιτέρω τη Δημοκρατία μας.
* Ο κ. Στέφανος Λουκόπουλος είναι διευθυντής του Vouliwatch.
** Η δρ Αννα Δαμάσκου είναι πρόεδρος της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος.