Ανοιχτή επιστολή προς τον εξοχότατο πρόεδρο της Τουρκικής Δημοκρατίας κ. Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και το τουρκικό έθνος:
Εξοχότατε, αγαπητοί γείτονες,
Ο άνθρωπος που σας γράφει αυτές τις γραμμές είναι ιστορικός. Ανήκει δηλ. σε εκείνους τους επιστήμονες που έθεσαν σκοπό της ζωής τους τη μελέτη του ανθρώπινου παρελθόντος ως πηγή χρήσιμων σκέψεων για το παρόν και το μέλλον. Αισθάνθηκα λοιπόν έντονη την παρόρμηση, ως έντιμη συνείδηση καθήκοντος, να σας απευθύνω αυτή την επιστολή στο πλαίσιο μιας πολύ συννεφιασμένης συγκυρίας στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, που λυπεί κάθε σοβαρό και υπεύθυνο άνθρωπο.
Από τον Θεό, και τον Χριστό και τον Αλλάχ, ορισθήκαμε γείτονες. Γείτονες που μοιράζονται δυστυχίες και προβλήματα, προπάντων όμως οφείλουν να νιώθουν συνευεργετημένοι από τον Θεό με την ευτυχία της απόλαυσης ενός εξαιρετικού φυσικού περιβάλλοντος, από τα ομορφότερα του πλανήτη μας. Η ιστορία των ανθρωπίνων σχέσεων διδάσκει ότι οι γείτονες συμβιώνουν εξαίρετα αν χρησιμοποιούν τη λογική τους και καθορίζουν υπομονετικά και από κοινού κανόνες κοινής ζωής σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διεθνών συμβάσεων, όπως ταιριάζει σε ανθρώπους κι όχι στις συνθήκες της ζούγκλας. Η εμμονή στη λογική κι η αποφυγή συναισθηματικών εξάρσεων και εντάσεων και η αποκήρυξη της βίας είναι ο ύπατος νόμος, ανέκαθεν, για την ειρηνική συμβίωση των ανθρώπων.
Ελληνες και Τούρκοι έχουν περάσει πολύ δύσκολες φάσεις, ανοίξει πληγές και δημιουργήσει βαθιές ουλές στην ιστορική τους μνήμη και συνείδηση. Ομως οποιοιδήποτε ανταγωνισμοί κι αντιπαλότητες δεν μπορούν να συγκαλύψουν μια αίσθηση βασικής συνάφειας βίου και αντιλήψεων, ακριβώς επειδή ιστορικά και οι δύο λαοί μας έχουν συμβιώσει στον ίδιο γεωγραφικό χώρο και συγκαθορίσει την όλη τους ιστορική εξέλιξη.
Κρίσιμη είναι εδώ η επιλογή των προτύπων των δύο λαών μας. Και οι δύο έχουν στο παρελθόν τους ισχυρές αυτοκρατορίες, τη βυζαντινή οι Ελληνες, την οθωμανική οι Τούρκοι. Ομως, η αρμονική συνεργασία και ο συντονισμός ιδίως με τα ευρωπαϊκά πρότυπα επιβάλλουν σήμερα άλλα ιδεώδη και κανόνες. Οι αξίες της δημοκρατίας, μιας δύσκολης ελληνικής εφεύρεσης, οφείλουν να είναι η βάση της ζωής μας για να βρούμε άκρη. Το πολίτευμα αυτό, η δημοκρατία, είναι η βάση της όλης ευρωπαϊκής εξέλιξης και τελικά των ομορφότερων ελπίδων του κόσμου μας. Η Τουρκία, από την εποχή του ριζοσπάστη Ατατούρκ, αποφασιστικά εντάχθηκε σ’ αυτό το νήμα ζωής και οφείλει να επιμείνει σ’ αυτό, μη υποκύπτοντας σε οποιουσδήποτε πειρασμούς αυτοκρατορικού μεγαλείου. Μόνον έτσι θα πείσει ως αξιόπιστο και θετικό μελλοντικό στέλεχος μιας συνεχώς ισχυροποιούμενης ευρωπαϊκής συμπολιτείας.
Οι Τούρκοι πρέπει να είναι περήφανοι που δια- θέτουν στα εδάφη τους μνημεία ελληνικού πολιτισμού, όπως στην Εφεσο, στη Μίλητο και στην Πέργαμο, μνημεία που είναι κοινή μήτρα παγκόσμιου πολιτισμού.
Φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια αφότου οι Ελληνες εγκατέλειψαν οριστικά τη Μικρά Ασία, τον χώρο όπου πρωτοπαρήγαγαν πνευματικά δώρα, ποίηση και φιλοσοφία, από τα οποία τρέφεται σταθερά έκτοτε όχι μόνον η Ευρώπη, αλλά όλη η πολιτισμένη ανθρωπότητα. Πόσες αντίστοιχες λέξεις και στη σημερινή τουρκική γλώσσα δεν ανάγονται σε έννοιες και όρους πλαστουργημένους από την ελληνική σκέψη; Η σοφία του Ισλάμ δεν αναιρεί αλλά μπορεί αποφασιστικά να συνεπωφεληθεί και να συμπροοδεύσει αξιοποιώντας αυτόν τον πλούτο.
