Οι πρώτες ημέρες του Αυγούστου έδωσαν πικρή πρόγευση για τις επερχόμενες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα. Φάνταζε μακρινή, μα δεν είναι πια. Οι εικόνες κατέγραψαν αδυναμίες στην αντιμετώπιση πρωτόγνωρων φαινομένων, παρόμοιων με άλλες χώρες, επιβεβαιώνοντας τη δύναμη της κλιματικής… απειλής.
Η κρίση συνέπεσε με τη δημοσίευση της επιστημονικής μελέτης του φαινομένου από τον ΟΗΕ. Βασικό συμπέρασμα, το κρίσιμο όριο θερμοκρασιακής αύξησης του 1,5 βαθμού Κελσίου που σηματοδοτεί άσχημα, αλλά όχι ακόμη καταστροφικά αποτελέσματα. Η μελέτη θέτει ένα απλό αλλά ταυτόχρονα δύσκολο ερώτημα: είναι ικανή η παγκόσμια κοινότητα να «κρατήσει» την αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από το όριο;
Το ερώτημα φαντάζει ρητορικό εάν κάποιος αφουγκραστεί τις αποκλίνουσες απόψεις που διατυπώνονται. Συμπολίτες και συνάνθρωποι συγκρούονται ως προς την αλήθεια των επιστημονικών συμπερασμάτων, τη συμμετοχή κρατών, φορέων και ανθρώπων, τις προτεινόμενες πολιτικές και τα αντίστοιχα επιχειρησιακά σχέδια. Αρκετοί προσπερνούν τις διαφωνίες ως σποραδικές, θυμικές ή μικροπολιτικές αντιπαραθέσεις. Επιφανειακές αναγνώσεις που χάνουν την ουσία ενός προβλήματος, όχι τόσο επιστημονικού αλλά κυρίως κοινωνιολογικού.
Η κλιματική απειλή είναι πολυπαραμετρικό και πολύπλοκο πρόβλημα, χωρίς εύκολες απαντήσεις. Ουσιαστικά, προκύπτει από δύο παράγοντες: την ανυπαρξία άμεσων και πρακτικών λύσεων και την ασυμφωνία κατεύθυνσης και εφαρμογής ανάμεσα στους διαφορετικούς και ανεξάρτητους φορείς.
Συνεπώς, οι όποιες προσεγγίσεις προϋποθέτουν καινοτομία ως προς τις λύσεις και συμφωνία (και συνυπευθυνότητα) ως προς τους στόχους και την εφαρμογή. Μια τέτοια συνδιαμόρφωση, αποδοχή και επιδίωξη κοινών (αλλά αβέβαιων) στόχων, αλλά και η θέσπιση, τήρηση και υποστήριξη κοινών κανόνων και δράσεων, καθιστούν την επίλυση θεμελιωδώς δύσκολη και απελπιστικά χρονοβόρα! Μια άσκηση management για «δύσκολους λύτες».
Πρωταρχικά, είναι σημαντικό να κατανοηθεί η αποτελεσματικότητα της τεχνοκρατικής προσέγγισης στο πρόβλημα. Προφανώς ο σχεδιασμός λύσεων βασίζεται στην επιστημονική έρευνα και στην τεχνολογική καινοτομία. Νέα υλικά, ενεργειακές διαδικασίες και κυκλικές (circular) πρακτικές διαχείρισης αποβλήτων σε καταναλωτικό και βιομηχανικό επίπεδο περιγράφουν βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες δράσεις. H τεχνοκρατική προσέγγιση δεν είναι, όμως, από μόνη της ικανή συνθήκη. Οι καινοτόμοι δράσεις απαιτούν ευρύτερες συνεργασίες χωρίς κλειστές διοικητικά ομάδες, με την ενεργή συμμετοχή φορέων «πρώτης γραμμής» (frontline). Eτσι επιτυγχάνεται η προώθηση καινοτόμων ιδεών και ξεπερνιούνται κατεστημένες συμπεριφορές.
Παράλληλα, πρέπει να αποφευχθεί η αρνητική κοινωνική απόκριση σε τεχνοκρατικές προσεγγίσεις. Η «στεγνή» και εξειδικευμένη ορολογία, και η «ελιτίστικη» παρουσίαση των τεχνοκρατικών πολιτικών περιορίζουν συχνά την αποδοχή τους. Ειδικά όταν αυτές συγκρούονται με αντιλήψεις και πρακτικές ετών, δημιουργώντας έλλειμμα εμπιστοσύνης ανάμεσα στους αποδέκτες και στους επιτελικούς διαμορφωτές των πολιτικών. Μια πρόκληση που περιγράφει η Gillian Tett των Financial Times στο βιβλίο «Anthro-Vision». Eτσι, καθίσταται απαραίτητη η «μετάφραση» των τεχνοκρατικών κατευθύνσεων σε δράσεις συμβατές με τις κοινωνικές αξίες και νόρμες. Ελιτίστικες λογικές του «δεν ξέρουν αυτοί» δημιουργούν τριβές και υπονομεύουν την απαραίτητη συμμετοχή ρισκάροντας το αποτέλεσμα.
Τέλος, καθίσταται αναγκαία η θέσπιση μηχανισμών διακυβέρνησης και διαχείρισης των δράσεων πέρα και πάνω από συγκεκριμένες ομάδες, όπως υποστήριξε πρόσφατα ο Μ. Ιακωβίδης («Κ», 8/8/2021). Μηχανισμοί που συνθέτουν απόψεις και δημιουργούν συνυπευθυνότητα μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών, π.χ. μια ανεξάρτητη αρχή ή η θέσπιση της αντιμετώπισης της κλιματικής απειλής ως κεντρικού μοχλού αξιολόγησης, χρηματοδότησης και λογοδοσίας σε όλες τις κρατικές και διακρατικές βαθμίδες. Στενά (μικρο)πολιτικά παίγνια δεν κομίζουν, μακροπρόθεσμα, κέρδη από ζητήματα όπως η κλιματική απειλή.
Οι καταστροφές του Αυγούστου ανοίγουν μια χρήσιμη συζήτηση. Οι στάχτες από τις φωτιές επιτάσσουν (αυτο)κριτική στάση απέναντι στην απειλή, απαιτώντας τη δημιουργία μετώπου συνυπευθυνότητας για να βρεθούν οι καινοτόμοι απαντήσεις στην κλιματική απειλή. Μικρόψυχες και κοντόφθαλμες αντιπαραθέσεις δεν βοηθούν. Η ευκαιρία είναι μεγάλη. Oπως και η ελπίδα.
* Ο κ. Στέλιος Καβαδίας είναι καθηγητής της έδρας Margaret Thatcher στην Επιχειρηματική Καινοτομία και Ανάπτυξη στο Judge Business School του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ.