Στις 14 Δεκεμβρίου του 2012, ένας 20χρονος με το όνομα Άνταμ Λάντζα δολοφόνησε με ένα τουφέκι τη μαμά του στο σπίτι τους στο Κονέκτικατ. Μετά, πήρε τα όπλα που είχε η μαμά του στο σπίτι, μπήκε στο αυτοκίνητό της και οδήγησε μέχρι το δημοτικό σχολείο Σάντι Χουκ, όπου δολοφόνησε έξι καθηγητές και εργαζόμενους, και επίσης είκοσι παιδάκια, μαθητές και μαθήτριες της πρώτης δημοτικού. Στη συνέχεια, όταν διαπίστωσε ότι κατέφτανε η αστυνομία, αυτοκτόνησε.
Η τραγωδία συγκλόνισε ολόκληρο τον κόσμο, όπως και τόσες άλλες τραγωδίες που έχουν συμβεί σε εκείνη τη χώρα για τους γνωστούς, ίδιους λόγους. Εκείνη τη φορά, όμως, συνέβη και κάτι άλλο. Ένας ραδιοφωνικός παραγωγός ονόματι Άλεξ Τζόουνς άρχισε να διαδίδει μέσα από την εκπομπή του τη θεωρία ότι η μαζική δολοφονία των παιδιών στο Σάντι Χουκ ήταν σκηνοθετημένη, ότι δεν είχε δολοφονηθεί κανένα παιδάκι, ότι οι συγγενείς τους ήταν ηθοποιοί που έπαιζαν τους συγγενείς τους και ότι το όλο γεγονός ήταν μια συνομωσία από τους αριστερούς που θέλουν να πάρουνε τα όπλα των γνήσιων και πιστών Αμερικανών.
Ποιος το κάνει αυτό το πράγμα; Τι είδους κτήνος χύνει τέτοια χολή και τέτοιο μίσος, τέτοια φριχτά ψέματα στο υπόβαθρο ανείπωτου πόνου, πάνω στα πτώματα παιδιών του δημοτικού; Ο Άλεξ Τζόουνς αυτή τη δουλειά έκανε: αναπαρήγαγε παλαβές θεωρίες συνομωσίας για οτιδήποτε, από την 11η Σεπτεμβρίου μέχρι τα εμβόλια, στο αφελές, ακροδεξιό κοινό του, για τους πουλάει συμπληρώματα διατροφής και άλλα κομπογιαννίτικα προϊόντα. Με οποιοδήποτε κριτήριο κι αν το κοιτάξει κανείς, η εκστρατεία παραπληροφόρησης για την τραγωδία στο Σάντι Χουκ ήταν μια πράξη ανείπωτης μοχθηρίας. Και, βέβαια, είχε τρομακτικές συνέπειες. Οι γονείς των δολοφονημένων παιδιών, που είχαν να διαχειριστούν τη χειρότερη καταστροφή που μπορεί να υποστεί κάποιος, ξαφνικά άρχισαν να δέχονται και απειλές για τη ζωή τους από ακροατές του Άλεξ Τζόουνς. Κάποιοι χρειάστηκε να μετακομίσουν για την ασφάλειά τους σε άλλη πόλη.
Την περασμένη Τετάρτη, δικαστήριο της Πενσιλβάνιας επέβαλε στον Άλεξ Τζόουνς να πληρώσει αποζημίωση $965 εκατομμυρίων δολαρίων σε 15 γονείς και έναν πράκτορα του FBI, τους οποίους είχε διαπομπεύσει χυδαία στην εκπομπή του. Αλλά εν τω μεταξύ, ο Τζόουνς είχε γίνει μια από τις πιο επιδραστικές δημόσιες φωνές στο χώρο των οπαδών του Ρεπουμπλικανικού κόμματος. Τρία χρόνια μετά από το Σάντι Χουκ, ο Ντόναλντ Τραμπ είχε πάει καλεσμένος στην εκπομπή του. “Έχεις φανταστική φήμη”, του είχε πει ο υποψήφιος Προέδρος, ενθουσιασμένος.
Πώς είναι δυνατόν; Πώς ένα ολόκληρο πολιτικό κόμμα, ένα κόμμα εξουσίας, που εκπροσωπεί δεκάδες εκατομμύρια πολίτες, έφτασε να αγκαλιάζει τα πιο ακραία κατακάθια της δημόσιας σφαίρας; Πώς τόσοι άνθρωποι βουλιάζουν σε τέτοια βάθη μοχθηρίας και απανθρωπιάς, πιστεύοντας ό,τι πιο ποταπό και αδιανόητο, μόνο και μόνο επειδή ταιριάζει με μια στρεβλή, μονόπλευρη θέαση του κόσμου που έχουν διαλέξει για δικιά τους; Η απάντηση, βεβαίως, είναι η πόλωση. Τα πολιτικά κόμματα στις ΗΠΑ δεν είναι πια “πολιτικά” κόμματα και η πολιτική δεν διεξάγεται πια στο πεδίο της “πολιτικής”. Κι αυτό είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα φαινόμενα της σύγχρονης εποχής, και ίσως και το πιο κρίσιμο και το πιο επικίνδυνο για την υγεία της σύγχρονης δημοκρατίας. Δεν υπάρχουν πια “κόμματα”. Δεν υπάρχει “πολιτική”. Υπάρχουν ταυτότητες, και η διεξαγωγή της πολιτικής είναι πλέον η διαχείριση αυτών των ταυτοτήτων. Η πόλωση δεν είναι πολιτική πόλωση. Είναι σύγκρουση ταυτοτήτων που δεν μπορούν με τίποτε να συμβιβαστούν μεταξύ τους.
