Κάποιος θα έλεγε, απλοποιώντας τα πράγματα, ότι δύο ειδών καλές πολιτικές αποφάσεις υπάρχουν: αυτές που αλλάζουν πράγματα προς το καλύτερο και αυτές που αποτρέπουν κακά πράγματα από το να συμβούν.
Οι πρώτες γίνονται εύκολα αντιληπτές. Οταν ένας φορέας διοίκησης φτιάχνει ένα δρόμο, μια πλατεία ή μια παιδική χαρά, η πολιτική απόφαση και το αποτέλεσμά της φαίνονται· είναι προφανή. Το δεύτερο είδος αποφάσεων, όμως, είναι πιο θολό και περίπλοκο. Γιατί και σε αυτή την περίπτωση μπορεί η πολιτική παρέμβαση να είναι ουσιαστική και κρίσιμη, αλλά είναι και πιο έμμεση. Φαίνεται λιγότερο.
Ας πούμε ένα παράδειγμα.
Μπορείς να διπλασιάσεις τα τεχνικά μέσα για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών, να εκσυγχρονίσεις τα υπηρεσιακά σχέδια, να συντονίσεις καλύτερα τις αρμόδιες υπηρεσίες. Η πυρκαγιά θα έρθει, όμως –πάντα θα έρχεται– και θα κάψει 50.000 στρέμματα και είκοσι σπίτια. Κανένας δεν θα σου πει μπράβο. Επειδή κανένας δεν πρόκειται ποτέ να δει –να ζήσει– τι θα γινόταν εάν δεν είχες διπλασιάσει τα τεχνικά μέσα, εάν δεν είχες εκσυγχρονίσει τα σχέδια.
Αν δεν το είχες κάνει, η ίδια πυρκαγιά θα είχε κάψει 250.000 στρέμματα, τετρακόσια σπίτια και πενήντα ανθρώπους. Αν δεν τα είχες κάνει, όλοι θα είχαν καταλάβει πόσο ανίκανος και επικίνδυνος είσαι. Τώρα που τα έκανες, κανένας δεν θα σου πει μπράβο, γιατί κανείς δεν μπορεί να δει τι απέτρεψες. Το μόνο που βλέπουν είναι πενήντα σπίτια, καμένα.
Σε κάποιο βαθμό είναι φυσιολογικό και δικαιολογημένο, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και ένα σοβαρό πρόβλημα για την πολιτική γενικότερα. Στη δική μας χώρα, δε, όπου το πολιτικό ραντάρ του εκλογικού σώματος είναι διαχρονικά κι αξιοσημείωτα ξεχαρβαλωμένο, είναι ακόμη εντονότερο. Αφενός, επειδή δεν αξιολογούμε σωστά αυτά που έχουν γίνει και, αφετέρου, επειδή ως ψηφοφόροι δεν διεκδικούμε περισσότερες τέτοιες πολιτικές λύσεις.
Δεν υπάρχει λογικός άνθρωπος που να πιστεύει ότι, αν η Ελλάδα ήταν ολομόναχη, εκτός των ισχυρότερων συμμαχιών του κόσμου, σαν ένα παραθαλάσσιο Κόσοβο με αρχαία, θα είχε περάσει αλώ- βητη τις τελευταίες σχεδόν πέντε δεκαετίες.
Δεν τις καταλαβαίνουμε, δεν τις επιβραβεύουμε, δεν τις απαιτούμε ή, τις απαιτούμε μόνο στη θεωρία και, όταν υλοποιούνται, δεν το παίρνουμε χαμπάρι. Αλλο παράδειγμα: κανείς και καμιά από εμάς δεν έχει ως βίωμα έναν μεγάλης κλίμακας ελληνοτουρκικό πόλεμο. Και δεν το έχουμε ως βίωμα για ένα λόγο: επειδή η Ελλάδα είναι μέλος του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Δεν υπάρχει λογικός άνθρωπος που να πιστεύει ότι, αν η Ελλάδα ήταν ολομόναχη, εκτός των ισχυρότερων συμμαχιών του κόσμου, σαν ένα παραθαλάσσιο Κόσοβο με αρχαία, θα είχε περάσει αλώβητη τις τελευταίες σχεδόν πέντε δεκαετίες.
Πενήντα χρόνια δίπλα σε μια ασταθή, αυταρχική χώρα που πολεμάει διαρκώς (και αυτήν τη στιγμή που μιλάμε) σε διάφορα μέτωπα εναντίον άλλων εχθρών σε σχεδόν όλα τα υπόλοιπα σύνορά της, με την παραμικρή αφορμή. Ποιος πιστεύει ότι, αργά ή γρήγορα, δεν θα είχαμε βρεθεί σε πόλεμο μαζί της χωρίς το ΝΑΤΟ; Αλλά η επίπτωση εκείνης της πολιτικής απόφασης δεν έχει γίνει πολιτική συνείδηση του εκλογικού σώματος. Δεν την έχουμε αξιολογήσει ως θρίαμβο, ως σωτήρια παρέμβαση, επειδή δεν έχουμε ζήσει αυτό που απέτρεψε.
Υπάρχουν και άλλες πολιτικές κινήσεις που περνούν απαρατήρητες παρόλο που είναι απαραίτητες. Για παράδειγμα, οι αποφάσεις που προκαλούν αλλαγές, μεν, αλλά πιο μακροπρόθεσμες.
Κανένας δεν θα πει μπράβο για τη μείωση της ηλικίας ένταξης στην υποχρεωτική εκπαίδευση στα 4 χρόνια (πέρασε και στην Ελλάδα το 2019), η οποία θα βελτιώσει ελαφρά μα ουσιαστικά τη ζωή και τις προοπτικές ολόκληρων γενεών ανθρώπων – αλλά από το 2035 και ύστερα.
Αλλά οι άλλες, οι «αόρατες» πολιτικές αποφάσεις που περισσότερο αποτρέπουν παρά προκαλούν, είναι ακόμη δυσκολότερο να αναγνωριστούν και να διεκδικηθούν από τους ψηφοφόρους.
Κατά συνέπεια, θα είναι πολύ μικρότερες οι πιθανότητες να υλοποιηθούν στο μέλλον. Αυτό είναι πολύ σοβαρό, επειδή πάρα πολλές τέτοιες αποφάσεις γίνονται όλο και περισσότερο απαραίτητες για την αντιμετώπιση μεγάλων, παγκόσμιων φαινομένων, όπως οι δημογραφικές αλλαγές και η κλιματική κρίση.
Από ό,τι φαίνεται, ο μόνος τρόπος για να καταλάβουμε την αξία τους είναι να μην τις πάρουμε, να ζήσουμε τις συνέπειες, και μετά να ταξιδέψουμε πίσω στον χρόνο για να τις απαιτήσουμε.