Ξυπνούσαν αχάραγα ακόμη για να φύγουν από το σπίτι κατά τις 6.30 και να επιστρέψουν αργά το μεσημέρι. Στρατιές ολόκληρες, χιλιάδες δημόσιοι και τραπεζικοί υπάλληλοι, διέσχισαν τις δεκαετίες από τα μέσα του ’50 έως τα τέλη του ’80, πάνω-κάτω, συνταξιοδοτήθηκαν και, τώρα, σιγά σιγά φεύγουν από τη ζωή. Είναι μια γενιά γονιών ή παππούδων, «άφαντων» στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που αποτέλεσαν τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής κοινωνίας. Η αναγνώριση της δουλειάς τους σπάνια (πολύ σπάνια) περνάει τα όρια του γραφείου τους, της υπηρεσίας τους, της οικογένειάς τους.
Μου το θύμισε ο σκηνοθέτης Λευτέρης Χαρίτος, καθώς μιλούσαμε για τον πατέρα του, κριτικό κινηματογράφου, που πέθανε πρόσφατα σε ηλικία 91 ετών. Ο Δημήτρης Χαρίτος γεννήθηκε το 1930 στην Αθήνα. Σπούδασε πολιτικές και οικονομικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και όπως έλεγε, «βιοπορίστηκε εξαντλώντας όλη την υπηρεσιακή ιεραρχία της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος». Δούλευε από μικρό παιδί στην τράπεζα, κάνοντας θελήματα στην αρχή και έφτασε να συνταξιοδοτείται ύστερα από 40 χρόνια. Παράλληλα, από τις αρχές της δεκαετίας του ’60, έγραφε ποίηση, κριτική και θεωρητικά κείμενα για τον κινηματογράφο και τις εικαστικές τέχνες.
Aνθρωπος εγγράμματος, ευγενής, ήρεμου πάθους και χαμηλών τόνων. Εάν περιοριστούμε σε αυτούς τους τρεις χαρακτηρισμούς, ο Δημήτρης Χαρίτος γίνεται, αυτομάτως, εκπρόσωπος μιας ολόκληρης στρατιάς ανθρώπων, που ο κύκλος τους έκλεισε ή κλείνει. Μένουν πίσω τα παιδιά τους, τα εγγόνια τους και οι αμέτρητες ιστορίες τους. Ενδεχομένως, κάθε ελληνικό σπίτι να έχει ή να γνωρίζει έναν δημόσιο υπάλληλο μιας άλλης εποχής, με ωράρια βασανιστικά στην επανάληψή τους, με ντοσιέ γεμάτα γραπτές σημειώσεις, αλληλογραφία, έγγραφα δικηγορικά ή αποδεικτικά συναλλαγών με το Δημόσιο, που δεν πετάγονταν ποτέ. Καθαρός γραφικός χαρακτήρας, ευλαβική τήρηση του πολυτονικού συστήματος, σχολαστική τάξη, σχολαστική αναζήτηση του όποιου αντικειμένου. Η ενασχόληση με την Ιστορία, τον κινηματογράφο, τα νομίσματα, το γενεαλογικό δέντρο της οικογενείας, οτιδήποτε, τέλος πάντων, ενδιέφερε τον καθένα, ήταν μια συστηματική, αθόρυβη, παράλληλη ζωή.
O,τι κατέλειπαν ως καταγραφή ενός βίου εσωτερικά πολυκύμαντου, πάντοτε, όμως, με επιμέλεια και τάξη αρχειοθετημένου.
Η επαγγελματική βεντάλια πολύ μεγάλη· μπορεί να υπήρξε διπλωμάτης, δικηγόρος, υπάλληλος στη ΔΕΗ, στην τράπεζα, στο τελωνείο, στα ταχυδρομεία, ταμίας ή τμηματάρχης, καθηλωμένος σε μια διοικητική θέση με αργή εξέλιξη. Μπορεί να συγκέντρωσε, εξαντλητικά, στοιχεία για τον γενέθλιο τόπο του και να βραβεύθηκε η έκδοση από την Ακαδημία Αθηνών ή να τύπωσε (με δικά του έξοδα) μια μελέτη για συλλογή νομισμάτων. Μπορεί να αφιέρωσε τη ζωή του στο πάθος του που ήταν ο κινηματογράφος ή η καταγραφή των ανά την Ελλάδα οχυρών. Δεν εξετάζουμε το τι, αλλά το πώς. Η δέσμευση στην επιθυμία ή της επιθυμίας για να υπηρετήσει έναν σκοπό.
Hταν (είναι για κάποιους ακόμη) ο τρόπος τους να μιλήσουν για τον κόσμο που τους κατοικούσε, που τους περιέβαλλε. Μιας μορφής αυτοβιογραφία, κατανεμημένη σε κεφάλαια, μια προσπάθεια να αξιώσουν τη ζωή τους πέρα από την επανάληψη της καθημερινής ρουτίνας. Σε εκείνες τις δεκαετίες, από το ’60 μέχρι και το ’80, ο δημόσιος υπάλληλος (υπό την ευρεία έννοια) δεν αντιμετώπιζε την επικριτική, πλήρως απομυθοποιητική, ματιά της κοινωνίας. Κάθε άλλο. Το Δημόσιο ήταν στην κορυφή των επαγγελματικών προτιμήσεων, χρυσή προοπτική, έχαιρε σεβασμού.
Οι άνθρωποι αυτοί, που είτε έχουμε την τύχη να είναι ακόμη κοντά μας είτε τους έχουμε αποχαιρετίσει, αν είχαν ένα μεταξύ τους κοινό σημείο συνάντησης, αυτό ήταν η αθόρυβη πορεία τους στον χρόνο. Λιτά βιογραφικά, λιτές ζωές, με μόνη «σπατάλη» τις λέξεις. O,τι κατέλειπαν ως καταγραφή ενός βίου εσωτερικά πολυκύμαντου, πάντοτε, όμως, με επιμέλεια και τάξη αρχειοθετημένου.
«Γι’ αυτό και θα αντιδικώ με τη λήθη ανυποχώρητα / αναζητώντας επίμονα σημάδια των αφάντων…», έγραφε ο Δημήτρης Χαρίτος στην ποιητική συλλογή του «Οι άφαντοι». Κι έτσι, αντιδικώντας, τους φανέρωνε.