Δεν θα είναι η πρώτη φορά που εξελίξεις και επιλογές στην εσωτερική πολιτική σκηνή μιας χώρας-μέλους καθορίζουν την πορεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Δημοψηφίσματα και εκλογές επέτρεψαν την ανάπτυξη και διεύρυνση της Ε.Ε. Δημοψηφίσματα εμπόδισαν την επικύρωση ευρωπαϊκού Συντάγματος, και σε μια περίπτωση οδήγησαν στην αποχώρηση μέλους της Ενωσης. Οι προηγούμενες δυσκολίες, όμως, ωχριούν μπροστά στον κίνδυνο που παρουσιάζει το ενδεχόμενο πολιτικής αστάθειας στην Ιταλία αυτόν τον καιρό. Η απειλή δεν προκύπτει από την ψήφο πολιτών αλλά από τα συμφέροντα κομμάτων που συμμετέχουν στον συνασπισμό εθνικής ενότητας υπό τον Μάριο Ντράγκι. Η Ε.Ε. σήμερα αντιμετωπίζει πολλαπλές κρίσεις. Σοβαρό πρόβλημα σε ιδρυτικό μέλος της Ενωσης, του οποίου η οικονομία φτάνει το 1,8 τρισ. ευρώ, μπορεί να προκαλέσει σειρά εξελίξεων που θα υπονομεύσουν την ίδια την Ενωση. Επιπλέον, ενδεχόμενη κατάρρευση της κυβέρνησης Ντράγκι ύστερα από θητεία 18 μηνών θα αναδείξει ένα από τα δομικά προβλήματα της Ε.Ε.: το σύνολο εξαρτάται από τα μέρη του και η συμπεριφορά των μελών καθορίζεται από τις άμεσες ανάγκες των κομμάτων που είτε συμμετέχουν σε κυβερνήσεις είτε οι συνταγματικές διαδικασίες τούς επιτρέπουν να προκαλέσουν κρίση ενώ βρίσκονται εκτός κυβέρνησης.
Στην Ιταλία σήμερα, ο Ντράγκι επιμένει ότι θα παραμείνει στην πρωθυπουργία μόνο εάν το Κόμμα Πέντε Αστέρων (Κ5Α) παραμείνει στην κυβέρνησή του. Αλλιώς, το κόμμα το οποίο κέρδισε το μεγαλύτερο ποσοστό στις προηγούμενες εκλογές θα βρίσκεται εκτός και η κυβέρνηση (παρόλο που θα διαθέτει πλειοψηφία ακόμη) δεν θα είναι εθνικής ενότητας. Οι εκλογές είναι προγραμματισμένες να γίνουν την άνοιξη του 2023. Ομως, η άρνηση του Κ5Α να στηρίξει τον Ντράγκι σε ψήφο εμπιστοσύνης την περασμένη Πέμπτη οδήγησε τον πρωθυπουργό και τέως πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να υποβάλει την παραίτησή του στον πρόεδρο Σέρτζιο Ματαρέλα. Ο πρόεδρος δεν δέχθηκε την παραίτηση και ο Ντράγκι θα απευθυνθεί στη Βουλή και στη Γερουσία την ερχόμενη Τετάρτη, σε μια ύστατη προσπάθεια να κρατήσει τον συνασπισμό ενωμένο. Κανένα από τα κόμματα που συμμετέχουν δεν θέλει πρόωρες εκλογές. Το μόνο που δεν συμμετέχει, το ακροδεξιό Αδελφοί Ιταλοί, είναι και το μόνο που θέλει εκλογές, καθώς οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μπορεί να βγει πρώτο κόμμα. Οι λόγοι που το κόμμα του τέως πρωθυπουργού Τζουζέπε Κόντε δεν στήριξε τον Ντράγκι σε συζήτηση για μέτρα για την αντιμετώπιση της ακρίβειας πριν από λίγες ήμερες είναι επειδή θέλει περισσότερα μέτρα και αντιτίθεται στην κατασκευή μονάδας αποτέφρωσης των σκουπιδιών της Ρώμης. Ο βαθύτερος λόγος είναι ότι το κόμμα έχει διαιρεθεί και πέφτει η δημοτικότητά του. Ομως, το γεγονός ότι η απαίτηση για λαϊκιστική πολιτική και η διαχείριση των σκουπιδιών της ιταλικής πρωτεύουσας μπορούν να προκαλέσουν σοβαρότατη κρίση στην Ε.Ε. δείχνει πόσο εύθραυστο είναι το οικοδόμημα όσον αφορά την πολιτική του δομή.
