Οπως στην ιατρική, έτσι και στις διεθνείς σχέσεις, η ορθή διάγνωση και έγκαιρη πρόληψη διανοίγουν πολύ περισσότερες δυνατότητες επιτυχούς αντιμετώπισης των προβλημάτων. Στην περίπτωση της εισβολής στην Ουκρανία, ορισμένες χώρες προέβλεψαν ορθά τα γεγονότα, ενώ άλλες κατελήφθησαν εντελώς απροετοίμαστες, θεωρώντας ότι ο πόλεμος έχει εκλείψει για πάντα από την Ευρώπη. Βασικό λάθος των τελευταίων ήταν να υπολογίσουν τις κινήσεις του Πούτιν με βάση ευρωπαϊκά κριτήρια και αξίες. Αποδείχθηκε ότι η «ευσεβοποθική» ανάγνωση του αντιπάλου οδηγεί σε άκρως επικίνδυνα μονοπάτια. Μπορούμε άραγε να ελπίσουμε ότι το πάθημα θα γίνει μάθημα και θα προχωρήσουμε ως χώρα σε μια σοβαρή αναπροσαρμογή της στρατηγικής μας;
Ενα μήνα πριν από τη ρωσική εισβολή εκτιμήσαμε («Καθημερινή», 30/1/22) ότι επέκειτο ευρεία πολεμική σύγκρουση και ότι θα πυροδοτούσε ευρωπαϊκές και παγκόσμιες ανακατατάξεις. Διαβλέποντας εξάλλου τις σκληρές κυρώσεις που η Δύση σχεδίαζε να επιβάλει, και στις οποίες η Ελλάδα θα συμμετείχε, είχαμε προτείνει μια σειρά προληπτικών διπλωματικών κινήσεων. Πρώτον, να εξηγηθεί με διακριτικότητα στους Ανατολικοευρωπαίους και Σκανδιναβούς (κυρίως, αλλά όχι μόνον) ότι όπως τιμούμε τις υποχρεώσεις μας για ευρωπαϊκή και συμμαχική αλληλεγγύη, έτσι απαιτούμε και τη δική τους συνδρομή όταν οι κυρώσεις θα στρέφονται κατά της Τουρκίας. Η ασφάλεια εντός της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ πρέπει να είναι αδιαίρετη. Και δεν είναι νοητό να συμμεριζόμαστε τη δική τους εκτίμηση απειλής, ενώ οι εταίροι μας να προσπερνούν υποκριτικά την αντίστοιχη απειλή εναντίον δυο κρατών-μελών (όπως δυστυχώς συνέβη με τη συνυπογραφή μας της Στρατηγικής Πυξίδας της Ε.Ε., η οποία ουδόλως αναγνωρίζει την Τουρκία ως απειλή, έστω και για δύο κράτη-μέλη).
Δεύτερον, να διαβουλευθούμε με τους στρατηγικούς εταίρους μας και δη τη Γαλλία – στοιχειώδης κίνηση, δεδομένης της σημασίας που (δίκαια) της αποδίδουμε, αλλά και ενόψει μιας μείζονος πανευρωπαϊκής κρίσης. Θα είχαμε έτσι πιθανότατα προκρίνει, αντί για μια εκ του προχείρου αποστολή ανούσιας στρατιωτικής βοήθειας εντός ουκρανικού εδάφους, την ασφαλέστερη επιλογή της εμπειρότερης Γαλλίας: τη μεταστάθμευση τεσσάρων Μιράζ σε συμμαχικά αεροδρόμια κοντά στα εξωτερικά ευρωπαϊκά σύνορα – το τόσο καίριο μήνυμα, που μόνοι μας θα έπρεπε να είχαμε σκεφθεί. Και που θα μας επέτρεπε ευκολότερα να απαιτούμε με τη σειρά μας την αποτρεπτική μεταστάθμευση συμμαχικών αεροσκαφών στα αεροδρόμια του Ανατολικού Αιγαίου που η Αγκυρα «απαιτεί» να αποστρατιωτικοποιήσουμε.
Τρίτον, αποφύγαμε ανεξήγητα να ενισχύσουμε την εθνική άμυνα αξιοποιώντας την αμερικανική προσφορά για δωρεάν αντικατάσταση των απενεργοποιημένων/άχρηστων S-300 (που από την Κρήτη θα προωθούντο με δική τους μέριμνα όπου χρειάζονταν στην Ανατολική Ευρώπη) με υπερσύγχρονους πυραύλους Πάτριοτ.
