Στον μεγάλο μεταπολεμικό χάρτη του Ψυχρού Πολέμου, η υπόθεση των κατασχεμένων αρχείων εβραϊκών κοινοτήτων από χώρες που είχαν κατακτήσει οι ναζί παρέμενε μια σκοτεινή υπόθεση. Μετά την ήττα της Γερμανίας, οι Ρώσοι είχαν μεταφέρει ως λάφυρα όλα τα αρχεία στη Μόσχα. Η υπόθεση είναι μεγάλη και έχει από πίσω της δεκαετίες διπλωματικών διεργασιών, ούτως ώστε τα αρχεία που αφορούν την ελληνική Ιστορία –για να σταθούμε στη δική μας περίπτωση–, δηλαδή τα αρχεία της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, της Αθήνας καθώς και άλλα σημαντικά τεκμήρια για τον ελληνικό χώρο, να επιστραφούν στην Ελλάδα και να παραδοθούν στην έρευνα.
Είναι μεγάλη επιτυχία για την Ελλάδα η επιστροφή των αρχείων από τη Μόσχα. Και αυτή η διπλωματική επιτυχία που ανακοινώθηκε από την κυβέρνηση είναι μία από τις καθυστερημένες εκκρεμότητες του Ψυχρού Πολέμου και συνιστά την απαρχή ενός νέου κεφαλαίου για τη μελέτη του ελληνικού εβραϊσμού. Η υπόθεση είναι γνωστή στην κοινή γνώμη ήδη από τη δεκαετία του 1990, όταν η μελέτη ψηφιακών αντιγράφων των αρχείων στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ είχε αποκαλύψει τη μοναδικότητά τους. Ούτε λίγο ούτε πολύ, είχε από τότε διαφανεί πως η έρευνα στα αρχεία θα μας έφερνε προς μια επανεκτίμηση της σύνθετης Ιστορίας του ελληνικού εβραϊσμού. Οι ναζί ενδιαφέρονταν κυρίως για τις περιουσίες των Εβραίων, αλλά τα αρχεία περιλαμβάνουν το σύνολο των τεκμηρίων, των ιερών και των κοσμικών, που μας οδηγούν στη ρεαλιστική κατανόηση όχι μόνο του ιστορικού αποτυπώματος αλλά και της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, από την τάξη των μεγαλοαστών έως την τάξη των βιοπαλαιστών.
Είναι κατανοητή η συγκίνηση με την οποία χαιρέτισε το γεγονός το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος, που χαρακτηρίζει τον επαναπατρισμό των αρχείων ως ένα ιστορικής σημασίας επίτευγμα που αφορά την Ιστορία της χώρας μας. Τα αρχεία της εβραϊκής κοινότητας μπορούν να βρουν στέγη στο μελλοντικό Μουσείο Ολοκαυτώματος Θεσσαλονίκης. Είναι μια μακρά πορεία αυτοσυνειδησίας για χριστιανούς και Εβραίους Ελληνες μαζί, καθώς το τραύμα της απώλειας βαραίνει όλους. Η γεωπολιτική διάσταση της μνήμης εκδηλώνεται με τρόπο συμβολικό αλλά και επί της ουσίας με την πάσης φύσεως διαχείριση των επιπτώσεων του Ολοκαυτώματος. Η περίπτωση των αρχείων μάς θυμίζει επίσης πόσο δρόμο έχουμε διανύσει τα τελευταία 30 χρόνια στη μελέτη του ελληνικού εβραϊσμού.