Πώς η Ε.Ε. θα χαράξει πορεία όταν η πολιτική της εξαρτάται από βραχυπρόθεσμα συμφέροντα σε κάθε χώρα-μέλος;
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και το γεγονός ότι ο πόλεμος φαίνεται ότι μπορεί να έχει μεγάλη διάρκεια σημαίνει ότι θα αργήσει η επιστροφή σε κάποια ομαλότητα. Οπότε τα σημερινά προβλήματα θα επιδεινωθούν. Οι κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας και η ενεργειακή ανασφάλεια έχουν υψηλό τίμημα για τις χώρες-μέλη της Ε.Ε. (όπως και πολλές άλλες διεθνώς, εξάλλου). Στο πολιτικό επίπεδο, άρχισαν να φαίνονται ρωγμές στην αρχική ενότητα των Ευρωπαίων εναντίον της Ρωσίας. Στην ιταλική κυβέρνηση, κάποια κόμματα είναι υπέρ της αποστολής όπλων στην Ουκρανία ενώ άλλα είναι κατά. Γι’ αυτό ο Ρώσος πρωθυπουργός Ντμίτρι Μεντβέντεβ δεν έκρυψε τη χαρά του για το ενδεχόμενο αποχώρησης του Ντράγκι, ο οποίος είναι θερμός υποστηρικτής της Ουκρανίας. Στην οικονομία, η άνοδος του κόστους δανεισμού στην Ευρώπη μπορεί να αποβεί δυσβάσταχτη για την Ιταλία, της οποίας το χρέος φθάνει στα 2,8 τρισ. ευρώ (περίπου 150% του ΑΕΠ). Εδώ πρόγραμμα στήριξης όπως αυτό που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα δεν είναι εφικτό. Πολλά κρίνονται από την πολιτική που θα υιοθετήσει η ΕΚΤ τις επόμενες ημέρες. Εάν αποσυρθεί ο Ντράγκι από την πρωθυπουργία, ο διάδοχός του πιθανότατα θα ενδώσει στις πιέσεις κομμάτων (τα οποία θα έχουν το βλέμμα στις εκλογές) και θα ζητήσει πολιτική την οποία δεν θα αποδεχθούν η Γερμανία και άλλες χώρες. Θα προκληθούν νέες δυσκολίες σε μια ήδη πολύπλοκη κατάσταση.
Ενδεχόμενη αστάθεια στην Ιταλία, λοιπόν, θα επηρεάσει άμεσα και καθοριστικά και την υπόλοιπη Ευρώπη. Εάν προστεθεί μια ιταλική κρίση στη διστακτικότητα της Γερμανίας, στην ανάγκη πολύπλοκων ισορροπιών στη Γαλλία, στον διχασμό που προκαλεί η ενεργειακή ανασφάλεια μεταξύ χωρών-μελών, η διεθνής θέση και η πολιτική της Ε.Ε. θα υποστούν σοβαρό πλήγμα. Η έλλειψη ενότητας, αξιοπιστίας και αυτοπεποίθησης θα ενισχύσει τους εχθρούς του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, εντός και εκτός συνόρων.
Την ερχόμενη εβδομάδα, τέσσερα είναι τα πιθανά σενάρια στην Ιταλία. Εάν το Κόμμα Πέντε Αστέρων στηρίξει την κυβέρνηση σε ψήφο εμπιστοσύνης, αυτή θα παραμείνει με τον Ντράγκι πρωθυπουργό. Ο πρόεδρος μπορεί να αναγκάσει τον Ντράγκι να παραμείνει στη θέση του, χωρίς τη στήριξη του Κ5Α. Εάν αποσυρθεί ο Ντράγκι, ή αν χάσει ψήφο εμπιστοσύνης, ο πρόεδρος θα μπορούσε να διορίσει άλλον πρωθυπουργό. Μπορεί να προκηρυχθούν πρόωρες εκλογές το φθινόπωρο. Οπως και αν εξελιχθούν τα πράγματα, είναι σχεδόν θαύμα ότι ο Ντράγκι κατάφερε να φθάσει έως εδώ με μια κυβέρνηση από εντελώς διαφορετικά κόμματα, πολιτικές και προσωπικότητες. Αυτό δεν μπορούσε να κρατήσει για πάντα. Το ερώτημα είναι πώς η Ενωση θα χαράξει πορεία όταν η πολιτική της εξαρτάται από βραχυπρόθεσμα συμφέροντα σε κάθε χώρα-μέλος.