Δεν είναι μόνο ίδιον των δημοσίων προσώπων η δυσανεξία στην κριτική. Είναι μια γενικευμένη συμπεριφορά, που φαίνεται ότι είναι σύμφυτη με την ανθρώπινη φύση. Ουδείς δείχνει ευχαριστημένος με κείμενα ή λόγους που αμφισβητούν την αξία της εργασίας του, εν όλω ή εν μέρει, και ψάχνει εναγωνίως να ανακαλύψει τα κίνητρα του «αναιδούς» δράστη. Ελάχιστοι δημιουργοί, από τους πιο διάσημους έως τους πιο ασήμαντους, τους ανθρώπους της καθημερινότητας –γιατί και αυτοί δημιουργοί είναι–, θεωρούν την κριτική σκαλοπάτι που μπορεί να οδηγήσει στην προσωπική βελτίωσή τους. Η αυτάρκεια και ο ναρκισσισμός είναι διάχυτα σχεδόν σε όλους όσοι παράγουν έργο. Το συναίσθημα της επιβεβαίωσης αποτελεί μία από τις ανάγκες τού εγώ και πολλές φορές λαμβάνει τη μορφή της απαίτησης, καθώς είναι αδιανόητη η απόρριψη ή η ματαίωση. Δύο καταστάσεις που συντρίβουν το εγώ, το τσακίζουν, ενώ υπό προϋποθέσεις θα μπορούσαν να αποτελούν μέρος μιας εκπαιδευτικής διαδικασίας για τη βελτίωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Ενδεχομένως, πίσω από όλα αυτά να κρύβεται ένα θεϊκό σύνδρομο που έχουμε όλοι μέσα μας, το οποίο μας εμποδίζει όχι απλώς να αναγνωρίσουμε τις ατέλειές μας, αλλά και να τις παραδεχτούμε με την παρατήρηση-υπόδειξη των άλλων. Αλλο αναγνώριση και άλλο παραδοχή. Λεπτή η διαφορά, αλλά ουσιαστική. Ενα τέχνασμα στο οποίο καταφεύγει ο ανθρώπινος νους για να αποκρούσει την κριτική είναι να της ορίσει αυτός συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, που αποδυναμώνουν, περιορίζουν και πολλές φορές ακυρώνουν την εμβέλειά της. Ετσι είναι συνηθισμένη η έκφραση για «εποικοδομητική κριτική» ή για «καλόπιστη κριτική». Σε αυτές τις περιπτώσεις το πρόβλημα έγκειται στο ποιος κρίνει ποια κριτική είναι εποικοδομητική ή καλόπιστη και ποια είναι κακόπιστη ή προκατειλημμένη. Προφανώς αυτός που ορίζει αυτά τα χαρακτηριστικά, δηλαδή ο κρινόμενος, ορίζει και το περιεχόμενό τους, κατά το συμφέρον του.
Αφορμή γι’ αυτές τις κοινότοπες σκέψεις μού έδωσε η στάση πεπειραμένου πολιτικού ο οποίος απέδωσε την κριτική που δέχεται σε «εξωθεσμικούς παράγοντες», χωρίς όμως να ορίσει ποιους θεωρεί θεσμικούς παράγοντες. Με αυτήν την πονηρία επιβεβαίωσε το θεϊκό σύνδρομο από το οποίο διακατέχεται.