Οι φιλίες που διαμορφώνονται στα ώριμα χρόνια μας διαφέρουν από εκείνες των ετών του σχολείου, των σπουδών και των άλλων πρώιμων περιόδων που διαμόρφωσαν τη σκέψη μας και την ψυχή μας. Οι φιλίες της ωριμότητας είναι φιλίες από απαιτητική επιλογή. Επιλογή βασισμένη στην ποιότητα του άλλου προσώπου, στην αγάπη για κάτι κοινό, στην ευγενική στάση απέναντι σε άλλους.
Ο Ηλίας Νικολακόπουλος, ως προσωπικότητα, ως ταλέντο σκέψης και σύνθεσης, ως άνθρωπος βαθείας καλλιέργειας και κοσμοπολιτισμού, ξεχώριζε. Ξεχώριζε αυτή η σύνδεση με την πραγματικότητα που τον χαρακτήριζε χάρη στον σπάνιο πλέον συνδυασμό ακαδημαϊκής ζωής και ελεύθερου επαγγέλματος. Συνδυασμός που αφορούσε, αφενός, την ιστορική και πολιτική μελέτη των κοινωνιών και, αφετέρου, την πολιτική ως σφυγμομέτρηση, ως καταμέτρηση, αλλά και ως εφαρμογή.
Γοητευτικός ο συνδυασμός του ακαδημαϊκού μελετητή του παρελθόντος και του πολιτικού συμβούλου και αναλυτή του παρόντος.
Οικεία ίσως στα νομικά, η πορεία αναζήτησης της γνώσης στο παρελθόν προκειμένου να εφαρμοστεί στο παρόν. Αγνωστο, όμως, στον κόσμο της Ιστορίας ο επαγγελματικός συνδυασμός που η φράση «όσο μακρύτερα από τη θερμότητα του θέματος, τόσο καλύτερα» είναι συχνά κυρίαρχη. Σε αυτό ο Ηλίας επεδείκνυε ισχυρή ψυχραιμία και βαθύ επαγγελματισμό.
Ανεπηρέαστος από ό,τι τον γοήτευε και τον έλκυε στο παρελθόν, λειτουργούσε στο παρόν με την ακρίβεια κρίσης ενός ψυχρού μελετητή, ξένου ακόμη και από τη δύσκολη (πολιτική) ιστορία της οικογένειάς του.
Γοητευτική αλλά και άπιαστη η μέθοδος του Ηλία, όταν μετρούσε, ζύγιζε συμπεριφορές μεγάλων κοινωνικών ομάδων του χθες και του σήμερα. Το ίδιο και η γνώση του για τους πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές του παρελθόντος.
Μια γνώση που όταν αφορούσε τους ανθρώπους του παρόντος, του 20ού αιώνα δηλαδή, μετατρεπόταν σε γνωριμία. Ετσι μιλούσε με οικειότητα για τους ανθρώπους της δημόσιας σφαίρας, αλλά και για τη δραστηριότητα πρωταγωνιστών ή και δευτεραγωνιστών της πολιτικής.
Θαυμασμός μεγάλος στο ιστορικό βάθος της Αριστεράς, ουσιαστική γνώση σε κάθε βήμα και λεπτομέρεια του κομμουνιστικού κινήματος, αλλά και βαθύτατη γνώση όλων των κομμάτων και των εκλογών από καταβολής του ελληνικού κράτους.
Κοσμοπολίτης στη γνώση της Ευρώπης και εμπνευσμένος από τη δυναμική των εκεί αστικών και λαϊκών κινημάτων.
Ευαίσθητος ιδιαίτερα στον χώρο του πολιτικού Κέντρου, χωρίς να αποκαλύπτει το γιατί.
