Στις ιστορικές αναφορές για τον χιονιά που κατά καιρούς πλήττει την Αθήνα, απουσιάζει συχνά η έμφαση που θα περίμενε κανείς να δοθεί στη βαρυχειμωνιά του 1941-42. Στη διάρκεια της Κατοχής, υπήρξε η επιπλέον ατυχία του δριμύτατου ψύχους που –όχι για μία μόνο χρονιά– έκανε τη ζωή ακόμη πιο δύσκολη. «Το ψύχος και η έλλειψη τροφίμων μάς έχει εξαντλήσει όλους…», μια συνήθης φράση από αλληλογραφία της εποχής.
Περισσότερο από τα στοιχεία της καθημερινότητας, που, ούτως ή άλλως, πάντα ενδιαφέρουν και συγκινούν, υπεισέρχεται και η παράμετρος του τρόπου ζωής σε ένα γενικότερο κάδρο. Και δεν αναφέρομαι στις συγκεκριμένες συνθήκες της Κατοχής, με την έλλειψη ελευθερίας κινήσεων, την ανασφάλεια, τη συσκότιση, την έλλειψη τροφίμων και τις διαρκείς ανατιμήσεις, αλλά στη γενικότερη εξοικείωση με την κακουχία και την έλλειψη. Κανείς δεν επιθυμεί να υποφέρει, αλλά η μαλθακότητα των μεταπολεμικών γενεών είναι ένα ζήτημα που αντανακλάται και στον τρόπο που βιώνει κανείς μια ακραία κατάσταση.
Δύσκολο να νιώσουμε εμείς οι τωρινοί τι σημαίνει να έχει χιονιά σε μια Αθήνα του 1942. Υπάρχει ένα κλασικό βιβλίο, που οι παλαιότεροι ίσως γνωρίζουν. Είχε εκδοθεί το 1974 από τις εκδόσεις Ερμής και ανατυπωνόταν έως τη δεκαετία του ’90. Οι συγκλονιστικές φωτογραφίες του δημοσιογράφου και φωτογράφου Κώστα Παράσχου (1912-2000), από το Αϊβαλί, αλλά από το 1924 στην Αθήνα, έγιναν ο τόμος «Κατοχή. Φωτογραφικά τεκμήρια 1941-1944». Ο τρόπος που ο Κώστας Παράσχος αποτύπωνε την καθημερινότητα αλλά και την τραγική ποίηση της πόλης είναι μοναδικός.
Ανάμεσα σε αυτές τις πολλές φωτογραφίες της Κατοχής υπάρχουν και μερικές από τον χιονιά του 1942. Ο Κώστας Παράσχος ήταν ένας νέος άντρας 30 ετών, που βίωνε και αυτός τη δραματική αλλαγή στην καθημερινότητα. Αλλά ο φακός του μας κληροδότησε μια ανθρωποκεντρική απόδοση της Αθήνας εκείνα τα χρόνια. Η Πατησίων στο ύψος της Ιουλιανού με χιονισμένους τους φοίνικες στο κτίριο της ΓΣΕΕ είναι σπαρακτική με τις φιγούρες των ανθρώπων στον δρόμο, όπως και η φωτογραφία των πεινασμένων Αθηναίων, ένα κουβάρι για να ζεσταθούν στον εξαεριστήρα του ηλεκτρικού στη χιονισμένη Ομόνοια. «Η θερμοκρασία κάτω από το μηδέν», έγραφε. «Θέρμανση στα σπίτια ανύπαρκτη. Τα τραμ είχαν σταματήσει γιατί δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα». Και επιπλέον, «η πείνα θέριζε δικαίους και αδίκους».
Ας ανοίξουμε μετά τα μάτια μας στο παρόν.
