Από την αρχή της πανδημίας, όλες οι κυβερνήσεις του κόσμου πήραν μέτρα για τον περιορισμό της διασποράς του νέου κορωνοϊού. Πολλά από τα μέτρα είχαν ως άμεσο στόχο την προστασία των πολιτών από το να κολλήσουν και να πάθουν Covid. Κάποια άλλα, όμως, είχαν πιο έμμεσο στόχο: ωφελούσαν ελάχιστα (ή και καθόλου) στην προστασία των πολιτών από τον ιό, αλλά λειτουργούσαν περισσότερο ως έμμεσο κίνητρο για να υιοθετήσουν άλλες συμπεριφορές που (οι εμπνευστές των μέτρων πίστευαν ότι) θα τους προστάτευαν από τον ιό. Αυτό το δεύτερο κάποιοι το αποκαλούν “Covid theater”: μια σειρά από “θεατρικά” μέτρα που δεν έχουν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα τα ίδια. Σύμφωνα με πολλούς, ίσα ίσα, μπορεί να έχουν και αρνητικές επιπτώσεις.
Για παράδειγμα ας πάρουμε τις διαβόητες “αποστάσεις”. Παντού υπάρχουν μέτρα για τις αποστάσεις, από τα αυτοκόλλητα στο πάτωμα στην ουρά του ταμείου μέχρι τις πόρτες των καταστημάτων που προειδοποιούν, πριν μπεις: δυο μέτρα! Αν απέχεις δυο μέτρα από τον άλλο, είναι ΟΚ. Αν στέκεσαι στο ένα και ογδόντα, μπορεί να κολλήσεις. Αυτό είναι το μήνυμα που περνάει. Βεβαίως, είναι λάθος. Ο SARS-Cov-2 είναι ένας ιός που μεταδίδεται σχεδόν αποκλειστικά από τον αέρα, και συγκεκριμένα από τα αερολύματα που εκπνέουν οι φορείς του ιού στο χώρο, τα οποία μένουν και αιωρούνται εκεί για ένα χρονικό διάστημα που μπορεί να φτάνει τις πολλές ώρες. Το αν κάποια ή κάποιος θα εισπνεύσει αρκετά στελέχη του ιού όταν βρεθεί σε χώρο όπου φορέας εκπνέει ή εξέπνεε αερολύματα ώστε να κολλήσει Covid, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, με κυριότερους το αν ο χώρος είναι ανοιχτός ή κλειστός, το αν έχει καλό εξαερισμό (στην περίπτωση που είναι κλειστός), το χρόνο που πέρασε ο φορέας στο χώρο εκπνέοντας, το αν ο φορέας είχε υψηλό ή χαμηλό ιικό φορτίο ο ίδιος και το αν ο φορέας και οι υπόλοιποι στο χώρο φορούν μάσκες. Ξέρετε τι έχει ελάχιστη σημασία; Το αν στέκεσαι δύο μέτρα μακριά από το φορέα, ή ενάμισι. Μπορείς να σταθείς πενήντα εκατοστά μακριά από κάποιον φορέα αλλά, αν είστε σε ανοιχτό ή πολύ καλά εξαερισμένο χώρο, φοράτε μάσκες και δεν μείνετε πολύ χρόνο κοντά, να μην εισπνεύσεις αρκετό ιικό φορτίο για να κολλήσεις. Ή μπορεί να σταθείς δέκα μέτρα μακριά από έναν φορέα γεμάτο με ιικό φορτίο, σε ένα κλειστό χώρο χωρίς παράθυρα για πέντε λεπτά και να κολλήσεις. Τα “δυο μέτρα” δεν σημαίνουν τίποτε. Αλλά το μέτρο αυτό εξακολουθεί να εφαρμόζεται σχεδόν παντού.
Και υπάρχουν και πολλά άλλα. Μολονότι κοντεύουν δυο χρόνια πια και ξέρουμε πολύ περισσότερα πράγματα για τον ιό -όπως, για παράδειγμα, ότι είναι εξαιρετικά σπάνιο να μεταδοθεί από επιφάνειες- κάποια εστιατόρια εξακολουθούν να έχουν τους καταλόγους τους σε QR codes για να μην αγγίζουν οι πελάτες τα ίδια χαρτόνια, αντισηπτικά υπάρχουν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, ενώ σε πολλούς χώρους μετράνε ακόμα τη θερμοκρασία των ανθρώπων πριν μπουν μέσα (παρ’ όλο που μεγάλο ποσοστό των φορέων δεν εμφανίζουν ποτέ πυρετό, ενώ οποιοσδήποτε μπορεί να έχει δέκατα για μια πληθώρα από άλλες, άσχετες με μεταδοτικές ασθένειες αιτίες).
