Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, η συμφωνία της εξαγοράς του Twitter από τον δισεκατομμυριούχο επιχειρηματία Ήλον Μασκ δεν έχει κλείσει. Παρ’ όλα αυτά, τις τελευταίες ημέρες το ίντερνετ (και οι χρήστες του Twitter) θεωρούν την εξαγορά ως δεδομένη, και μια μεγάλη συζήτηση έχει αρχίσει για την ισχύ που έχουν αποκτήσει μια χούφτα δισεκατομμυριούχοι, για την επιρροή ιδιωτικών εταιρειών στο πώς διεξάγεται ο δημόσιος διάλογος στη Δύση και για την ξεχειλωμένη, χιλιοβασανισμένη έννοια της “ελευθερίας του λόγου”. Εδώ θα σας γράψω μερικές σκέψεις που μπορεί να σας φανούν χρήσιμες στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης.
1) Πρώτα απ’ όλα: Γιατί τόση φασαρία για την εξαγορά μιας εταιρείας τεχνολογίας; Επειδή το Twitter, μολονότι πολύ μικρότερο σε μέγεθος και σε αριθμό μελών από άλλα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το Instagram ή το TikTok, έχει δυσανάλογα μεγάλη επιρροή στο δημόσιο διάλογο σε πολλές χώρες του κόσμου, και μάλιστα κυρίως στο επίπεδο της πολιτικής και της δημοσιογραφικής ελίτ. Ως τέτοιο είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό και επιδραστικό εργαλείο για το πολιτικό σύστημα πολλών κοινωνιών (και της δικής μας), μολονότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν το χρησιμοποιούν καθόλου.
2) Το Twitter, όμως, εκτός από πλατφόρμα, είναι και εταιρεία. Μέχρι πρόσφατα την εταιρεία τη διοικούσε ένας εκ των συνιδρυτών της, ο οποίος διέθετε το 2,2% των μετοχών της. Τον επόπτευε ένα διοικητικό συμβούλιο, το οποίο λογοδοτούσε στους μετόχους της εισηγμένης στο χρηματιστήριο εταιρείας. Αυτή η διοικητική δομή δεν τα πήγαινε καθόλου καλά. Πρώτα απ’ όλα, η πλατφόρμα έχει μετατραπεί εδώ και πολύ καιρό σε έναν τοξικό βόθρο γεμάτο με “bots” (ψεύτικους λογαριασμούς που ελέγχονται μαζικά για να προβάλλουν και να αναπαράγουν συγκεκριμένες απόψεις), ακραία και ανεξέλεγκτη παραπληροφόρηση και προπαγάνδα και αδικαιολόγητα συχνά περιστατικά κακοποιητικού λόγου, απειλών και στοχοποίησης προσώπων ή κοινωνικών ομάδων. Η διοίκηση της εταιρείας πάσχιζε να περιορίσει αυτά τα φαινόμενα παρεμβαίνοντας με τρόπους που άλλοτε έμοιαζαν αυθαίρετοι και σχεδόν πάντα ήταν ανεπαρκείς και αναποτελεσματικοί, δημιουργώντας εύλογα ερωτήματα για το αν μια παραδοσιακή ιδιωτική εταιρεία είναι ο κατάλληλος φορέας διαχείρισης ενός τέτοιου δημόσιου φόρουμ. Αλλά και ως εταιρεία το Twitter δεν τα πήγαινε και τόσο καλά: έχει εμφανίσει κερδοφορία μόνο σε δύο από τα τελευταία εννέα χρόνια, η ανάπτυξη του αριθμού των χρηστών του είναι αναιμική, διαχρονικά δυσκολεύεται να αναπτύξει καινούργια προϊόντα και υπηρεσίες, ενώ ο τζίρος του είναι 25 φορές μικρότερος του Facebook (ή, πιο σωστά, της “Meta”) και 50 φορές μικρότερος του Google (ή, πιο σωστά, της “Alphabet”). Τώρα, αν τελικά η συμφωνία με τον Ήλον Μασκ ολοκληρωθεί όπως έχει ανακοινωθεί, το Twitter θα πάψει να είναι εταιρεία εισηγμένη στο χρηματιστήριο και θα πάψει να διοικείται από δεκάδες που λογοδοτούν σε χιλιάδες. Αυτή η κρίσιμη, δυσανάλογα επιδραστική πλατφόρμα διαλόγου και επικοινωνίας, θα ελέγχεται ολοκληρωτικά από έναν. Τις τελευταίες ημέρες ειδικοί και μη αναρωτιούνται τι θα κάνει αυτός ο ένας.