Αν η χώρα αιφνιδιάστηκε από μια γενικότερα προαναγγελθείσα εισβολή, μπορούμε να αισιοδοξούμε ότι θα εκτιμήσει ακριβέστερα τον γειτονικό μας αναθεωρητισμό;
Τέλος, είχαμε από τον Ιανουάριο προληπτικά επιστήσει την προσοχή στους κινδύνους που διαγράφονταν για τους πολυάριθμους Ελληνες ομογενείς στη Μαριούπολη: θα βρίσκονταν, όπως εκτιμούσαμε με βάση στρατηγική ανάλυση, «ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά». Συναφώς είχαμε τότε προτείνει την έγκαιρη προώθηση στη Μαύρη Θάλασσα σκάφους του Πολεμικού Ναυτικού με διπλή αποστολή. Αφενός, να αποδείξει έμπρακτα την ελληνική συνδρομή κοντά στα εξωτερικά ευρωπαϊκά σύνορα (π.χ. στη Βουλγαρία). Και αφετέρου, να βρίσκεται σε ετοιμότητα για παροχή της αναγκαίας προστασίας στη διά θαλάσσης απομάκρυνση ομογενών.
Ολα αυτά λέγονται όχι προς άσκηση μικροπολιτικής κριτικής, αλλά με την ελπίδα να βελτιωθούμε ως πολιτεία στην ορθή διάγνωση και πρόληψη εγκαταλείποντας την εθελοτυφλία. Γιατί ορθές προβλέψεις υπήρχαν διαθέσιμες από τις ΗΠΑ, αλλά δυστυχώς παραμερίστηκαν λόγω της γενικότερης άρνησης να αποδεχθούμε ότι γειτονικές μας χώρες αντιμετωπίζουν τη χρήση βίας ως «αποδεκτό» όπλο. Ούτε το ΚΥΣΕΑ, παρά τις συμμαχικές προειδοποιήσεις, εδέησε να ασχοληθεί προληπτικά, αλλά ούτε μετά την τέταρτη μείζονα εξωτερική πρόκληση (τ/λ μνημόνιο, Εβρος, «Ορούτς Ρέις», ουκρανικός πόλεμος) κρίθηκε σκόπιμο να υλοποιηθεί η προεκλογική εξαγγελία ενός Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας. Και αν η χώρα αιφνιδιάστηκε από μια γενικότερα προαναγγελθείσα εισβολή, μπορούμε να αισιοδοξούμε ότι θα εκτιμήσει ακριβέστερα τον γειτονικό μας αναθεωρητισμό, προχωρώντας στην ορθή και έγκαιρη διάγνωση κινδύνων και ευκαιριών;
Οι εξελίξεις που διαφαίνονται στον ορίζοντα απαιτούν έξυπνο, προληπτικό σχεδιασμό. Η επερχόμενη διεθνής αναβάθμιση της Τουρκίας (με την παράλληλη «εξομάλυνση» με τη Δύση και άλλους «συμμάχους» μας) δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί με ακροβατικά «μπαλώματα» στα εφησυχαστικά αφηγήματα. Ας τελειώνουμε με τον «απομονωμένο» Ερντογάν που «εκπνέει πολιτικά», την Τουρκία που «καταρρέει οικονομικά» και «τιμωρείται» με κυρώσεις (που τώρα «έκπληκτοι» βλέπουμε να καταρρέουν), τη «διασφαλισμένη» (με «αυστηρά μηνύματα» κι εξοπλισμούς παράδοσης το 2025) αποτροπή, τους «αξιόπιστους συμμάχους» που τώρα μας «παρηγορούν» με «ίσες αποστάσεις», τον EastMed που από «στρατηγικό σχέδιο» διασφάλισης της ΑΟΖ μας εξελίσσεται σε «EastMedTurk» (με παράλληλη «ανακάλυψη» του LNG), με βολικές αναγνώσεις περί επερχόμενου «τέλους του αναθεωρητισμού» και συνακόλουθα της τουρκικής επιθετικότητας. Οι καιροί ου μενετοί!
* Ο κ. Γιάννης Βαληνάκης είναι καθηγητής, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας/ΕΚΠΑ, πρώην υφυπουργός Εξωτερικών.