Η εκδημία του Μίκη Θεοδωράκη, εκτός όλων των άλλων, των πολύ σημαντικών και των πολύ σπουδαίων, μας θύμισε πόσο πολύ κουβαλάμε ακόμη μέσα μας τον 20ό αιώνα. Μπορεί να διανύουμε το δεύτερο μισό του 2021, μπορεί οι ζωές μας να έχουν (φαινομενικά) χωνέψει τις συνταρακτικές αλλαγές που έφεραν η τεχνολογική πρόοδος, η παγκοσμιοποίηση και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου (για να μη μιλήσουμε για την εν εξελίξει πανδημία), αλλά έρχονται αυτές οι στιγμές, οι στιγμές εμβληματικών αποχωρήσεων να μας θυμίσουν ποιοι είμαστε και από πού ερχόμαστε.
Θυμάμαι, σαν λάμψεις στον χρόνο, δύο διαφορετικά στιγμιότυπα. Το πρώτο στα μέσα της δεκαετίας του 1980, μαθητές γυμνασίου, στην προετοιμασία της σχολικής γιορτής του Πολυτεχνείου. Δεν είχαμε «ζήσει» το Πολυτεχνείο, αλλά ήταν τέτοια η έξαψη που μας δημιουργούσαν τα τραγούδια της γιορτής, τραγούδια που στη συντριπτική τους πλειονότητα έφεραν την αναγνωρίσιμη μουσική υπογραφή του Θεοδωράκη, που ήταν σαν να το είχαμε ζήσει. Κάπως έτσι το Πολυτεχνείο έγινε «βίωμα», εγγράφηκε μέσα μας· και οι σημερινοί πενηντάρηδες δεν μπορούν να διανοηθούν τα γεγονότα εκείνης της περιόδου αποκομμένα από τις μουσικές του Μίκη. Ακόμη και αν οι ίδιοι ήταν αγέννητοι ή βρέφη τη στιγμή που συνέβαιναν. Ακόμη και αν στο οικογενειακό πικάπ δεν έπαιξε ποτέ Θεοδωράκης.
Δέκα ή δεκαπέντε χρόνια μετά, σίγουρα πριν από το γύρισμα του αιώνα, σε μια φιλική συντροφιά πρώιμων τριαντάρηδων, να πρέπει να διαλέξουμε στρατόπεδο: Θεοδωράκης ή Χατζιδάκις; Θυμάμαι την ευκολία με την οποία ορισμένοι έσπευδαν να κρατήσουν αποστάσεις από το αισθητικό σκέλος που πρέσβευε το έργο του πρώτου. Η Μεταπολίτευση είχε γίνει ντεμοντέ, στα χέρια μας ξεφυλλίζαμε το «Κλικ» και (μετά) το «Νίτρο», τι να μας πουν οι θούριοι του Μίκη; Αντίθετα, ο κόσμος του Χατζιδάκι προσέφερε μεγαλύτερη ασφάλεια· ίσως δεν ήταν τόσο απαιτητικός συναισθηματικά, ποιος ξέρει.
Για να φτάσουμε στο 2021 και να βρεθούμε όλοι μαζί στο ίδιο βαγόνι: αυτοί που αγάπησαν με πάθος το έργο του Θεοδωράκη, όσοι κρατούσαν όλα αυτά τα χρόνια τις αποστάσεις τους κι αυτοί που δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι προσωπικότητες αυτής της εμβέλειας «γράφουν» μέσα μας πολλές φορές ερήμην μας. Και την ώρα του αποχαιρετισμού δεν λέμε αντίο μόνο στον εκλιπόντα, αλλά και σε ένα ολόκληρο κομμάτι από τη ζωή μας. Αυτό κάνει μια απώλεια «εθνική», μια απώλεια που μας θύμισε πως ό,τι κι αν κάνουμε παραμένουμε στον πυρήνα μας παιδιά του 20ού αιώνα.