3) Ένα πράγμα που λίγο συζητιέται αλλά αξίζει να αναφερθεί, είναι ότι αν ολοκληρωθεί η εξαγορά αυτή με τον τρόπο που έχει ανακοινωθεί, ο Μασκ θα φορτώσει την εταιρεία με πολύ νέο, δυσβάσταχτο χρέος. Συγκεκριμένα, από τα $44 δισ. που θα του στοιχίσει η εξαγορά, τα $13 δισ. είναι ένα δάνειο το οποίο θα προστεθεί στο υπάρχον χρέος της εταιρείας, το οποίο είναι μόνο $5 δισ. Πέρυσι το Twitter πλήρωσε $51 εκατομμύρια για να εξυπηρετήσει τις δανειακές του υποχρεώσεις. Αν ολοκληρωθεί η συμφωνία, στο εξής θα χρειάζεται να πληρώνει πάνω από $800 εκατομμύρια το χρόνο -μια εταιρεία, θυμίζω, που έχει περίπου $5 δισ. τζίρο το χρόνο, και πασχίζει να κλείνει τις χρονιές με κερδοφορία. Αλλά τέλος πάντων, το αν έχει νόημα μια εταιρεία που στηρίζεται κατά 90% σε διαφημίσεις να φορτώνεται ένα ιλιγγιώδες κυμαινόμενο δάνειο σε μια εποχή αύξησης των επιτοκίων είναι ένα θέμα που αφορά μόνο τους μετόχους της, δηλαδή ωσονούπω τον ίδιο το Μασκ. Το τι θα γίνει με το άλλο θέμα, όμως, με το πώς ο Μασκ θα διαχειριστεί τα μεγάλα προβλήματα της πλατφόρμας, το αν θα καταφέρει να λύσει όσα δεν έλυσε η διοίκηση μιας παραδοσιακής εισηγμένης εταιρείας, ή αν θα τα κάνει ακόμα χειρότερα, είναι κάτι πολύ πιο σημαντικό και ενδιαφέρον.
4) Μεταξύ άλλων, στην τουιτεροδιάρροια των τελευταίων ημερών ο Μασκ έχει υποσχεθεί ότι θα εξαφανίσει τα “bots” από το Twitter, ότι θα εξασφαλίσει ότι όλοι οι χρήστες θα είναι πραγματικοί, μοναδικοί άνθρωποι (χωρίς να έχει εξηγήσει πώς θα ταυτοποιούνται), ότι θα κάνει ανοιχτό και δημόσιο τον κώδικα του αλγόριθμού του Twitter, ότι θα προσθέσει ένα κουμπάκι για την εκ των υστέρων επεξεργασία των τουίτ και ότι θα επαναφέρει στην πλατφόρμα την (ετοιμαστείτε για κενό νοήματος κλισέ) “ελευθερία του λόγου”. Αυτή η ταλαίπωρη η ελευθερία του λόγου. Που την επικαλούνται κυρίως οι άνθρωποι που θέλουν να λένε ό,τι τους κατέβει στο κεφάλι χωρίς απολύτως καμία συνέπεια από κανέναν, ποτέ. Οι οποίοι άνθρωποι συνήθως έχουν κάποια πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Τέλος πάντων, ο Ήλον Μασκ έχει γράψει (στο Twitter) ότι θέλει να τα κάνει όλα αυτά, δημιουργώντας απορίες στους ειδικούς για το αν ξέρει πόσο δύσκολα είναι αυτά τα πράγματα ή τι ακριβώς περιλαμβάνουν. Πέρα από τα τεχνικά του θέματος, έχει ενδιαφέρον να επικεντρώσουμε στο θέμα της “ελευθερίας του λόγου” για λίγο, επειδή μερικές φορές το ξεχείλωμα των εννοιών γίνεται εξωφρενικό.
