Στο Netflix προβάλλεται μια ταινία με τον τίτλο «Οι κολυμβήτριες». Δύο αδελφές που φεύγουν ως πρόσφυγες από τη Συρία και καταφέρνουν να φτάσουν στη Γερμανία. Εκεί, η μία από τις δύο γίνεται πρωταθλήτρια κολύμβησης και κερδίζει το χρυσό μετάλλιο στην πεταλούδα στους Ολυμπιακούς του Ρίο. Η άλλη εργάζεται για λογαριασμό μιας ΜΚΟ στη Λέσβο και όπως μαθαίνουμε στο τέλος της ταινίας, οι ελληνικές αρχές τη διώκουν και κινδυνεύει με εικοσαετή κάθειρξη. Δεν μαθαίνουμε για ποιον λόγο, αλλά αυτό έχει λίγη σημασία.
Ασχολούμαι με την ταινία στο σημερινό μου σημείωμα, επειδή πιστεύω ότι συμπυκνώνει την κυρίαρχη ευρωπαϊκή νοοτροπία απέναντι στο προσφυγικό – μεταναστευτικό πρόβλημα. Σημειωτέον ότι είναι καλογυρισμένη, χωρίς ακρότητες και υπερβολές, ό,τι πρέπει για να αγγίξει τον μέσο θεατή. Η εντιμότητά της απέναντι στην πραγματικότητα είναι ένα άλλο ζήτημα.
Τα γεγονότα διαδραματίζονται το 2015. Το φουσκωτό με τους πρόσφυγες πλέει ακυβέρνητο στη θάλασσα ανάμεσα στον Αδραμίτη και στη Λέσβο. Η ελληνική ακτοφυλακή, με την οποία έρχονται σε επαφή, τους ζητάει να επιστρέψουν στα χωρικά ύδατα της Τουρκίας. Γιατί θυμάμαι ότι το καλοκαίρι εκείνο κάθε βράδυ έβγαινε το Λιμενικό από τον Μόλυβο και επέστρεφε με όσους είχε διασώσει στο πέρασμα με τις τουρκικές ακτές; Και το θυμάμαι καλά. Θυμάμαι το ασθενοφόρο που ήρθε γύρω στις δύο μετά τα μεσάνυχτα για να παραλάβει ναυαγούς περνώντας ανάμεσα στα τραπεζοκαθίσματα.
Σκηνή δεύτερη. Η ομάδα των προσφύγων ζητάει «νερό» από Ελληνα ταβερνιάρη που στρώνει τα τραπέζια του. Εκείνος τούς διώχνει με ένα «No refugees». Στο σημείο αυτό λες: «Αντε στην ευχή, άνθρωπέ μου». Οχι στον ταλαίπωρο ηθοποιό που παίζει τον ταβερνιάρη. Στον σεναριογράφο και στον σκηνοθέτη. Το καλοκαίρι του 2015, που υποτίθεται ότι διαδραματίζονται όλ’ αυτά, ήμουν στον Μόλυβο, προκεχωρημένο φυλάκιο υποδοχής προσφύγων και μεταναστών. Μικρές κοινότητες που αποδείχθηκαν πολύ πιο ανοιχτές και πολύ πιο ανεκτικές από την πολυπολιτισμική Ευρώπη.
Το θέμα όμως της ταινίας δεν είναι εκεί. Το θέμα της ταινίας είναι η αποθέωση της Γερμανίας, ως happy ending του ευρωπαϊκού ονείρου, ή του ευρωπαϊκού μελό. Ναι, αυτές οι δύο αδελφές πέρασαν τα μύρια όσα βάσανα ώσπου να καταφέρουν να φτάσουν στη Γη της Επαγγελίας. Και η Γη της Επαγγελίας είναι η Γερμανία, η πραγματική, η αληθινή Ευρώπη. Οι χώρες που περιβάλλουν τη Γερμανία είναι «περίπου» Ευρώπη.
Απόδειξη, ότι δεν μπορούν να αντιληφθούν το πραγματικό πρόβλημα των προσφύγων. Η μία από τις δύο αδελφές θα γίνει πρωταθλήτρια κολύμβησης. Η άλλη, που θα επιστρέψει στη Λέσβο για να συμμετάσχει σε ΜΚΟ, όπως μαθαίνουμε, είναι υπόδικη απέναντι στις ελληνικές αρχές. Είναι η διαφορά ανάμεσα στο κέντρο της Ευρώπης, τη Γερμανία, και στην περιφέρειά της, την Ελλάδα. Η Γερμανία, σε αντίθεση με την Ελλάδα, εκτιμά και μπορεί να αξιοποιεί τις δυνατότητες των προσφύγων. Η Ελλάδα απλώς τους αφήνει να πνιγούν στα νερά του Αιγαίου.
Είναι το νέο ευρωπαϊκό μελό. Οι χώρες που αποτελούν τον σκληρό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης αφήνουν τις υπόλοιπες να τσακώνονται για την τύχη των μεταναστών. Η Μελόνι δεν δέχεται το «Ocean Viking» επειδή, λογικά, λέει ότι την ψήφισαν για να μην το δεχτεί. Το δέχεται ο Μακρόν στο λιμάνι της Τουλόν και ας ξέρει ότι βαδίζει σε τεντωμένο σκοινί. Δεν τον ψήφισαν για να μην το δεχτεί, ξέρει όμως ότι πολλοί δεν θα τον ξαναψηφίσουν επειδή το δέχτηκε.
Μια υπόθεση εργασίας. Η μεγάλη πρόκληση που έχει να αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ενωση στις επόμενες δεκαετίες είναι το μεταναστευτικό – προσφυγικό. Ως εκ τούτου, οι χώρες που έχουν την εμπειρία του οφείλουν να αναλάβουν τις τύχες της. Περίεργο να το λες: η Ιταλία και η Ελλάδα καταλαβαίνουν πολύ πιο βαθιά το πρόβλημα της Ευρώπης απ’ ό,τι η Γερμανία, που το ζει σαν μια εκδοχή ανθρωπιστικού μελό, όπου η ίδια αντιλαμβάνεται τον εαυτόν της σαν τη Γη της Επαγγελίας.
Κι αν η Ευρώπη έπρεπε να αρχίσει ξανά, όπως είπε ο Μονέ, αν δεν κάνω λάθος, θα ξεκινούσε από τον πολιτισμό της και όχι από την οικονομία. Ισως τότε το κέντρο βάρους της να μετατοπιζόταν και οι αξίες του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού να καταλάμβαναν τη θέση που τους αξίζει. Ομως αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα που ζητάει συνέχεια.