Το 2022 φαίνεται πως θα είναι η χρονιά διεύρυνσης του ΝΑΤΟ προς την κατεύθυνση της Σουηδίας και της Φινλανδίας. Δύο χώρες που για μεγάλο χρονικό διάστημα είχαν επιλέξει την πολιτική της ουδετερότητας, τώρα, κάτω από την καταλυτική επίδραση της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, βρίσκονται στα πρόθυρα ένταξης στη μείζονα δυτική συμμαχία. Υπάρχει, βέβαια, ένα μέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία, που εγείρει αντιρρήσεις και ζητάει ανταλλάγματα προκειμένου να συναινέσει. Αλλά το πιθανότερο είναι πως με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, υπό την πίεση των ισχυρότερων μελών της Συμμαχίας (πρωτίστως των ΗΠΑ), η Αγκυρα θα δώσει στο τέλος το πράσινο φως – έστω κι αν συνεχίσει να εκφράζει ορισμένες επιφυλάξεις.
Φέτος συμπληρώνονται 70 χρόνια από την ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ. Υπάρχουν κάποιες ενδιαφέρουσες ομοιότητες ανάμεσα στο τότε και στο σήμερα. Το 1952 η Ελλάδα δεν μπήκε στο ΝΑΤΟ μόνη της, αλλά μαζί με την Τουρκία – ήταν ένα μεσογειακό δίδυμο (σήμερα συζητάμε για ένα αντίστοιχο σκανδιναβικό). Κι εκείνη η διεύρυνση, η πρώτη της Ατλαντικής Συμμαχίας, προέκυψε, ανάμεσα στα άλλα, ως αντανάκλαση ενός πολέμου – αυτού της Κορέας. Η ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας δεν έγινε χωρίς προσκόμματα, αφού ορισμένες από τις χώρες του ΝΑΤΟ εξέφρασαν τον σκεπτικισμό τους. Τελικά, με την αποφασιστική παρέμβαση των ΗΠΑ, οι ενδοιασμοί ξεπεράστηκαν.
Η ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ ήταν στρατηγικής σημασίας για τον διεθνή προσανατολισμό της χώρας. Μέσα στο περιβάλλον του Ψυχρού Πολέμου, εμπέδωσε τη θέση της στον δυτικό κόσμο και υπήρξε το πιο αποτελεσματικό μέσο για την προφύλαξή της από εξωτερικές απειλές, οι οποίες προέρχονταν από τις χώρες του ανατολικού συνασπισμού. Επιπλέον, η συμμετοχή στο ΝΑΤΟ προσδιόρισε έκτοτε το ευρύτερο πλαίσιο χάραξης και άσκησης της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Ακόμη κι όταν τον Αύγουστο του 1974, αντιδρώντας στην απροθυμία των νατοϊκών της συμμάχων (κυρίως των ΗΠΑ) να αποτρέψουν την εκδήλωση του δεύτερου κύματος της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, η Ελλάδα αποχώρησε μόνο από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ – όχι από το πολιτικό. Από την άλλη, η τραυματική εμπειρία του 1974 κατέδειξε ότι το ΝΑΤΟ προσφέρει ασφάλεια απέναντι σε τρίτους, αλλά όχι απέναντι σε επιθετικούς συμμάχους, όπως η Τουρκία – είναι και αυτή μια παραδοξότητα.
Η πορεία της Ελλάδας ως μέλους του ΝΑΤΟ καταρρίπτει και δύο μύθους αναφορικά με την εξωτερική μας πολιτική. Ο πρώτος είναι ότι αυτή η πολιτική δεν έχει συνέχεια. Η αλήθεια είναι ότι οι θεμελιώδεις γραμμές της παραμένουν εντυπωσιακά σταθερές. Για παράδειγμα, υπήρξαν κόμματα που, ευρισκόμενα στην αντιπολίτευση, τάσσονταν εναντίον της παραμονής της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ, ενίοτε επιχειρηματολογώντας υπέρ μιας (υποτίθεται) «αδέσμευτης» εξωτερικής πολιτικής. Ομως, όποτε συνέβη τέτοια κόμματα να αναλάβουν την εξουσία, ακολούθησαν την πεπατημένη, διατηρώντας τη χώρα εντός του πλαισίου του ΝΑΤΟ (ενίοτε, μάλιστα, ενισχύοντας –καλώς και προς όφελος των εθνικών συμφερόντων– τους δεσμούς με τους μεγαλύτερους από τους ατλαντικούς μας συμμάχους).
Ο δεύτερος μύθος είναι ότι οι μικροκομματικές σκοπιμότητες δεν επιτρέπουν ποτέ τη συνεννόηση των πολιτικών δυνάμεων ακόμη και όταν πρόκειται για στρατηγικού χαρακτήρα διπλωματικές επιλογές. Και όμως. Την ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ τη διαπραγματεύτηκαν μεν κεντρώες κυβερνήσεις, αλλά το όλο εγχείρημα υποστηρίχθηκε πλήρως από τη δεξιά αντιπολίτευση, με αποκορύφωμα τη θετική ψήφο που έδωσε στη Βουλή ο Ελληνικός Συναγερμός. Ετσι, η συμφωνία προσχώρησης της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ εγκρίθηκε σχεδόν ομόφωνα από την εθνική αντιπροσωπεία. Δόθηκαν μόνον εννέα αρνητικές ψήφοι, όλες προερχόμενες από την Αριστερά. Δεν είναι μόνο οι Σουηδοί και οι Φινλανδοί που μπορούν να ομονοούν στα μείζονος σημασίας ζητήματα. Ενίοτε συμβαίνει και στους Ελληνες.
* Ο κ. Αντώνης Κλάψης είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Το βιβλίο του «1974: Μεταπολίτευση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.