“Τα πολιτικά κόμματα”, γράφει ο δημοσιογράφος Έζρα Κλάιν στο “Why We Are Polarized”, “είναι χωρισμένα σε γεωγραφικές, πολιτισμικές, φυλετικές και ψυχολογικές πλευρές. Υπάρχουν πολλές, πολύ ισχυρές ταυτότητες σε αυτή τη λίστα, και αυτές συγχωνεύονται μεταξύ τους, με τρόπο ώστε μια απειλή σε μία από αυτές ενεργοποιεί και τις υπόλοιπες”.
Οι ταυτότητες των ψηφοφόρων ισχυροποιούνται και ενισχύονται, επιπλέον, επειδή ο κόσμος αλλάζει. Στις ΗΠΑ, ειδικά, οι δημογραφικές και οι κοινωνικές πιέσεις είναι πολύ διαφορετικές από ό,τι ήταν το 1955, ας πούμε, όταν τα κόμματα ήταν μια πολύ πιο ασαφής και ευμετάβλητη σούπα πολιτικών τάσεων. Σήμερα η πλειοψηφία των βρεφών που γεννιούνται στις ΗΠΑ είναι μη-λευκά και η πιο ραγδαία αναπτυσσόμενη θρησκευτική ταυτότητα είναι η “δεν ανήκω σε καμία θρησκεία”. Οι άνθρωποι σήμερα περιχαρακώνονται, αγγιστρώνονται στις ταυτότητές τους κυρίως επειδή νιώθουν ότι απειλούνται από αυτές τις αλλαγές και, επειδή ακριβώς αυτές οι ταυτότητες διαμορφώνονται σε θέματα που πάρα πολύ δύσκολα αλλάζουν (η στάση ενός πολίτη για τη φορολογία είναι κάτι που μπορεί αλλάξει -η θρησκεία του όχι), η πόλωση μεταξύ τους γίνεται βαθύτερη. Ενίοτε αγεφύρωτη. Κι αυτό το χάσμα έχει συνέπειες.
Πολλοί ειδικοί και αναλυτές εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ο σημαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει τις πολιτικές ισορροπίες στις δημοκρατίες είναι η οικονομία -μια πεποίθηση που εκφράζεται ακόμα με παραλλαγές του “it’s the economy, stupid” του Τζέιμς Κάρβιλ, μεταφρασμένες κατά περίπτωση, συνήθως άκομψα. Από ό,τι φαίνεται, όμως, αυτό δεν ισχύει. Δεν είναι πια η οικονομία που ορίζει το αν το ένα ή το άλλο κόμμα θα κερδίσει στις εκλογές. Όχι επειδή δεν έχει σημασία -έχει- αλλά επειδή άλλοι παράγοντες -οι ταυτότητες των ψηφοφόρων- επηρεάζουν περισσότερο. Μάλιστα, αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν δραματικά ακόμα και το πώς νομίζουν οι ψηφοφόροι ότι τα πάει η οικονομία. Στις ΗΠΑ η οικονομία στη δεύτερη τετραετία του Ομπάμα τα πήγαινε μια χαρά. Στην αρχή της τετραετίας του Τραμπ τα πήγαινε πάνω-κάτω το ίδιο καλά. Η αντίληψη των Ρεπουμπλικανών για το πώς τα πάει η οικονομία, όμως, άλλαξε κατά ογδόντα ποσοστιαίες μονάδες από τη μία τετραετία στην άλλη. Ογδόντα! Η ίδια “η οικονομία” είναι πια κάτι που δεν ορίζεται αντικειμενικά, αλλά από το πώς φαίνεται μέσα από το πρίσμα της ταυτότητας του καθενός και της καθεμιάς.
Η πόλωση αυτής της μορφής είναι τοξική. Χωρίζει τις κοινωνίες όχι πια σε ομάδες, αλλά σε εχθρούς. Επιτρέπει στις πιο ακραίες, τις πιο λυσσαλέες, φανατικές φωνές να ακούγονται πιο δυνατά, στους αλγόριθμους να ενισχύουν και να επανατροφοδοτούν το μίσος και σε χολερικούς φιδέμπορες τύπου Άλεξ Τζόουνς να ευημερούν. Είναι μια μάστιγα για τις κοινωνίες, ένας καρκίνος για τις δημοκρατίες. Κάποιες αργοπεθαίνουν από αυτόν, ήδη.
