Οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν μια πρωτοφανή εμπειρία την 6η Ιανουαρίου 2021, όταν ο όχλος που επιτέθηκε στο Καπιτώλιο κατάφερε να διακόψει την κοινοβουλευτική διαδικασία πιστοποίησης της εκλογής του νεοεκλεγέντος Τζο Μπάιντεν ως νέου προέδρου των ΗΠΑ. Τα μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων και της Γερουσίας των ΗΠΑ, το συνταγματικό σώμα που σε κοινή συνεδρία υπό την προεδρία του (απερχομένου) αντιπροέδρου των ΗΠΑ προβλέπεται να καταμετρά και να κατοχυρώνει το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας του Κολεγίου των Εκλεκτόρων, έντρομο ετράπη σε φυγή με την προτροπή της αστυνομίας του Καπιτωλίου και κατέφυγε σε ασφαλείς χώρους. Ενας «απίθανος» όχλος, οπλισμένος με διάφορα επικίνδυνα αντικείμενα, προσομοιάζοντα με όπλα, ο οποίος θα ήταν απλά γραφικός εάν δεν ήταν και επικίνδυνος, κατάφερε να επικρατήσει για ένα ικανό και εντυπωσιακό χρονικό διάστημα στον ομοσπονδιακό κοινοβουλευτικό χώρο, χωρίς να καταστεί άμεσα δυνατό να αναχαιτιστεί. Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της ιδιότυπης «εισβολής», ολόκληρος ο υπόλοιπος κόσμος κρατούσε την αναπνοή του.
Ο Τραμπ έχοντας διεγείρει τον όχλο, στο πολιτικό συλλαλητήριο της 6ης Ιανουαρίου που προηγήθηκε της επίθεσης, τον προέτρεψε να κατευθυνθεί στο Καπιτώλιο για να αναγκάσει τη διακοπή της κοινοβουλευτικής διαδικασίας. Ας δώσω όμως τον λόγο στον γερουσιαστή Μιτς Μακόνελ, ηγέτη της απερχόμενης ρεπουμπλικανικής πλειοψηφίας στη Γερουσία, τη 13η.2.2021, μετά το τέλος της ανεπιτυχούς (λόγω ανυπαρξίας ενισχυμένης πλειοψηφίας των δύο τρίτων) ψηφοφορίας στη Γερουσία, επί της σχετικής προτάσεως της Βουλής για τη β΄ καθαίρεση του προέδρου Τραμπ: «Χωρίς καμία αμφιβολία, καμία, ο Τραμπ ήταν ηθικά και πολιτικά υπεύθυνος για την πρόκληση των συμβάντων». Ο όχλος «έδρασε κατά την επιθυμία και καθοδήγηση του προέδρου τους!» (το σχετικό QR code με την ομιλία του γερουσιαστή Μιτς Μακόνελ στο τέλος του άρθρου).
Αποφεύγω να κρίνω την ανεπιτυχή ψηφοφορία, για να εστιάσω στο κύριο θέμα μου, που είναι η παράξενη για πολλούς καθυστέρηση της δίωξης των πραξικοπηματιών και των πολιτικών και ηθικών αυτουργών, συμπεριλαμβανομένου του ιδίου του τέως προέδρου Τραμπ και πλήθους συνεργατών του, οι οποίοι βρίσκονταν στο στενό περιβάλλον του αλλά και στον ευρύτερο κρατικό μηχανισμό. Εκτοτε, η πληθώρα των στοιχείων που ενοχοποιούν τους ιθύνοντες είναι εντυπωσιακή, και οι οκτώ δημόσιες συνεδρίες της Διακομματικής Επιτροπής της Βουλής δεν έχουν αφήσει σχεδόν καμία αμφιβολία στην κρίση μεγάλου τμήματος του κοινού. Εκατοντάδες δίκες πραξικοπηματιών είναι σε εξέλιξη, δεκάδες έχουν διωχθεί, νομικές διαδικασίες σε πολιτειακό επίπεδο φαίνεται ότι πλησιάζουν τους ιθύνοντες, αλλά οι υψηλά ιστάμενοι ηγέτες τους κυκλοφορούν ελεύθεροι. Αλήθεια, για πόσο ακόμα; Το εύλογο αυτό ερώτημα απασχολεί πολλούς αναλυτές στον Τύπο αλλά και απλούς πολίτες. Επιδιώκω να το εξηγήσω από τη σκοπιά ενός μη ειδικού, ο οποίος όμως ζει χρόνια στις ΗΠΑ και ενδιαφέρεται για τα κοινά και την πολιτική.
Κάποτε θα μάθουμε ακριβώς τι έγινε πριν από την 6η Ιανουαρίου 2021. Υπάρχουν πολλά ανεξήγητα πράγματα, μεταξύ των οποίων η καθυστέρηση επέμβασης της Εθνοφρουράς, πολλές μετακινήσεις και παραιτήσεις λειτουργών σε διάφορες θέσεις, όπως και υπουργών, σε τι βαθμό το υπουργικό συμβούλιο επιλήφθηκε της διαδικασίας της 25ης Τροποποίησης του Συντάγματος για την καθαίρεση του προέδρου λόγω αδυναμίας του να εκτελέσει τα καθήκοντά του, στοιχεία στη διάθεση των υπηρεσιών ασφαλείας περί κινήσεων οπλισμένων υπόπτων στην περιοχή της πρωτεύουσας, μυστηριώδεις συναντήσεις συνωμοτών στο ξενοδοχείο Willard, απειλές και μισόλογα διαφόρων «παρατρεχάμενων» του Τραμπ κ.ο.κ.
