Είναι χρόνια τώρα που παρατηρούμε τη σταδιακή διάβρωση των δημοκρατικών θεσμών σε διάφορα σημεία του κόσμου, και είναι πλέον και προφανές ότι παίρνει διάφορες μορφές, διαφορετικής έντασης και ταχύτητας, ανάλογα με τη χώρα.
Στην Ουγγαρία, ας πούμε, η κατάληψη και χειραγώγηση όλων των δημοκρατικών θεσμών από ένα συγκεκριμένο κόμμα ήταν μια διαδικασία σταδιακή, που έχει κρατήσει χρόνια, σαν την παραβολή με τον βάτραχο στο νερό που βράζει. H κυβέρνηση του Βίκτωρος Ορμπαν παίρνει σταδιακά τα απαραίτητα μέτρα για να εξολοθρεύσει κάθε βιώσιμη αντιπολίτευση, για να ελέγχει ολοκληρωτικά τα ΜΜΕ, τη Δικαιοσύνη και τις μονάδες ασφαλείας του κράτους. Και το κάνει υπόγεια, σιγά σιγά, με τρόπο που λίγοι παίρνουν χαμπάρι. Το 2010, για παράδειγμα, όταν μόλις είχε εκλεγεί, ο Ορμπαν ίδρυσε ένα μικρό αντιτρομοκρατικό τμήμα της αστυνομίας, ανεξάρτητο από την υπόλοιπη αστυνομία, την οποία έως τότε δεν ήλεγχε. Σιγά σιγά, μέσα σε άσχετα νομοσχέδια, άρχισε να προσθέτει αρμοδιότητες και χρηματοδότηση σ’ αυτό το τμήμα, εις βάρος της υπόλοιπης αστυνομίας. Κάποια στιγμή, καταχωνιασμένο σε ένα νομοσχέδιο για θέματα ύδρευσης, ας πούμε, υπήρχε ένα άρθρο που έδινε σε αυτό το τμήμα απεριόριστη αρμοδιότητα συλλογής προσωπικών δεδομένων όλων των καταναλωτών του συστήματος ύδρευσης της Ουγγαρίας – δηλαδή πρακτικά όλων των Ούγγρων. Με εκατοντάδες τέτοιες σταδιακές παρεμβάσεις, ο Ορμπαν έχει φτάσει σήμερα να είναι πρωθυπουργός εδώ και 12 χρόνια, χωρίς καμία πολιτική δύναμη ικανή να τον απειλήσει στο μέλλον, μολονότι διεξάγονται σ’ αυτή τη χώρα σε τακτικά χρονικά διαστήματα εκλογές.
Σε άλλες χώρες, βεβαίως, οι πρακτικές είναι πιο άμεσες και οφθαλμοφανείς. Και στη Ρωσία κάνουν «εκλογές», αλλά όποτε παρουσιάζονται πιθανότητες για μια ανεπιθύμητη από το καθεστώς αντιπολίτευση, οι εκπρόσωποί της καταλήγουν στη φυλακή (όπως ο Ναβάλνι), στην εξορία (όπως ο Κασπάροφ) ή στο χώμα (όπως ο Νεμτσόφ). Η ίδια η εκλογική διαδικασία είναι κωμικοτραγική – μολονότι το καθεστώς του Πούτιν εξασφαλίζει ότι στα ψηφοδέλτια βρίσκονται πάντα αποκλειστικά και μόνο «εικονικά», διακοσμητικά αντιπολιτευτικά κόμματα, η διαφθορά και η νοθεία είναι ιλιγγιώδεις.
Αυτά, όμως, γίνονται στις αυταρχικές χώρες όπου οι εκλογές πλέον είναι διακοσμητικές. Στις χώρες όπου εξακολουθούν να υπάρχουν λειτουργικά εκλογικά συστήματα και κάποιος βαθμός ελευθερίας, αλλά έντονες αντιδημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις, ένας νέος κίνδυνος έχει αρχίσει να εμφανίζεται: η αμφισβήτηση των εκλογικών αποτελεσμάτων. Το υπόδειγμα του Τραμπ και του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στις ΗΠΑ, που δύο χρόνια μετά τις εκλογές εξακολουθεί να αμφισβητεί το (πεντακάθαρο) αποτέλεσμα των εκλογών, έχει μολύνει ανεπανόρθωτα το πολιτικό σύστημα σε εκείνη τη χώρα, αλλά από ό,τι φαίνεται εμπνέει και άλλους.