Ένα άλλο παράδειγμα είναι το μέτρο που λέει ότι σε κάποιους εσωτερικούς χώρους δικαιούνται να μπουν μόνο πολίτες με πιστοποιητικό εμβολιασμού ή νόσησης και όχι οι ανεμβολίαστοι, ακόμα κι αν εκείνοι έχουν πολύ πρόσφατο τεστ που αποδεικνύει ότι δεν είναι φορείς. Προφανώς, το μέτρο αυτό δεν έχει ως στόχο τόσο την προστασία από τον ιό όσων μπούν στον εσωτερικό χώρο, αλλά την πίεση σε όσους δεν έχουν εμβολιαστεί για να το κάνουν. Αλλά το έμμεσο, υπόγειο και λανθασμένο μήνυμα που περνάει είναι ότι οι εμβολιασμένοι και όσοι έχουν νοσήσει είναι εντελώς ασφαλείς και ότι αποκλείεται να είναι φορείς του ιού -κάτι που βεβαίως δεν ισχύει.
Η μία σχολή σκέψης λέει, καλά κάνουν και υπάρχουν αυτά. Ζούμε όλοι ένα συλλογικό τραύμα και χρειαζόμαστε αφ’ ενός έστω την ψευδαίσθηση του ελέγχου για να ανταπεξέλθουμε, αφ’ ετέρου κάθε διαθέσιμο “κόλπο” για να πείσουμε όσους δεν θέλουν να συμπεριφερθούν κοινωνικά υπεύθυνα. Σε κάποιες περιπτώσεις, δε, όπως στα εστιατόρια ή σε άλλα καταστήματα, τέτοια ανώφελα μέτρα εντούτοις περνούν στους πελάτες το μήνυμα ότι η επιχείρηση προσπαθεί, κάτι κάνει, δεν αδιαφορεί για την ασφάλεια και την υγεία του πελάτη. Κι αυτό έχει μια αξία. Μια άλλη σχολή σκέψης λέει ότι τα μέτρα αυτά κάνουν κακό. Περνάνε λάθος μηνύματα για το τι είναι αυτός ο ιός, για το πώς συμπεριφέρεται και για το πώς μπορούμε στα αλήθεια να προστατευτούμε, με αποτέλεσμα να προκαλούν εφησυχασμό, σύγχυση όταν τα δεδομένα αλλάζουν (όταν εμφανίζεται μια πιο μεταδοτική μετάλλαξη, ας πούμε) και έτσι να κλονίζουν την εμπιστοσύνη του κόσμου σε αυτούς που παίρνουν τα μέτρα, ενώ προσφέρουν και αφορμές στους υστερικούς αρνητές για να υποστηρίζουν τις ψεκασμένες τους ανοησίες. Προφανώς ισχύουν και τα δύο, και οι υπεύθυνοι για τα μέτρα πρέπει να τα υπολογίζουν και τα δύο όταν τα παίρνουν, για να βρουν τη σωστή ισορροπία. Δεν είναι εύκολο. Από ό,τι φαίνεται, καμία κυβέρνηση στον κόσμο δεν το κάνει πολύ καλά.
Και τώρα μας έρχεται μια νέα μετάλλαξη, η οποία ενδέχεται να είναι ακόμα πιο μεταδοτική και να αλλάζει ξανά τα δεδομένα για τα μέτρα προστασίας που θα χρειαστούμε για να προστατευτούμε. Θα πάρουμε τα σωστά; Μπορεί -το μέτρο της υποχρεωτικότητας των εμβολιασμών για τους πολίτες ηλικίας άνω των 60, ας πούμε, επιτέλους λαμβάνει υπόψιν το γνωστό και καλά τεκμηριωμένο δεδομένο ότι η Covid πλήττει εντελώς -μα εντελώς- διαφορετικά ασθενείς διαφορετικών ηλικιών. Είναι ένα μέτρο που, πέραν όλων των άλλων, λαμβάνει υπόψιν την ίδια τη φύση του φαινομένου -μέχρι τώρα όλα τα μέτρα ήταν οριζόντια, ίδια για άτομα που κινδυνεύουν πάρα πολύ (οι ηλικιωμένοι), για άτομα που κινδυνεύουν ελάχιστα (οι νέοι) και για άτομα που δεν κινδυνεύουν σχεδόν καθόλου (τα παιδιά). Ας ελπίσουμε ότι από εδώ και πέρα, στην εποχή της “Όμικρον” και τα υπόλοιπα μέτρα θα ληφθούν με σαφήνεια, διαφάνεια, ορθολογισμό, επαρκή αιτιολόγηση και πολύ, πολύ λιγότερο “θέατρο”.