Οι Τούρκοι πρέπει να είναι περήφανοι που διαθέτουν στα εδάφη τους μνημεία ελληνικού πολιτισμού, όπως στην Εφεσο, στη Μίλητο και στην Πέργαμο, μνημεία που είναι κοινή μήτρα παγκόσμιου πολιτισμού. Για να μεταποιήσω μια διατύπωση του εκλεκτού Τούρκου συγγραφέα Ορχάν Παμούκ, οι Τούρκοι διαθέτουν ένα εξαίρετο μουσείο πολιτισμικών θησαυρών, που τους συνδέουν αναπόσπαστα με το ελληνικό πνεύμα. Οι αριθμητικά πολύ μικρότεροι γείτονες ζυγίζουν βαρύτατα στην πλάστιγγα διεθνών αξιών και οι ευφυείς Τούρκοι δεν θα έπρεπε να το παραγνωρίζουν αλλά να το συναξιοποιούν.
Πλούτος για τους λαούς δεν είναι τόσο τα όποια υπόγεια, επίγεια κι υποθαλάσσια κοιτάσματα πρώτων υλών διαθέτουν (ή νομίζουν ότι διαθέτουν), αλλά ακριβώς η πνευματική τους κοινή περιουσία. Αυτή τους προαλείφει αποφασιστικά σε συνετούς συνδιαχειριστές της θείας φύσης – δώρου που καλούνται με σωφροσύνη να αξιοποιήσουν. Αν τέτοιες σκέψεις πρυτανεύσουν, το Αιγαίο μπορεί κι αξίζει να γίνει μια γέφυρα ειρήνης και πολιτισμού, όπως ήδη επανειλημμένα ισχύει στις επαφές Ελλήνων και Τούρκων διανοητών και επιστημόνων, όπως και προσωπικά έχω βιώσει. Οι ηγεσίες που θα παραγνωρίσουν αυτή την αλήθεια, θα γραφούν με μαύρα γράμματα στις δέλτους της Ιστορίας κι η καταδίκη της Ιστορίας είναι η βαρύτερη όλων.
Σημασία έχει λοιπόν τελικά η εμμονή στην ειρήνη και τους δρόμους της λογικής. Οποιαδήποτε λοξοδρόμηση και ανάξεση επώδυνων και μακρόχρονων επουλωμένων τραυμάτων θα ήταν μια εγκληματική οπισθοδρόμηση. Οι Ελληνες αποκαλούν την Κωνσταντινούπολη παραδοσιακά απλώς Πόλη, δηλ. πόλη κατ’ εξοχήν. Η κατ’ εξοχήν όμως γλώσσα συνεννόησης μιας πόλης, μιας συνεννοημένης συμβίωσης των ανθρώπων, είναι η γλώσσα της κοινωνικής λογικής. Αρνηση στη λογική είναι υποταγή σε ανεξέλεγκτα συναισθήματα που μπορεί να ενθουσιάζουν και πρόσκαιρα να γλυκαίνουν, αλλά συχνά καταδικάζουν τις ανθρώπινες κοινότητες. Ελάτε λοιπόν να συμβαδίσουμε στην οδό της λογικής και της βασισμένης σε διεθνείς αρχές συνεργασίας. Η Ιστορία δείχνει ότι είναι ο δύσκολος αλλά πολύτιμος μονόδρομος για την κοινή πορεία των ανθρώπων. Οι Σειρήνες της βίας παραμονεύουν, αλλά στην έμπειρη ελληνική μυθολογία, κτήμα κι αυτό του παγκόσμιου θησαυρού εικόνων της ανθρωπότητας, παρασύρουν σε δραματικά ναυάγια. Αρκετά τέτοια έχουν υποστεί οι λαοί μας, τα νερά του Αιγαίου δεν χρειάζονται εμπλουτισμό με ανθρώπινα δάκρυα, αλλά στιβαρούς καπετάνιους λογικής, που θα σεβαστούν έμπρακτα τα αληθινά συμφέροντα των επιβατών τους και θα προλάβουν απαρχές νέων δεινών για όλες τις ακτές του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου. Δεν υπάρχει κοινότερο και ουσιωδέστερο συμφέρον για τους απλούς ανθρώπους από την ειρήνη. Με φιλικές διαθέσεις και σε εποικοδομητικό πνεύμα.
* Ο κ. Κώστας Μπουραζέλης είναι ομότιμος καθηγητής της Αρχαίας Ιστορίας ΕΚΠΑ.