Σε γενικές γραμμές, οι εισαγγελικές και διωκτικές αρχές των ΗΠΑ, είτε στο ομοσπονδιακό είτε στο πολιτειακό επίπεδο, κινούνται με γνώμονα τη δυνατότητα καταδίκης των διωκομένων και όχι την απαγγελία κατηγοριών που δεν μπορούν να εκδικαστούν με επιτυχία. Ετσι εξηγείται και η εκτεταμένη χρήση των δικαστικών διακανονισμών (plea bargaining): δηλαδή συμφωνία μεταξύ των εισαγγελικών αρχών και του κατηγορουμένου να αποδεχθεί την ενοχή με αντάλλαγμα καταδίκη σε ελαφρότερο αδίκημα ή με ελαφρότερη ποινή, αποφεύγοντας έτσι μια δαπανηρή αλλά και απρόβλεπτη δίκη σε ένα δικαστήριο ενόρκων. Το δίκαιο των ΗΠΑ παρέχει ευρεία προστασία στον κατηγορούμενο, όπως ενδεικτικά την ευρεία δυνατότητά του να εφεσιβάλει την όποια καταδικαστική απόφαση. Οι εισαγγελικές αρχές απαγγέλλουν κατηγορίες βασιζόμενες στις αποφάσεις συμβουλίων ενόρκων (grand juries). Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να δούμε πως οι διωκτικές αρχές, ομοσπονδιακές αλλά και πολιτειακές, επιδιώκουν τη χρησιμοποίηση των (πεπερασμένων) πόρων τους για την επίτευξη του μέγιστου δυνατού αποτελέσματος. Απαγγελίες κατηγοριών, που ανατρέπονται από δικαστήρια, είναι πολιτικά επιζήμιες, κάτι στο οποίο είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες οι Αρχές.
Εκατοντάδες δίκες για την εισβολή στο Καπιτώλιο είναι σε εξέλιξη, δεκάδες έχουν διωχθεί, αλλά οι υψηλά ιστάμενοι ηγέτες τους κυκλοφορούν ελεύθεροι.
Αλλά πώς αυτό μπορεί να εξηγηθεί στην περίπτωση του πραξικοπήματος του Τραμπ, το οποίο όχι μόνο απείλησε την έννομη τάξη και την εύνομη ανάληψη των καθηκόντων του νεοεκλεγέντος προέδρου, αλλά είχε και περαιτέρω επιπτώσεις στη διεθνή ασφάλεια; Η μόνη απομένουσα εξήγηση είναι η υπέρμετρη ευαισθησία του ομοσπονδιακού υπουργείου Δικαιοσύνης στην πιθανή κατηγορία πολιτικής και όχι καθαρά νομικής δίωξης. Παρόλο που όλες οι δεκάδες ενστάσεις από τον Τραμπ σε πολιτειακά και ομοσπονδιακά δικαστήρια για υποτιθέμενες παρανομίες και νοθεία του εκλογικού αποτελέσματος έχουν απορριφθεί, υπάρχουν δεκάδες εκατομμύρια πολιτών οπαδών του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος που πιστεύουν ότι ο Τζο Μπάιντεν δεν είναι ο νόμιμος πρόεδρος! Επομένως, όσο ζούμε το παράδοξο της φανταστικής επιτυχίας ενός τεραστίου ψέματος, δηλαδή του ισχυρισμού του Τραμπ ότι οι εκλογές του 2020 ήταν νόθες, εύλογα αναρωτιέται κανείς πότε και πώς η άσκηση κατηγοριών σε ομοσπονδιακό αλλά και πολιτειακό επίπεδο (π.χ. στην πολιτεία Georgia) θα θεωρηθούν διώξεις εγκληματιών και όχι πολιτικών αντιπάλων και θα προωθηθούν κανονικά στο δικαστικό σύστημα. Πράγματι είναι απορίας άξιο! Κατά τη γνώμη του γράφοντος, αδυναμία δίωξης του Τραμπ και των συνεργατών του θα ισοδυναμούσε με εξευτελισμό και εμπαιγμό των θεσμών. Ετσι, λοιπόν, φαίνεται ως πραγματικά εντυπωσιακό πως η μεταχουντική ελληνική κυβέρνηση του Κων. Καραμανλή επέτυχε να δικαστούν και να καταδικαστούν οι πρωταίτιοι της 21ης Απριλίου 1967 μέσα σε μόλις 13 μήνες μετά τη Μεταπολίτευση. Στην Ελλάδα, μια χώρα με σαφώς βραδύτερους δικαστικούς θεσμούς, με παρελθόν πολιτικών διώξεων, και παρά το γεγονός ότι φίλοι του απερχόμενου καθεστώτος παρέμεναν στον κρατικό μηχανισμό, η απαλλαγή των πρωταιτίων θα προσέβαλλε το δημόσιο αίσθημα. Εντούτοις, ακόμα και στην περίπτωση αυτή επικράτησε μια «πολιτική ευαισθησία», η οποία οδήγησε στη μετατροπή των τριών θανατικών ποινών σε ποινές ισόβιας κάθειρξης.
Η σύγκριση αυτή, έστω και υπεραπλουστευτική, αποκαλύπτει πολλά για την ιδιομορφία της σημερινής πολιτικής ζωής στις ΗΠΑ. Αλλά δημιουργεί και εύλογα ερωτήματα και μεγάλη ανησυχία για το μέλλον, σε μια εποχή που δεν έχουμε βρει ακόμη αποτελεσματικούς τρόπους να αντισταθούμε στην επίπλαστη πραγματικότητα των κοινωνικών δικτύων.
ΥΓ.: Ευχαριστώ τον Γιώργο Κλουδά για πολλά εύστοχα σχόλια.
* Ο κ. Γιάννης Μ. Ιωαννίδης είναι καθηγητής Οικονομικής στην Εδρα Neubauer του Πανεπιστημίου Tufts, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.