Για τον τσάρο Βλαδίμηρο η εισβολή στην Ουκρανία δεν είναι πόλεμος αλλά άσκηση κυριαρχίας. Στα Ηνωμένα Εθνη φάνηκε ότι με αυτή την άποψη συμφωνούν μόνον η Συρία, η Λευκορωσία, η Ερυθραία και η Β. Κορέα. Στον αντίποδα, 145 κράτη καταδίκασαν απερίφραστα τη ρωσική επίθεση. Υπάρχουν βέβαια και εκείνοι που ενώ αντιλαμβάνονται την ωμότητα σιωπούν. Ορισμένοι ταυτίζονται με τη Ρωσία γιατί τη θεωρούν αναγκαία ως αντίπαλο δέος προς τη Δύση ή γιατί αισθάνονται φίλοι με τον εχθρό του εχθρού τους. Δεν θέλουν να αναλάβουν το κόστος της αλήθειας και δεν αναλογίζονται τους κινδύνους. Είναι σαν τις ομάδες που διαμαρτύρονται μόνο για τα λάθη των διαιτητών εις βάρος τους και σιωπούν όταν αυτά πλήττουν τους άλλους. Δεν τις ενδιαφέρει ούτε το δίκιο ούτε η αναβάθμιση του πρωταθλήματος. Ο πολιτικός αυτός κυνισμός ονομάζεται ρεαλισμός. Ακούμε: Μα αυτός ο πόλεμος δεν είναι σαν όλους τους άλλους; Δεν ανέχτηκε η Δύση την τουρκική εισβολή στην Κύπρο; Τι έκαναν οι Αμερικανοί στο Ιράκ, πώς δέχθηκε η Ευρώπη τους βομβαρδισμούς (ή τη γενοκτονία) στη γειτονιά της; Γιατί κάνουν τώρα τόση φασαρία που ο Πούτιν «βάζει τάξη» στη δική του προαιώνια γειτονιά και υπερασπίζεται τα συμφέροντα ενός μεγάλου έθνους; Οι ισχυροί δεν χρησιμοποιούν, όπως πάντα, δύο μέτρα και δύο σταθμά;
Νομίζω ότι τόσο τα κράτη όσο και οι πολίτες που συμμετέχουν σε αυτό το «παιχνίδι των προφάσεων» σφάλλουν. Eίναι αλήθεια ότι η άσκηση πολιτικής απαιτεί περίσκεψη, μακριά από ηθικισμούς περί καλού και κακού. Η διεθνής ειρήνη και οι λαοί έχουν πληρώσει ακριβά τέτοιους «ιδεαλισμούς». Tα κυρίαρχα, ωστόσο, κράτη έχουν δεσμεύσεις όχι μόνον απέναντι στους πολίτες τους αλλά και απέναντι σε άλλα κυρίαρχα κράτη και λαούς. Οι δεσμεύσεις αυτές είναι εγγεγραμμένες στον κοινό ανθρώπινο λόγο και πρέπει διαρκώς να επιβεβαιώνονται στις έννομες σχέσεις των κρατών μεταξύ τους.
Τα κράτη και οι πολιτικοί έχουν την ευθύνη να συνεισφέρουν με τις πράξεις τους σε ένα κοινό πλαίσιο δικαίου και ειρήνης, όποια και αν είναι τα ειδικότερα συμφέροντά τους. Κανένας δεν είναι πάντως τόσο ισχυρός και υπεράνω ώστε να μπορεί να πιστεύει ότι η ισχύς αρκεί για να μετουσιώσει το ωμό συμφέρον ή την παράκρουση σε Δίκαιο. Θα εκτεθεί και κάποια στιγμή μπορεί και να το πληρώσει. Ακόμη και η Κίνα που, όπως η Ινδία και το Ιράν, αρνείται να καταδικάσει την εισβολή, καταφεύγει σε περιφράσεις για να μην κατηγορηθεί.
Και εδώ διαφαίνεται μια ουσιαστική προϋπόθεση για την πρόοδο της διεθνούς κοινωνίας. Τα μόνα κράτη που έχουν ισχυρούς λόγους να προάγουν την ειρήνη είναι τα δημοκρατικά, ενώ τα ολοκληρωτικά και τυραννικά κράτη έχουν εκ φύσεως την τάση να την υπονομεύουν για να προασπίσουν την εξουσία τους. H αφύπνιση της Δύσης και των Ευρωπαίων αναδεικνύει τις αρετές της δημοκρατίας. Ταυτόχρονα όμως υποχρεώνει τους πολίτες των δημοκρατικών κρατών να συνειδητοποιήσουν τις ευθύνες τους και να αποφύγουν το «παιχνίδι των προφάσεων». Ενας άδικος πόλεμος είναι άδικος, τελεία και παύλα, και τίποτε δεν τον δικαιολογεί ούτε η ιστορία ούτε η προϊστορία, ούτε η γεωπολιτική ούτε το ωμό συμφέρον. Αν είναι άδικος οφείλουμε ως άνθρωποι, πολίτες και λαοί, να το πούμε φωναχτά, να επιδείξουμε με κάθε τρόπο την έμπρακτη αλληλεγγύη μας προς τα θύματά του και να περιορίσουμε τις συνέπειές του. Αυτό ακριβώς είναι το ιδιάζον χαρακτηριστικό του Δικαίου.
Καθιστά εν προκειμένω περιττή και άνευ αντικειμένου την επίκληση δεδομένων που ίσως μπορούν να εξηγήσουν ή να φωτίσουν την ανομία αλλά όχι και να τη δικαιολογήσουν. Αυτά αφορούν την πολιτική ιστορία ή την πολιτική ψυχολογία ή κάποιο άλλο ενδιαφέρον γνωστικό αντικείμενο. Δεν αφορούν το πώς θα πράξουμε ορθά ως ελεύθερες πολιτείες. Ο πόλεμος δεν νοείται πια και δεν δικαιολογείται ως συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Α. Παπαγεωργίου είναι καθηγητής της Φιλοσοφίας του Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ.