Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποτελεί, κατά τους περισσότερους αναλυτές, θέμα εβδομάδων, εκτός αν η Δύση ενδώσει πλήρως –πράγμα απίθανο– στο τελεσίγραφο Πούτιν. Ενας υπερσύγχρονος πόλεμος θα έχει μοιραία σοβαρότατες –ίσως και ιστορικές– επιπτώσεις διεθνώς, ενώ σε πιθανές εμπόλεμες ζώνες ζουν και πολλοί Ελληνες ομογενείς. Κυρίως όμως κρίνεται στην ουκρανική κρίση το σύστημα αλληλεγγύης και συνδρομής της Δύσης απέναντι στη χρήση βίας στην Ευρώπη. Υπό το πρίσμα αυτό ενδέχεται έμμεσα να προκύψουν ευκαιρίες αλλά και κίνδυνοι στα ελληνοτουρκικά. Τι κοινό μπορεί να έχουν οι τελεσιγραφικές απειλές χρήσης βίας Πούτιν και Ερντογάν;
Γενική είναι πλέον η αίσθηση ότι ο Ρώσος ηγέτης δεν μπλοφάρει και η διχογνωμία μεταξύ αναλυτών περιορίζεται στη μεθόδευση/έκταση του σχεδίου του. Ως στρατηγικός στόχος της Ρωσίας θεωρείται η αναγνώρισή της ως ισότιμου εταίρου σε ένα νέο ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας – σε αντίθεση με τον ρόλο του ηττημένου «παρία» που της επιφύλαξε η Δύση μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Η κρίση φαίνεται να αναδεικνύει την αμερικανική απροθυμία/αδυναμία αποτροπής αλλά και αποτελεσματικής αντίδρασης απέναντι στη χρήση βίας -– έστω κι αν πρόκειται για χώρα εκτός Συμμαχίας.
Ενόψει πιθανότατων αναδιατάξεων ισχύος στην Ευρώπη, η χώρα μας οφείλει να κινηθεί ευέλικτα με γνώμονα τα δικά της συμφέροντα. Ο μέχρι σήμερα υποτονικός δημόσιος διάλογος για τη στάση μας στο Ουκρανικό και τις τυχόν επιπτώσεις του αναδεικνύει μια στάση αναμονής. Ομως οι περιστάσεις απαιτούν άμεσα «ακροβατικές» κινήσεις ανάμεσα στις συμμαχικές δεσμεύσεις, την ευρωπαϊκή αποτροπή και την παραδοσιακά σημαντική σχέση με τη Μόσχα. Η συνήθης ανάλυση επικεντρώνεται στον ρόλο των νέων αμερικανικών διευκολύνσεων στην Αλεξανδρούπολη που ναι μεν ενισχύουν τις ελληνικές μετοχές, αλλά παράλληλα ενοχλούν ιδιαίτερα τη Ρωσία. Το πραγματικό, όμως, διακύβευμα για την Ελλάδα είναι άλλο. Μια χώρα που επικαλείται σταθερά τις αρχές της αλληλεγγύης και αμυντικής συνδρομής, οφείλει να αποδείξει έμπρακτα ότι τις τιμάει απέναντι σε κράτη-μέλη Ε.Ε. και ΝΑΤΟ (η Ουκρανία πάντως δεν είναι). Προκύπτει παράλληλα η κατάλληλη συγκυρία προκειμένου να τεθεί ως προϋπόθεση η αμοιβαία υποστήριξη (κυρίως από τα πρώην ανατολικά και σκανδιναβικά κράτη) έναντι κάθε απειλής από επιθετικό γείτονα. Πρέπει συνεπώς να αξιοποιήσουμε τη σπάνια ευκαιρία (παράλληλα, π.χ., με ελληνογαλλικές πιέσεις για προόδους προς την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Αυτονομία, τη Στρατηγική Πυξίδα κ.λπ.) με ένα στόχο: την έμπρακτη και χωρίς ασάφειες κατοχύρωση της αμοιβαίας υποχρέωσης συνδρομής έναντι παντοειδών εξωτερικών επιθέσεων. Η ασφάλεια πρέπει να είναι αδιαίρετη – για όλα τα μέλη και καθ’ όλο το μήκος των εξωτερικών ευρωπαϊκών συνόρων. Κάθε δήλωση, συνδρομή και κύρωση που θα συνδιαμορφώσουμε θα πρέπει, στο πλαίσιο αυτό, να συνδεθεί με αντίστοιχη αλληλεγγύη στην αποτροπή, επιβολή κυρώσεων και αμυντική συνδρομή έναντι της Τουρκίας.
