Οι καταστροφικές φονικές πλημμύρες αυτής της εβδομάδας στο Βέλγιο, στη Γερμανία και στην Κίνα, ο πρωτοφανής φονικός καύσωνας στον Καναδά, η γιγάντια πυρκαγιά στο Ορεγκον που καίει ανεξέλεγκτη εδώ και δύο εβδομάδες –o καπνός της οποίας έφτασε μέχρι την άλλη άκρη της Αμερικής, στη Νέα Υόρκη–, διακόσιες πυρκαγιές στη Σιβηρία, όλα αυτά είναι φυσικά φαινόμενα που έχουν ξανασυμβεί πολλές φορές σε αυτό τον κόσμο. Πριν από εκατομμύρια χρόνια μπορεί να συνέβαιναν και συχνότερα ή να ήταν ακόμα πιο έντονα. Η διαφορά τώρα είναι ότι υπάρχουμε εμείς εδώ πέρα, υπαίτιοι, αποσβολωμένοι κι απροετοίμαστοι. Τους τελευταίους αιώνες έχουμε χτίσει έναν κόσμο με συγκεκριμένες προδιαγραφές, υπολογίζοντας ότι το ποτάμι, ας πούμε, θα βρίσκεται εκεί, η θάλασσα θα φτάνει μέχρι εδώ και ότι το δάσος θα καίγεται μια φορά στα τριάντα χρόνια. Αντε στα είκοσι πέντε. Τώρα όμως αυτές οι προδιαγραφές αλλάζουν, και μάλιστα πολύ γρήγορα.
Σκεφτόμαστε την κλιματική αλλαγή ως κάτι πολύ κακό που θα γίνει το 2050 ή το 2100 «αν δεν προσέξουμε», ενώ πρόκειται για μια καταστροφή που συμβαίνει κάθε μέρα και την πληρώνουμε ήδη. Οι ασφαλιστικές εταιρείες έχουν δώσει 42 δισ. δολάρια σε αποζημιώσεις φέτος μόνο για ζημίες που οφείλονται σε καιρικά φαινόμενα και καταστροφές. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, που έχουν προκαλέσει απευθείας ζημίες ύψους από 1 δισ. δολ. και πάνω στις ΗΠΑ φέτος, έχουν φτάσει σε αριθμό τα οκτώ: ένας καύσωνας, δύο πλημμύρες, τέσσερις καταστροφικές καταιγίδες και μία χιονοθύελλα – κι είναι ακόμα Ιούλιος. Η κλιματική αλλαγή είναι μια μακρόσυρτη καταστροφή η οποία συμβαίνει ήδη και θα συνεχίσει να συμβαίνει, ολοένα χειρότερη.
Συχνά, επιπλέον, τη σκεφτόμαστε με ηθικούς, φιλοσοφικούς όρους, ως περιβαλλοντικό πρόβλημα που αφορά «τον πλανήτη». Η κλιματική αλλαγή όμως δεν αφορά τον πλανήτη. Ο πλανήτης δεν έχει πρόβλημα. Καίγεται η τούνδρα και λιώνουν οι πάγοι; Ε, και; Στα πρώτα δύο δισεκατομμύρια χρόνια της ύπαρξής της η Γη δεν είχε ούτε καν οξυγόνο στην ατμόσφαιρα. Εξαφανίζονται ζωικά και φυτικά είδη και κάνει 50 βαθμούς Κελσίου στον Καναδά; Σιγά το πράγμα. Στα νιάτα της η Γη είδε έναν άλλο πλανήτη στο μέγεθος του Αρη να πέφτει επάνω της και να τινάζει ένα μεγάλο μέρος της στο Διάστημα – τα συντρίμμια είναι η πανσέληνος που θα δείτε σήμερα το βράδυ. Κι επιβίωσε. Τι να της πει μια αύξηση δύο ή τριών βαθμών Κελσίου στη μέση θερμοκρασία της επιφάνειάς της; Τι την ενδιαφέρει τι κάνουν ή τι καίνε κάτι μικροσκοπικά δίποδα που περπατάνε πάνω της; Εχει περάσει πολύ χειρότερα.