Ηθικά και συναισθηματικά συνδεδεμένος άρρηκτα με την Αριστερά σε όλες τις εκφάνσεις της, κομμουνιστικές ή μη, ενώ το μυαλό του έτρεχε διαρκώς, είτε στο χθες είτε στο σήμερα, στα πόδια και στα στηρίγματα του Κέντρου. Γιατί άραγε…
Διαρκώς συνθετικός με σεβασμό στον άλλο, όπως και στους πολλούς μαθητές του, που ποτέ δεν θεώρησε κτήμα του. Μια σπάνια αρετή στον ελληνικό κόσμο της γνώσης.
Το ήθελε δυνατό το Κέντρο ως όμορο και βροτό και απορροφήσιμο από τη δυναμική της Αριστεράς; Ή το θεωρούσε δύναμη λογικής και σύνθεσης;
Το δεύτερο του ταίριαζε πολύ περισσότερο. Οντας πραγματιστής και ρεαλιστής, κινείτο στη λογική ότι, σε σχέση με την Αριστερά, το Κέντρο θα είχε και τη γνώση, την ικανότητα, την αντίληψη των εφαρμογών στο «εχθρικό» και «άγνωστο» τοπίο του αστικού συστήματος. Ο ρομαντισμός τον διέκρινε, αλλά χωρίς αφέλεια.
Ποτέ δεν κατάλαβα εάν οι απίστευτες λεπτομέρειες που θυμόταν για γεγονότα στην Αριστερά τον καθιστούσαν αυθεντία στον χώρο ή εάν τελικά τον όπλιζαν με την καταξίωση που του επέτρεπε να έχει θάρρος για να εκφέρει την (συνθετική) γνώμη του σε αυτόν τον τόσο απόλυτο σε κρίση πολιτικό χώρο.
Αγάπη για την Αριστερά, αλλά και πίστη στο Κέντρο μάλλον.
Από τα ωραιότερα λήμματα που έχουν γραφτεί είναι αυτό που έγραψε ο Ηλίας για την εφημερίδα «Ελευθερία» του Πάνου Κόκκα στην Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών του 2005. Οι αναλύσεις του Ηλία γι’ αυτή την εξαιρετική προδικτατορική εφημερίδα αποτελούσαν την ευρεία αποτίμηση της έννοιας της πολιτικής γέφυρας και σύνθεσης μέσω μιας εξαιρετικής ποιότητας δημοσιογραφίας, όπως της «Ελευθερίας», που στήριζε τη μετεμφυλιακή πολιτική κατευνασμού και δημιουργίας μέσω δομημένων δημοκρατικών μηνυμάτων και μέσω μιας αρθρογραφίας συνδεδεμένης με όλες τις αξίες του πολιτισμού.
Αντίστοιχα κινείτο και στις αποτιμήσεις του ως προς την περίπτωση των κεντρώων πολιτικών φορέων που θα στήριζαν καινοτομίες και αλλαγές, ικανοποιώντας τόσο τον εξοβελισμένο αστικό κόσμο του Κέντρου από το μετεμφυλιακό κράτος όσο, όμως, και τον εαμικό κόσμο που είχε υποστεί τις μετεμφυλιακές διώξεις.
Διαρκώς συνθετικός με σεβασμό στον άλλο, όπως και στους πολλούς μαθητές του, που ποτέ δεν θεώρησε κτήμα του. Μια σπάνια αρετή στον ελληνικό κόσμο της γνώσης.
Από τον πληθυντικό αριθμό που διατηρούσε εκ μέρους μου, η επικοινωνία μας, ο ενικός ήρθε μόνος του. Χωρίς να αναφερθεί η αλλαγή. Σαν όπως από το πλήθος των τεκμηρίων που μελετάμε, κάποια να μετατρέπονται σε προσωπική μας υπόθεση.
* Ο κ. Τάσος Σακελλαρόπουλος είναι υπεύθυνος των ιστορικών αρχείων του Μουσείου Μπενάκη.
Η πολιτική κηδεία του Ηλία Νικολακόπουλου γίνεται σήμερα στις 11 π.μ. στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.