«Υπάρχει μια θεμελιώδης αλήθεια τον εικοστό πρώτο αιώνα που μας αφορά, ξεχωριστά σαν κάθε χώρα, αλλά και ομαδικά ως παγκόσμια κοινότητα» δήλωσε ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν στα Ηνωμένα Εθνη στις 21 Σεπτεμβρίου. «..Η επιτυχία του καθενός μας εξαρτάται από την επιτυχία των άλλων».
Οι πράξεις του Μπάιντεν, ωστόσο, φαίνεται να παίρνουν διαφορετική κατεύθυνση. Η αποχώρηση από το Αφγανιστάν και παράλληλα η συμφωνία AUKUS σηματοδότησαν τη χάραξη μιας καινούργιας στρατηγικής, με ξεκάθαρο στόχο τον περιορισμό της Κίνας. Δείχνει αυτό επίσης πόσο λίγη υπομονή έχουν οι ΗΠΑ με την Ε.Ε. όσον αφορά την οικοδόμηση «ομοϊδεατικών» συμμαχιών προκειμένου να επιτύχουν τους δικούς τους στρατηγικούς στόχους.
Η Ε.Ε., εν τω μεταξύ, δεν είναι ακόμη διατεθειμένη να ευθυγραμμίσει τους στόχους της με αυτούς των ΗΠΑ όσον αφορά την Κίνα. Η Ε.Ε. θεωρεί την Κίνα σημαντικό εμπορικό και επενδυτικό εταίρο. Προκειμένου να μπορεί να συνεργαστεί μαζί της επομένως, επιθυμεί να παραμείνει, τουλάχιστον, ουδέτερη. Αλλά η αλήθεια είναι ότι επιθυμεί επίσης να το κάνει με τους δικούς της όρους. Μπορεί άραγε να παραμείνει η Ε.Ε. ουδέτερη;
Η Ε.Ε. υπέγραψε μια συνολική επενδυτική συμφωνία με την Κίνα στα τέλη του περασμένου έτους. Αλλά για λόγους παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Ε.Ε. ποτέ δεν την επικύρωσε κι επομένως ούτε την εφάρμοσε. Μπορεί μεν οι λόγοι της Ε.Ε. που δεν επικύρωσε τη συμφωνία να είναι πολύ καλοί, αναρωτιέμαι όμως πώς ερμηνεύει η Κίνα την προθυμία της Ε.Ε. να συνεργαστεί μαζί της πραγματικά;
Με τις ΗΠΑ σε ανοικτό ανταγωνισμό μαζί της, και την Ε.Ε. σιωπηρά μη συνεργάσιμη, δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι η Κίνα δεν πρόκειται από μόνη της να γίνει υποδειγματικός «παγκόσμιος πολίτης». Τι εννοώ με αυτό;
Θα ήταν αφελές για την Ευρώπη και τις ΗΠΑ να περιμένουν από την Κίνα να συνεργαστεί σε θέματα που σχετίζονται με το κλίμα από τη μία, αλλά παράλληλα να ανεχθεί μια «επίθεση» από τη λεγόμενη δυτική συμμαχία στην οικονομική της στρατηγική.
Η συζήτηση για τη στρατηγική οπισθοδρόμηση στις ΗΠΑ και τη στρατηγική αυτονομία στην Ε.Ε. είναι φρασεολογία κλιμάκωσης, όχι κατευνασμού και συνεργασίας, που χρειαζόμαστε.
Αν λάβει κανείς υπόψη του ότι το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα της Κίνας (9.700 δολάρια) είναι μόνο ένα κλάσμα αυτού της Ε.Ε. (36.000 δολάρια) και των ΗΠΑ (63.000 δολάρια), η Κίνα έχει σαφή κίνητρα για να καθυστερήσει την προσαρμογή της στην κλιματική αλλαγή.
Μπορούμε άραγε να βασιστούμε στην προθυμία της Κίνας να συνεργαστεί όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, όταν το δικαίωμά της να αναπτυχθεί της δίνει αντικίνητρα να το κάνει; Το λιγότερο που θα πρέπει να περιμένουμε είναι ότι θα χρησιμοποιήσει το κλίμα ως διαπραγματευτικό χαρτί.
Αλλά εδώ τίθεται ένα μείζον θέμα: Μπορούν η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ να επιτύχουν τους πολύ φιλόδοξους στόχους για το κλίμα εάν η Κίνα επιλέξει να μη συνεργαστεί; Προφανώς όχι, γεγονός που αναδίδει την ασυνέπεια μεταξύ της ανάγκης για παγκόσμιες, δηλαδή από όλους, λύσεις σε προβλήματα όπως το κλίμα αφενός, και της δημιουργίας ομοϊδεατών συμμαχιών, δηλαδή με λίγους, αφετέρου.
Η συζήτηση για «στρατηγική αυτονομία» που κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος στην Ε.Ε., δείχνει την επιθυμία της να είναι τουλάχιστον ουδέτερη, αν όχι αυτόνομη. Αλλά παραμένει αυτή η προσπάθεια ασυνεπής με τη μεγάλη ανάγκη να συνεργαστούμε με όλους, ανεξαρτήτως.
Στις ΗΠΑ, το αφήγημα του Τραμπ «η Αμερική πρωτίστως» έχει αντικατασταθεί με αυτό της «στρατηγικής οπισθοδρόμησης» υποχώρηση και επανεξέταση, στη συνέχεια ανασύνταξη με εκείνους των οποίων τα συμφέροντα και τα κίνητρα ευθυγραμμίζονται απολύτως με τα δικά της. Καθώς οι ΗΠΑ υπερέχουν στρατιωτικά διεξάγουν, τουλάχιστον, «ψυχρό» πόλεμο κατά της Κίνας, που μπορεί να καταλήξει και σε πραγματικό πόλεμο. Πάλι ασυνεπές, αν όχι καταστροφικό.
Η συζήτηση για τη στρατηγική οπισθοδρόμηση στις ΗΠΑ και τη στρατηγική αυτονομία στην Ε.Ε. είναι φρασεολογία κλιμάκωσης, όχι κατευνασμού και συνεργασίας που χρειαζόμαστε. Είναι ασυνεπές, αν όχι εντελώς επιβλαβές, να βλέπουμε τις παγκόσμιες στρατηγικές σχέσεις να αναδύονται σε «έναν αγώνα ισοπέδωσης προς τα κάτω»
* Η κ. Μαρία Δεμερτζή είναι υποδιευθύντρια στο Ινστιτούτο Bruegel.