Καταλληλότερη έκφραση της βασικής θέσης μας ίσως να αποτελεί η συμβολική συνδρομή, εάν ζητηθεί, στη Βουλγαρία: μια συνετή επίδειξη αλληλεγγύης με την αποστολή στις βουλγαρικές ακτές μονάδας του Π.Ν. που παράλληλα θα βρίσκεται σε ετοιμότητα, μήπως απαιτηθεί να απομακρύνει διά θαλάσσης ομογενείς της Ουκρανίας. Σε περίπτωση σύρραξης ο εκεί ακμαίος Ελληνισμός (100.000-200.000 ομογενείς στο Ντόνμπας και στην παραλιακή ζώνη της Μαριούπολης) θα βρεθεί λογικά εν μέσω διασταυρούμενων πυρών.
Είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη την ανησυχητική τάση του Ερντογάν να μιμείται τις μεθόδους δράσης του Ρώσου ομολόγου του.
Πάνω απ’ όλα, όμως, το συνολικό μας σχέδιο πρέπει να εντρυφήσει στα διεθνή προηγούμενα/τετελεσμένα που μια σύρραξη θα δημιουργήσει και στη δυτική αντιμετώπιση ένοπλων εισβολέων – ανεξάρτητα από κατά περίπτωση διαφορές ή εθνικές συμπάθειες. Στο πλαίσιο αυτό είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη την ανησυχητική τάση του Ερντογάν να μιμείται τις μεθόδους δράσης του Ρώσου ομολόγου του. Αμφότεροι θεωρούν ότι η προϊούσα μετεξέλιξη του μονοπολικού κόσμου σε πολυπολικό δημιουργεί νέες ευκαιρίες. Για τον λόγο αυτόν επένδυσαν σημαντικά στη στρατιωτική ισχύ – ιδίως απέναντι σε πιο αδύναμα κράτη. Και οι δύο εξάλλου ρέπουν προς τον αυταρχισμό, ενώ αντιμετωπίζουν τη Δύση ως αλαζονική, «φλύαρη» και τελικά «μαλθακή». Θεωρούν βέβαιο ότι θα υποκύπτει σε απειλητικά τελεσίγραφα αποφεύγοντας να απαντήσει στρατιωτικά σε εισβολείς, από φόβο για ανθρώπινες απώλειες και συρρίκνωση των δυτικών οικονομιών (χρήσιμη εδώ και η προσμέτρηση της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία και της μεταναστευτικής απειλής από την Τουρκία). Αισθάνονται και οι δύο ότι η χρονική συγκυρία είναι ευνοϊκή και με μικρό ρίσκο μπορούν να κερδίσουν πολλά. Προβάλλουν εν γνώσει τους παράλογες απαιτήσεις, υπολογίζοντας ότι η πιθανότατη απόρριψή τους ανοίγει τον δρόμο για ένοπλη επιβολή «λύσης στα μέτρα τους»: ο νικητής «επί του πεδίου» θα επιβάλει πλήρως τους επαχθείς όρους του. Ακόμη πιο αποσταθεροποιητικοί είναι οι στρατηγικοί τους στόχοι: η μερική ανάκτηση των άλλοτε «αυτοκρατοριών» (Σοβιετικής/Οθωμανικής), των οποίων τη συρρίκνωση υποχρεώθηκαν να αποδεχθούν προκάτοχοί τους. Ανυπόμονοι αμφότεροι (και υπό προεκλογικές πιέσεις) για την ολοκλήρωση της «ιστορικής τους αποστολής», επείγονται για άμεσα «επιτεύγματα».
Για τον Ελληνισμό (Ελλάδα – Κύπρο), η τάση μιμητισμού του Εντογάν προσδίδει στα προηγούμενα/τετελεσμένα που θα προκύψουν από την ουκρανική σύγκρουση εντελώς διαφορετικές διαστάσεις που πρέπει να συνυπολογισθούν σοβαρά. Παρά τις εύλογες διαφορές, οι αναλογίες των ρωσικών τελεσιγραφικών μεθόδων με εκείνες του Ερντογάν έναντι της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας προβάλλουν ιδιαίτερα ανησυχητικές.
Κάθε κρίση εμπεριέχει εξ ορισμού κινδύνους αλλά και ευκαιρίες. Επιβραβεύει όσους ενεργούν προληπτικά και με σχέδιο, ενώ τιμωρεί τον αυτοσχεδιασμό. Αντλώντας συνεπώς τα ορθά συμπεράσματα και δρώντας με φιλόδοξη σύνεση και προληπτικό σχεδιασμό, προωθούμε αποφασιστικά τα εθνικά μας συμφέροντα.
* Ο κ. Γιάννης Βαληνάκης είναι καθηγητής και πρώην υφυπουργός Εξωτερικών.