Σήμερα, 25 Ιουλίου διαβάζεται σε όλες τις εκκλησίες της επικράτειας το εγκύκλιο σημείωμα της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος υπέρ του εμβολιασμού. Η κάμψη της εμβολιαστικής κίνησης ανάγκασε την πολιτεία να προστρέξει στη συνδρομή της Εκκλησίας, η οποία ασκεί επιρροή, με τον αφυπνιστικό και παρηγορητικό της λόγο, στις συνειδήσεις των πιστών της, με σκοπό να αμβλύνει τις αντιεμβολιαστικές επιφυλάξεις μέρους της κοινωνίας. Ωστόσο, τόσο η επιλογή της πολιτείας όσο και η αντίδραση της Εκκλησίας επιβεβαιώνουν το στιχούργημα του Μιχ. Φακίνου «Η ζωή μας κύκλους κάνει», αφού ξυπνούν, τηρουμένων των αναλογιών, θύμησες αλλοτινές…
Φθινόπωρο του έτους 1905. Η αχαϊκή πρωτεύουσα μαστίζεται από τη νόσο της ευλογιάς. Σε όλα τα σημεία της πόλης διενεργείται γενικός εμβολιασμός για να αναχαιτιστεί ο ρυθμός διάδοσής της. Πλην όμως, το μέτρο αυτό δεν συναντά αδιαμαρτύρητα την αποδοχή της κοινωνίας, που προβάλλει μία συστηματική αντίδραση, της οποίας, όπως παρατηρεί η πατρινή εφημερίδα της εποχής «Νεολόγος», «μόνη ἡ ἐπέμβασις τῆς Ἐκκλησίας ἠδύνατο ἴσως νά κατισχύσῃ» (23.9.1905). Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο ότι επιδημική νόσος δεν αντιμετωπιζόταν ούτε τότε στις πραγματικές της διαστάσεις, γεγονός το οποίο ήταν αποτέλεσμα «ἀσυγχωρήτου ἀδιαφορίας, ἀλλά καί τῶν ἐρριζωμένων βαθέως προλήψεων» (14.5.1905). Για του λόγου το αληθές, επικαλείται μάλιστα ο Τύπος το ακόλουθο περιστατικό: «Σεβάσμιος ἱερεύς τῆς ἄνω πόλεως ἀφηγεῖτο πρό τινος, ὅτι ἐκήδευσεν ἀσκεπῆ τοιοῦτον νεκρόν, τόν ὁποῖον ἄνδρες καί γυναῖκες ἐν διαρκεῖ συγχρωτισμῷ κατησπάζοντο παρά τάς διαμαρτυρίας τοῦ ἱερέως!».
Αντίστοιχο σκηνικό λαμβάνει χώρα και στα μέσα της δεκαετίας του 1860. Επειδή τα μέτρα της πολιτείας για την καταπολέμηση της ευλογιάς δεν έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα, προστρέχει αυτή στη συνδρομή της Εκκλησίας, καθώς επικρατεί η «παχυλή καί ὀλέθρια πρόληψις» σε πολλούς χριστιανούς οι οποίοι «θεωροῦντες τὸν δαμαλισμὸν (εμβολιασμό) ὡς περιττὸν, ἀποφεύγουσιν αὐτόν ἀπολύτως». Στο πλαίσιο αυτό, η πενταμελής Ι. Σύνοδος, υπό τον Αθηνών Θεόφιλο (Βλαχοπαπαδόπουλο), αποστέλλει στις 24.6.1864 μία εγκύκλιο με θέμα «Περί δαμαλισμοῦ καί ἀναδαμαλισμοῦ ἐπί τῆς νόσου εὐλογίας». Με την εγκύκλιο αυτή η Ι. Σύνοδος επικαλείται κατ’ αρχάς την πείρα της ιατρικής επιστήμης κατά την οποία ο εμβολιασμός είναι το «μοναδικόν ἀντίδοτον φάρμακον […] πρός ἀποτροπήν τῆς μεταδόσεως καί ἐντελῆ ἐξάλειψιν τῆς ὀλεθρίου ταύτης νόσου». Στη συνέχεια, αφού επιχειρεί να ξεδιαλύνει την αχλύ των προλήψεων, των δεισιδαιμονιών και της παραφιλολογίας που ταλαιπωρεί τους πιστούς γύρω από τον εμβολιασμό, προτρέπει κάθε έναν απ’ αυτούς όπως «πρός ταχεῖαν ἀποσόβησιν καί ἀπαλλαγήν τῆς ἐπιδημικῆς ταύτης ἀνθρωπωλέθρου νόσου, προστρέχῃ ἀόκνως καί αὐθορμήτως μετά πάσης προθυμίας εἰς τούς παρά τῆς Βασιλικῆς Κυβερνήσεως ἐμπεπιστευμένους τό ὑπέρ τῆς δημοσίας ὑγείας καθῆκον ἐπιστήμονας ἰατρούς […] ἐμβολιάζηται παρ’ αὐτῶν ἐγκαίρως, πρός ἀποφυγήν παντός ἀπαισίου ἀποτελέσματος τῆς νόσου ταύτης».
Ανάλογη προτρεπτική εγκύκλιο για εμβολιασμό προς αντιμετώπιση, και πάλι, της ευλογιάς, είχε αποστείλει παλαιότερα και συγκεκριμένα στις 20.5.1779 η Επτανησιακή Εκκλησία, διά του Ιωάννη Κριτικού, Πρωτοπαπά επαρχίας Κάτω Μέσης της νήσου Κέρκυρας, στην οποία έγραφε, αν και ανορθόγραφα, τα εξής: «Σας παρακαλώ ευλογιμένι Χριστιανί […] να έχετε την ευχή τις Παναγίας και του Ιού της και πάντων τον Αγίον και εμέ του αμαρτωλού και αναξίου, και να κεντρώνετε (δηλαδή εμβολιάζετε) ώλα τα πεδιά και ώση άντρες ήνε μεγάλι να κεντρώνοντε και αυτή με τω θέλιμα του Πρωανάρχου Πατρός».
Επιστρέφοντας στο σήμερα, η Ι. Σύνοδος εξέδωσε ήδη εγκύκλιο με την οποία, (ανα)γνωρίζοντας ότι ο εμβολιασμός αποτελεί μέγιστη πράξη ευθύνης απέναντι στον συνάνθρωπο, «συνιστᾶ σέ ὅλους, σέ συνεννόηση μέ τόν ἰατρό τους, νά ἀξιοποιήσουν τό δῶρο αὐτό πού μᾶς χάρισε ὁ Θεός…», διαβεβαιώνει δε αυθεντικά ότι το εμβόλιο δεν έρχεται σε καμία αντίθεση με τη διδασκαλία της Εκκλησίας. Η τελευταία, ως γνωστόν, δεν επιβάλλει, αλλά προτρέπει. Δεν εξαναγκάζει, αλλά πείθει. Ας εμπιστευτούμε τη συνοδική έκφρασή της και ας πράξουμε το χρέος μας, χρέος κοινωνικής αλληλεγγύης που προβλέπεται και στο Σύνταγμα (άρθρο 25 παρ. 4).
* Ο κ. Γεώργιος Ι. Ανδρουτσόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής του Εκκλησιαστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, δικηγόρος