Σε πρόσφατο άρθρο στην «Κ», μια ομάδα διακεκριμένων επιστημόνων προτείνει την ίδρυση ανοιχτών εργαστηρίων στα πανεπιστήμια που θα επιτρέπουν στους φοιτητές να αποκτούν δεξιότητες σε πεδία όπως η ρομποτική. Η ουσία έγκειται στη δημιουργία μιας κουλτούρας δημιουργίας, καινοτομίας και εφεύρεσης. Τα εργαστήρια αυτά, γνωστά και ως makerspaces, ξεφεύγουν από την πρακτική της υψηλής εξειδίκευσης και από τα στεγανά των υφιστάμενων πειθαρχιών και επομένως των τμημάτων και των σχολών. Παρότι σοβαρότατα στη στόχευσή τους, χαρακτηρίζονται από την ανοικτή πρόσβαση που παρέχουν και τον παιγνιώδη χαρακτήρα τους που δεν ακολουθεί την κλασική λογική της εκπαίδευσης. Εχοντας διαπιστώσει την επιτυχία ενός τέτοιου εργαστηρίου στο Yale πριν από μία δεκαετία, μπορώ να φανταστώ πολλές αντίστοιχες πρωτοβουλίες: στις βιοεπιστήμες προφανώς, αλλά και στις κοινωνικές επιστήμες (π.χ., οι οικονομικές και πολιτικές επιστήμες μπορούν να συνδεθούν με τη στατιστική, την ιστορία, τη λογοτεχνία ή τον κινηματογράφο). Τέτοιες πρωτοβουλίες όμως απαιτούν ευέλικτες πανεπιστημιακές δομές που μπορούν να κινητοποιούν ιδιωτικούς και δημόσιους πόρους και να εφαρμόζουν καινοτόμες πρακτικές ακόμη και όταν αυτές έχουν μικρό άμεσο μετρήσιμο αποτέλεσμα ή εμπεριέχουν ρίσκο αποτυχίας.
Αυτά τα γράφω γιατί αδυνατώ να προσπεράσω δύο κομβικά σημεία: πρώτον, η έρευνα είναι η βασικότερη προϋπόθεση για τη μελλοντική ευημερία και, δεύτερον, το πανεπιστήμιο ως τόπος μάθησης και καινοτομίας αλλάζει παγκοσμίως με ραγδαίους ρυθμούς. Παρότι και τα δύο συνιστούν κοινό τόπο, εμείς συζητάμε για ένα ακόμη μεταρρυθμιστικό νομοσχέδιο που για μια άλλη φορά επιχειρεί να ρυθμίσει την κάθε λεπτομέρεια της λειτουργίας τους, ακόμη και τη μικρότερη. Είναι κάπως σαν να βάζουμε μια αρκούδα να χορέψει μπαλέτο!
Δεν υποτιμώ τη μεγάλη προσπάθεια της Νίκης Κεραμέως για τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος σε όλα του τα επίπεδα. Εκτιμώ την ίδια απεριόριστα για το έργο και την ακούραστη προσπάθειά της. Γνωρίζω πως ακόμα και η απλή καθημερινή λειτουργία του εκπαιδευτικού μας συστήματος δεν είναι δεδομένη, αλλά απαιτεί τεράστια προσπάθεια, πόσο μάλλον το πνεύμα βελτίωσης που χαρακτηρίζει το νέο νομοσχέδιο. Δεν υποτιμώ την ανάγκη να λαμβάνονται υπόψη οι πιθανές επιθυμίες των πολλών παραγόντων που εμπλέκονται στην υπόθεση αυτή, ούτε τον κίνδυνο της αναθεώρησης ή κατάργησης των αλλαγών που συνήθως συνεπάγεται κάθε υπουργική και κυβερνητική αλλαγή. Ολα αυτά συνθέτουν ένα απίθανα επικίνδυνο πεδίο μάχης. Πράγματι, η πολιτική είναι πολύ δύσκολη υπόθεση.
Η διαπίστωση όμως αυτή καθόλου δεν αλλάζει την πραγματικότητα: η ουσιαστική και σε βάθος αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος έτσι ώστε αυτό να ανταποκρίνεται στις σημερινές παγκόσμιες συνθήκες απαιτεί επαναστατικές τομές, όχι απλές βελτιώσεις. Εχουμε ανάγκη τα εργαστήρια makerspaces τώρα! Και τώρα είναι που πρέπει να προσελκύσουμε τα καλύτερα μυαλά!
Η ουσιαστική αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος έτσι ώστε αυτό να ανταποκρίνεται στις σημερινές παγκόσμιες συνθήκες απαιτεί επαναστατικές τομές, όχι απλές βελτιώσεις.
Ο μόνος τρόπος να επιτύχουμε τέτοιους στόχους είναι να δώσουμε τη δυνατότητα στα ΑΕΙ (ή σε κάποιες μονάδες τους) να λειτουργήσουν με πολύ μεγαλύτερη αυτονομία και ευελιξία. Ο κίνδυνος της αυτονομίας είναι βέβαια η αποτυχία και η διαφθορά. Αντί όμως να προσπαθούμε να θέσουμε τους κινδύνους αυτούς εκτός νόμου με γραφειοκρατικές λογικές και νομοσχέδια-γίγαντες, μήπως θα έπρεπε να προσανατολιστούμε στη θέσπιση ενός γενικού κανονιστικού πλαισίου, στην ευέλικτη χρηματοδότηση στη βάση κινήτρων και ανταγωνισμού, στην αυστηρή τιμωρία πειθαρχικών παραπτωμάτων και μεγάλων αστοχιών μέσω της λειτουργίας μιας ανεξάρτητης δημόσιας αρχής διασφάλισης ποιότητας, στην εμπιστοσύνη στη λογική της αγοράς (με την έννοια της απήχησης των ιδρυμάτων) και στην αποδοχή πως κάποιες αποτυχίες είναι απαραίτητες για τις επιτυχίες;
Για ένα πράγμα είμαι πάντως σίγουρος: Το να θεωρήσουμε πως οι σημερινές ταχύτητες και λογικές του συστήματος, ακόμη και με την πλήρη εφαρμογή του νέου νόμου, θα επιτύχουν τις απαραίτητες επαναστατικές τομές που χρειαζόμαστε είναι σαν να συγχέουμε την παράσταση του αρκουδιάρη με τη «Λίμνη των Κύκνων».
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.