5) Ο Ήλον Μασκ είναι ο άνθρωπος που, μεταξύ άλλων, μεσολάβησε προσωπικά για να ακυρωθεί η παραγγελία ενός Tesla Model Y από έναν μπλόγκερ που είχε τολμήσει να κριτικάρει την εταιρεία του. Σε άλλη περίπτωση, ο Μασκ είχε επιτεθεί με ειρωνίες και ανοίκειους χαρακτηρισμούς στην Γερουσιαστή Ελίζαμπεθ Γουόρεν, όταν αυτή έγραψε ότι κάποια στιγμή, όπως όλοι οι δισεκατομμυριούχοι, και ο Μασκ θα πρέπει να αρχίσει να πληρώνει φόρους. Μόλις τις προάλλες, όταν διέρρευσε φήμη ότι ο Μπιλ Γκέιτς έχει “σορτάρει” τις μετοχές της Tesla (ότι δηλαδή έχει ποντάρει στο ότι θα πέσουν στο μέλλον), ο Μασκ, ο οποίος αξίζει να θυμίσουμε ότι είναι 50 χρονών και πατέρας επτά παιδιών, τουίταρε μια καθόλου κολακευτική φωτογραφία του Γκέιτς, με το σχόλιο “αν θέλετε να σας φύγει η στύση γρήγορα”. Χρησιμοποιώντας διαφορετικές λέξεις. Γενικά, για να το θέσω κομψά, η δημόσια παρουσία του δεν δείχνει έναν άνθρωπο που ανέχεται ή αποδέχεται και πολύ την “ελευθερία του λόγου” -όσων την ασκούν εναντίον του.
6) Και υπάρχουν και πολύ πιο σκοτεινές εκφάνσεις αυτής της υποκρισίας. Γιατί ανάμεσα στα 86 εκατομμύρια των ακολούθων του, υπάρχουν και πάρα πολλοί φανατικοί οπαδοί του οι οποίοι σπεύδουν να επιτεθούν μαζικά σε όποιους ο Μασκ τους υποδεικνύει ως στόχους. Όταν χαρακτήρισε ως “προκατειλημένη” εναντίον του τη Μίσι Κάμινγκς, μια καθηγήτρια που διορίστηκε από την κυβέρνηση Μπάιντεν στη διεύθυνση της υπηρεσίας ασφάλειας των εθνικών οδών των ΗΠΑ, ο όχλος των θαυμαστών του Μασκ της επιτέθηκε μαζικά με απειλές και χυδαίες ύβρεις, μέχρι που αυτή αναγκάστηκε να σβήσει τους λογαριασμούς της στα social media. Κι όταν, μετά την ανακοίνωση της εξαγοράς του Twitter, σχολίασε επιδοκιμαστικά ένα τουίτ χρήστη που επιτιθόταν στις αποφάσεις μιας νυν υπαλλήλου του Twitter, ο όχλος των ακολούθων του επιτέθηκε μαζικά και σε αυτήν, πάλι με απειλές και ύβρεις. Αυτό είναι ένα πολύ προβληματικό φαινόμενο το οποίο μοιάζει να μην τον ενοχλεί καθόλου, ή να μην τον ενδιαφέρει.
7) Η πιο περίεργη, ακατανόητη και πιο προβληματική ανάρτησή του μετά την ανακοίνωση της κυοφορούμενης εξαγοράς, όμως, είναι εκείνο το τουίτ περί “ελευθερίας του λόγου”: “Με το ‘ελευθερία του λόγου’ εννοώ απλά αυτό που ορίζει ο νόμος”, έγραψε ο Μασκ. “Είμαι κατά της λογοκρισίας που ξεφεύγει πολύ από ό,τι ορίζει ο νόμος. Αν οι άνθρωποι ήθελαν λιγότερη ελευθερία του λόγου, θα ζητούσαν από την κυβέρνηση να περάσει του αντίστοιχους νόμους. Οπότε, το να ξεφεύγει κανείς από το νόμο είναι ενάντια στη θέληση του λαού”.
