Θα τα πω κι ας γίνω κακός, ίσως και αποσυνάγωγος. Παρ’ όλες τις προσπάθειες και τις καλές προθέσεις, οι κρίσεις και οι εκλογές των καθηγητών των ΑΕΙ δεν θα μπορέσουν ποτέ να γίνουν απολύτως αξιοκρατικές. Ούτε υπήρξε ποτέ –μπορώ να εικάσω βάσιμα– μια ιδανική εποχή προσοντοκρατίας. Ο Ν. 1268/1982 προσπάθησε να δώσει ένα περίγραμμα των απαιτούμενων προσόντων, αλλά, όπως όλοι οι νόμοι, αλώθηκε εκ των έσω: αναζήτηση τυπικών αλλά όχι ουσιαστικών προσόντων, «φωτογραφικά» γνωστικά αντικείμενα, χειραγωγημένοι εκλέκτορες, αποθάρρυνση υποψηφίων. Ολα έχουν ειπωθεί δημόσια. Η άλωση ήταν αναμενόμενη, προκειμένου να εξελιχθούν αρκετοί βοηθοί «παλαιάς κοπής», που δεν είχαν τα προσόντα, σε μια εποχή σκληρής κομματικής αντιπαράθεσης. Και όταν εξελίχθηκαν, εφάρμοσαν τον νόμο με την ίδια και ακόμη μεγαλύτερη χαλαρότητα, επενδύοντας στη δημιουργία δικτύων προστασίας «ημετέρων» με πλημμελή προσόντα, αλλά πάντως «καλών και συνεργάσιμων παιδιών», φίλα προσκείμενων πολιτικά.
Τελικά δημιουργήθηκε και επιβλήθηκε μια ισχυρή παράδοση μετριοκρατίας, ενισχυμένη βέβαια και από τις πάγιες ελληνικές κοινωνικές αντιλήψεις υπέρ της αλληλεγγύης φίλων, κουμπάρων και συγγενών και της «κατ’ οικονομίαν» εφαρμογής νόμων και εγκυκλίων. Ο απίστευτος πληθωρισμός των Τμημάτων –άρα και των καθηγητών– αλλά και η ανωτατοποίηση των παλαιών Παιδαγωγικών Ακαδημιών και πολλών άλλων Σχολών και ΤΕΙ της επικράτειας, που εξαρχής υστερούσαν σε προσοντούχο προσωπικό, προφανώς συνέβαλε προς την ίδια κατεύθυνση.
Η νέα γενιά των πανεπιστημιακών δασκάλων, εν πολλοίς, παραμένει προσηλωμένη (και βολεμένη) στην παράδοση που την ανέδειξε και την οποία έχει αναγάγει σε ιδεολογία. Προφανώς υπάρχουν πάρα πολλές εξαιρέσεις προσώπων και Τμημάτων. Προφανώς υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάλογα με τα επιστημονικά πεδία. Κάποια από αυτά δεν μπορούν να αναπτυχθούν καν χωρίς ανανέωση και επαφή με το εξωτερικό. Αναζητούν και εκλέγουν με διεθνή κριτήρια σπουδαγμένους και καταξιωμένους στην αλλοδαπή επιστήμονες. Προφανώς οι νομοθετικές ρυθμίσεις μπορούν να κάνουν πιο δύσκολη τη διαπλοκή. Ομως είναι αδύνατον να περιμένουμε ουσιαστική «αλλαγή παραδείγματος». Δεν υπάρχει το προσωπικό που θα τη στηρίξει ούτε οι ισορροπίες που θα την εξασφαλίσουν.
Ξέρω ότι δεν προσφέρω λύσεις. H κλίμακα του προβλήματος είναι τέτοια που δεν επιτρέπει αισιοδοξία. Μικρές αλλαγές άνωθεν, όπως κάποιες από αυτές που εισήγαγε ήδη το νέο νομοσχέδιο και μπορούν να βελτιωθούν περαιτέρω (τυποποίηση των γνωστικών αντικειμένων και κοινά –πολύ πιο συγκεκριμένα– κριτήρια κρίσεων ανά επιστημονικό πεδίο) θα βοηθήσουν, τουλάχιστον έως τη στιγμή που θα ακυρωθούν, θα παρακαμφθούν ή θα αλωθούν εκ των έσω. Εκτός κι αν δημιουργηθεί μια κρίσιμη μάζα αντίδρασης ή υπάρχει η πολιτική βούληση που θα το αποτρέψει. Πολύ θα ήθελα να το πιστέψω.
* Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ.