Ενας φίλος μού είπε ότι ετοιμάζεται να πάει στην κηδεία ενός καθηγητή που εκτιμούσε πολύ. «Μη φανταστείς πως εκείνος θα θυμόταν την παρουσία μου», μου ανακοίνωσε. Αλλά για τον φίλο μου η ύπαρξη αυτού του ανθρώπου στη ζωή του ήταν σημαντική. Οταν έχασε τον πατέρα του σε σχολική ηλικία ήταν εκείνος που τον βοήθησε να αντεπεξέλθει· μια αντρική παρουσία σε μια δύσκολη χρονική περίοδο. Μια άλλη φίλη μού μίλησε με ζέση για τη νέα φίλη στη ζωή της, που είναι ηλικιακά αρκετά μεγαλύτερη. «Μου αρέσει που την έχω στη ζωή μου, γιατί με συμβουλεύει στα επαγγελματικά μου, νιώθω ότι έχω κάποιον που με καταλαβαίνει διότι έχει περάσει από εκεί όπου βρίσκομαι εγώ τώρα». Ενας τρίτος φίλος, εξηντάρης, εκμυστηρεύτηκε ότι μεταξύ άλλων έχει και μια ολιγάριθμη παρέα φίλων που βλέπει τακτικά – με ηλικιακό άθροισμα γύρω στα 560 (ορίστε το κουίζ: πόσοι φίλοι απαρτίζουν την παρέα;). Ακούει τις ιστορίες τους και μαθαίνει από τους παλιότερους. Χρειαζόμαστε μέντορες; Μερικές από τις απαντήσεις που πήρα ήταν οι εξής: «Ναι, και σε προσωπικό και σε επαγγελματικό επίπεδο». «Γι’ αυτό διαβάζουμε συμβουλευτικά βιβλία, ακούμε podcasts, λαμβάνουμε μέρος σε σεμινάρια για coaching γύρω από όσα μας ενδιαφέρουν ή μας προβληματίζουν». «Χρειαζόμαστε επειγόντως μια εφαρμογή γνωριμιών για μέντορες».
Εδώ και χρόνια, η καθοδήγηση έχει συστηματοποιηθεί και η προγύμναση έχει μορφή ημιεπαγγελματική. Ωστόσο, όσο κι αν κάποιος εκπαιδευτεί υπάρχει κάτι ανεκτίμητο στη διαπροσωπική επαφή, στην ιδιαίτερη, αναντικατάστατη, σχέση που δημιουργείται μεταξύ δύο προσώπων. Ο πεπειραμένος έχει τα χνάρια της πορείας μας και υπαινικτικά μας ωθεί στη σωστή κατεύθυνση. Καθοδηγεί διαπεραστικά μια διαδρομή. Συχνά υποδεικνύει την ταχύτερη διαδρομή, γλιτώνοντάς μας από υπέρμετρα χιλιόμετρα. Ακόμη κι αν δεν γνωρίζει την πορεία, μπορεί να προβλέψει τις ολέθριες καμπές, τις επαναλαμβανόμενες περιστροφές, τις μάταιες μεταβολές ή και τις περιττές στάσεις. Αν δε ο πρεσβύτερος είναι αρκετά οξυδερκής υπολογίζει τις αποστάσεις μεταξύ αυτού που νομίζουμε ότι είναι το όριο των ικανοτήτων μας και του βέλτιστου της ανάπτυξης που θα μπορούσαμε να επιτύχουμε. Είναι σημαντικό να έχουμε μεγαλύτερους ενηλίκους στη ζωή μας που θαυμάζουμε και εμπιστευόμαστε την κρίση τους. Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ του φίλου και του μέντορα. Ενδεχομένως να πιστεύουν και να λένε τα ίδια, αλλά τα λόγια εκείνου που αποτελεί πρότυπο έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα και αξιοπιστία. Η επαφή με τους μεγαλύτερους είναι ίσως και πιο απελευθερωτική, μοιράζεσαι τόσα όσα, ασκείται λιγότερη κριτική, δεν υπάρχει ανταγωνισμός και ο χρόνος διατίθεται πιο γενναιόδωρα απ’ ό,τι τον μοιράζουν οι απορροφημένοι από την καθημερινότητα συνομήλικοι φίλοι. Υπάρχει βεβαίως ο θεσμικός ρόλος του νονού και της νονάς. Λίγοι ωστόσο έχουν τους κατάλληλους. Είτε η σχέση δεν είναι λειτουργική είτε οι ιδιοσυγκρασίες δεν είναι συμβατές. Θα έπρεπε να διαλέγουμε τους νονούς μας μεγαλώνοντας.