Είναι ασφαλώς μια παράγραφος πολύ περίεργη, από όπου κι αν το πιάσει κανείς. Ποιος “νόμος”; Το Twitter είναι διαθέσιμο σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου, κάθε μια από τις οποίες έχει διαφορετική νομοθεσία. Ποιας χώρας τη νομοθεσία εννοεί; Και ποιος θα ελέγχει τα εκατομμύρια τουιτς που παραβιάζουν “το νόμο” κάθε μέρα; Ποιος θα ξεχωρίζει τα “παράνομα” από τα “νόμιμα”; Θα πέφτει αυτό το βάρος στους χρήστες; Η εταιρεία θα πρέπει να αντιδρά και να αφαιρεί τα “παράνομα” τουίτ πότε; Αφότου αποφανθεί η δικαιοσύνη; Τουίτ με απειλές κατά της ζωής ή προτροπές σε πράξεις βίας (παράνομα στις περισσότερες δημοκρατίες του κόσμου) θα μένουν στην πλατφόρμα μέχρι να τελεσιδικήσουν εκατομμύρια δικαστικές υποθέσεις; Οι εταιρείες του Ήλον Μασκ έχουν φτιάξει οικογενειακά αυτοκίνητα που κάνουν το 0-100 km/h σε λιγότερο από 2 δευτερόλεπτα και πυραύλους που πάνε στο διάστημα και επιστρέφοντας προσγειώνονται όρθιοι. Εύλογα αναρωτιέται κανείς: πώς είναι δυνατό αυτός ο άνθρωπος να γράφει τέτοια πράγματα; “Είμαι σε αυτό το site 15 χρόνια, και αυτό το τουίτ είναι ένα από τα πιο χαζά πράγματα που έχω διαβάσει ποτέ” σχολίασε ο Ράιαν Μπλοκ, πρώην δημοσιογράφος τεχνολογίας και νυν επιχειρηματίας.
8) Όλα αυτά, δε, μοιάζουν με φιλοσοφική συζήτηση κενή περιεχομένου, καθότι, όπως γίνεται συνήθως, ο νόμος που τελικά επιβάλεται είναι ο νόμος του ισχυρότερου. Και η μεγαλύτερη αγορά του κόσμου παραμένει η Ευρωπαϊκή Ένωση, οπότε οι κανόνες που ισχύουν εκεί γίνονται de facto κανόνες για όλες τις εταιρείες που θέλουν να κάνουν δουλειές στην Ευρωπαϊκή Ένωση -δηλαδή σχεδόν όλες τις μεγάλες επιχειρήσεις του κόσμου. O επερχόμενος Digital Services Act (DSA) θα είναι μια νομοθετική παρέμβαση της Ε.Ε. που θα (προσπαθεί να) ρυθμίσει τη λειτουργία των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας -και θα ισχύει και για το Twitter. “Είτε πουλάει αυτοκίνητα είτε έχει κοινωνικά δίκτυα, κάθε επιχείρηση που δραστηριοποιείται στην Ευρώπη θα πρέπει να συμμορφώνεται με τους κανόνες μας -ανεξαρτήτως της μετοχικής τους σύνθεσης” δήλωσε τις προάλλες ο Τιερί Μπρετόν, ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την Εσωτερική Αγορά. “Ο κ. Μασκ το ξέρει αυτό. Γνωρίζει καλά τους κανόνες της Ε.Ε. για την αυτοκίνηση, και γρήγορα θα μάθει και τους κανόνες του Digital Services Act”.
Δεν ξέρω για εσάς, αλλά εγώ δεν νομίζω ότι θα του αρέσουν.