Αύριο στη Βραζιλία ψηφίζουν στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, και ο ένας εκ των υποψηφίων, ο ακροδεξιός νυν πρόεδρος Ζαΐρ Μπολσονάρο, έχει ήδη δηλώσει πως θα αμφισβητήσει το εκλογικό αποτέλεσμα αν χάσει, επειδή «θα έχει γίνει νοθεία». Σε αυτή την περίπτωση, μάλιστα, όσοι παρακολουθούν στενά τις πολιτικές εξελίξεις στη Βραζιλία επισημαίνουν ότι ο Μπολσονάρο δεν θα περιοριστεί στο να παρακαλάει τοπικούς αξιωματούχους να του «βρουν 10.000 ψήφους», όπως έκανε ο Τραμπ, αλλά ότι θα προχωρήσει σε πιο δραστικές λύσεις.
Κάποιοι ανησυχούν για στρατιωτικό πραξικόπημα (ο Μπολσονάρο έχει διορίσει περίπου 6.000 αξιωματικούς σε κυβερνητικές θέσεις), αλλά πολλοί θεωρούν πιο πιθανή μια λαϊκή εξέγερση, την οποία θα πυροδοτήσει ο ίδιος κατεβάζοντας τους πιστούς οπαδούς του (που τον παρακολουθούν φανατικά στα social media) στον δρόμο. Μεταξύ πολλών άλλων, στα τέσσερα χρόνια της πρωθυπουργίας του ο Μπολσονάρο απελευθέρωσε σε μεγάλο βαθμό την οπλοκατοχή, με αποτέλεσμα να διπλασιαστεί ο αριθμός των όπλων που βρίσκονται σε χέρια ιδιωτών Βραζιλιάνων σήμερα. Ο κίνδυνος για σκηνές βίας πολύ πιο ακραίες από όσα είδαμε την 6η Ιανουαρίου του ’21 στο Καπιτώλιο της Ουάσιγκτον είναι μεγάλος – η αφορμή θα είναι παρόμοια.
Αυτό που θα ήθελα σε αυτό το σημείο του άρθρου να σας ζητήσω είναι να κάνετε μια μικρή παύση, να βάλετε την εφημερίδα κάτω και να σκεφτείτε για λίγα λεπτά το εξής: εμείς στην Ελλάδα διαβάζουμε αυτά τα πράγματα με ενδιαφέρον σχεδόν τουριστικό. Τα αντιλαμβανόμαστε, μας ανησυχούν, αλλά δεν τα αναγνωρίζουμε ως δικά μας προβλήματα. Το δικό μας πολιτικό περιβάλλον είναι τοξικό, ρυπαρό και πρωτόγονο, σύμφωνοι, αλλά σκεφτείτε ότι για εμάς θεωρήθηκε σκάνδαλο και faux pas όταν ο ηττημένος Αντώνης Σαμαράς δεν ήταν στο Μέγαρο Μαξίμου για να υποδεχθεί τον διάδοχό του Αλέξη Τσίπρα. Τα δικά μας κόμματα τσακώνονται λυσσασμένα για τις εκλογές του ’23, αλλά η αποδοχή τού όποιου αποτελέσματος από όλους θεωρείται (και είναι) δεδομένη. Είμαστε σε άλλη φάση από τις Βραζιλίες και τις ΗΠΑ. Σε άλλη κατηγορία. Αυτό είναι το ένα.
Το άλλο πράγμα που θα πρέπει να σκεφτόμαστε (διαρκώς, δυστυχώς) είναι το εξής: κι ο δικτάτορας της γειτονιάς μας, ο Ταγίπ Ερντογάν, κινδυνεύει να χάσει τις δικές του εκλογές τον ερχόμενο Ιούνιο. Ποιο από τα διαθέσιμα κόλπα θα χρησιμοποιήσει αυτός για να κρατηθεί στην εξουσία;