Γράφοντας αυτό το κείμενο προσπαθώντας –όπως συχνά κάνω– να το εικονογραφήσω νοητά, μου ήρθε στο μυαλό ο πίνακας του Ντε Λα Τουρ. Πρόκειται βεβαίως για έναν θρησκευτικό πίνακα: ο Ιωσήφ που μαθαίνει στον νεαρό Χριστό, τον γιο του, την ξυλουργική τέχνη. Αν αφαιρέσουμε όλους τους συμβολισμούς και τον τοποθετήσουμε στα εγκόσμια, βλέπουμε ένα μαθητευόμενο παιδί να κοιτάει το πρόσωπο του μέντορά του κρατώντας μια εστία φωτός σε ίση απόσταση ανάμεσά τους.
Ενας γονιός μπορεί να είναι υποστηρικτικός, αλλά ένα παιδί θα ψάχνει πάντα συμβουλές, αποδοχή και πιστο- ποίηση από αλλού.
Στην εποχή μας θέλουμε να διαλύσουμε την πατριαρχία –υποθέτω και τη μητριαρχία–, έννοιες συνυφασμένες με την καθεστηκυία τάξη και την άδικη ιεραρχία. Στον δρόμο μάλιστα σήμερα μια πάνινη τσάντα προέτρεπε να «ποδοπατηθεί η πατριαρχία» λες και είναι πρόσωπο έτοιμο να λιντσαριστεί. Κατακερματίζοντας όλοι μαζί, συλλογικά αυτό το σύστημα, αναρωτιέμαι αν δεν χάνονται και τα θετικά συστατικά του κατεστημένου. Η μητέρα αρχηγός και ο πάτερ φαμίλιας δεν είναι απλώς μια τυραννία, οι δυνάστες που κυβερνούν αυταρχικά. Θα μπορούσαν να μεταφραστούν και ως η υπεύθυνη γυναίκα και ο ευσυνείδητος άντρας· αξιόπιστοι καθοδηγητές, εχέμυθοι σύμβουλοι. Χωρίς να θεωρώ ότι οι μεγαλύτεροι και επικρατέστεροι αποτελούν απαραιτήτως υπόδειγμα, η ηλικία έρχεται με το προβάδισμα της περίσκεψης. Αισθάνομαι ότι εκλείπει η πρόσβαση στους πρεσβύτερους, στη σοφία που έχει τη δύναμη να μεταμορφώσει, καθώς χάνεται απότομα η επαφή μεταξύ γενεών. Αρκούμαστε σε παράλληλους μονολόγους, οι νεότεροι απείθαρχα αρνούνται να ακούσουν, οι μεγαλύτεροι αντιδραστικά αρνούνται να μιλήσουν και οι έτσι οι διάλογοι λαμβάνουν χώρα αποκλειστικά στο ασφαλές περιβάλλον ομήλικων ομοϊδεατών.
Ελαβα ένα γράμμα στη γιορτή μου από τον γιο μου. Με ευχαριστούσε για την ενθάρρυνση στην αντιμετώπιση των προκλήσεων. Του δείχνω, μου έγραψε, κάποιον άλλον τρόπο σκέψης για να αντιπαρέρχεται στα πληκτικά ή και τα δύσκολα. Εκλεισε το γράμμα γράφοντας «μαμά, είσαι ο νούμερο ένα σύμβουλος στη ζωή μου!» και παρακάτω «είμαι σίγουρος ότι ποτέ δεν θα με απογοητέψεις». Φυσικά χάρηκα το γράμμα και θα το απολαμβάνω μέχρι να έρθει –πολύ σύντομα– η ώρα της αποδόμησης. Οι παραινέσεις μου τότε θα είναι σκέτη φλυαρία, ο τρόπος σκέψης ένα ήδη κατακτημένο εφόδιο και η απογοήτευση θα έρθει με πάσα βεβαιότητα. Αν είμαι αρκετά τυχερή, οι ρόλοι με τον καιρό θα αντιστραφούν, εκείνος θα μεταδίδει και εγώ θα μεταλλάσσομαι, όπως γίνεται στις ουσιαστικές διαδραστικές σχέσεις. Ενας γονιός μπορεί να είναι υποστηρικτικός, αλλά ένα παιδί θα ψάχνει πάντα συμβουλές, αποδοχή και πιστοποίηση από αλλού. Διανύουμε μια μοναχική εποχή αποσύνδεσης, όμως εκεί έξω υπάρχουν κάποιοι φωτισμένοι άνθρωποι που εμείς τους έχουμε ανάγκη.
* Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και ζει στο Λονδίνο.