Εμείς έχουμε το πρόβλημα. Και είναι ένα πρόβλημα δύσκολο και περίπλοκο. Δεν είναι σαν το πυρηνικό εργοστάσιο που εξερράγη, οπότε πάμε και βάζουμε προδιαγραφές ασφάλειας για να μην ξανασυμβεί ή τα κλείνουμε όλα και τελείωσε. Προκαλείται από την ίδια την ανθρώπινη δραστηριότητα, από τη λειτουργία του κόσμου ως έχει. Για να λυθεί, πρέπει να αλλάξει τρόπο λειτουργίας ο κόσμος. Αλλά αυτό είναι αδύνατο να το χωρέσει ο ανθρώπινος νους. Τα ανθρώπινα όντα δεν μπορούν να ποσοτικοποιήσουν τον κίνδυνο και το κόστος, τα πολιτικά συστήματα δεν έχουν τα εργαλεία για να υλοποιήσουν μακροχρόνιες λύσεις και οι δομές που θα μπορούσαν να επιβάλουν παγκόσμιας κλίμακας αλλαγές απλώς δεν υπάρχουν.
Οι προβλέψεις των επιστημόνων από τη δεκαετία του ’80 επαληθεύονται ξανά και ξανά και παρ’ όλα αυτά το 49% των υποδομών παραγωγής ενέργειας από την καύση ορυκτών καυσίμων στον κόσμο κατασκευάστηκε μετά το 2004. Η ανθρωπότητα δεν μπορεί καλά καλά να συνεννοηθεί για να κάνουμε όλοι εμβόλιο για να μη μας θερίσει ένας ιός, πώς θα συντονιστεί για να λύσει την κλιματική αλλαγή;
Προσπάθειες γίνονται. Κάποιες έχουν νόημα – παλεύει η Ευρωπαϊκή Ενωση, ας πούμε, ανακοινώνει τη νομοθετική ομοβροντία «Fit for 55», απαραίτητη για να επιτύχει τους στόχους μείωσης των εκπομπών άνθρακα μέχρι το 2030. Κάποιες άλλες προσπάθειες έχουν μικρότερο αντίκτυπο και δημιουργούν και την ψευδαίσθηση σε κάποιους ότι συνεισφέρουν επειδή σταματάνε να πίνουν με πλαστικά καλαμάκια. Οτι αυτό αρκεί. Αλλά εν τω μεταξύ ο καιρός περνάει. Υπάρχει, λέει, η «κλιματική κατάθλιψη», ένα πρόβλημα που πλήττει κυρίως νέους και επιστήμονες που ασχολούνται με περιβαλλοντικά θέματα και απελπίζονται επειδή ο καιρός περνάει, οι προβλέψεις επαληθεύονται, η κατάσταση χειροτερεύει και δεν γίνεται τίποτε. Ενας αρθρογράφος των New York Times, σε πρόσφατο άρθρο, αναρωτιέται πώς και δεν υπάρχουν ακόμα κλιματικοί τρομοκράτες. Ενα άλλο άρθρο του Economist αναρωτιέται τι θα συμβεί όταν εμφανιστούν.
Και τι να κάνουμε; Οπως οι περισσότερες προσπάθειες αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, έτσι και αυτό το άρθρο δεν καταλήγει πουθενά. Μπορώ να σας πω ότι θα διαβάζουμε και θα ενημερωνόμαστε για όλες αυτές τις καταστροφές και τις τραγωδίες που βλέπουμε και για αυτές που θα έρθουν και ότι αυτή η γνώση και η συνειδητοποίηση θα μας οδηγήσει, τελικά, κάπου. Αλλά ας μην κοροϊδευόμαστε μεταξύ μας. Εδώ ο κόσμος καίγεται.