Οσο περισσότερες οι γενιές των Ελλήνων που ζουν στο εξωτερικό, τόσο μεγαλύτερη είναι η πρόκληση της διατήρησης των δεσμών με τις ρίζες τους. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο επειδή ενσωματώνονται περισσότερο στις νέες τους πατρίδες, αλλά επειδή ως κοινότητες γίνονται λιγότερο ομοιογενείς – ή πιο ποικιλόμορφες. Το παρατηρεί κάποιος ακόμη και μεταξύ αδελφών της ίδιας οικογένειας: τη διαφορά στις αναφορές εκείνες που τους συνδέουν με την Ελλάδα. Για τον ένα μπορεί να είναι η θρησκεία και η γλώσσα, για τον άλλο ένα χόμπι ή η επαγγελματική του δραστηριότητα.
Για να επικοινωνήσει δημιουργικά η Ελλάδα, ακόμη και οι ίδιες οι οργανώσεις της διασποράς, με αυτό το ολοένα πιο ετερόκλητο σύνολο, χρειάζεται να διευρύνουμε την έννοια του Ελληνισμού που πρεσβεύουν. Σε έναν συλλογικό τόμο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για τη διασπορά σε καιρό κρίσης που παρουσιάστηκε στο Αμερικανικό Κολλέγιο της Ελλάδος, αυτό περιγράφεται ως «μία διαλεκτική και οριζόντια διαδικασία, κατά την οποία οι σχέσεις χτίζονται γύρω από έναν συγκεκριμένο σκοπό, σε συνεργασία και αμοιβαιότητα». Διαπιστώνοντας τις αλλαγές που επέφερε η οικονομική κρίση στις σχέσεις της Ελλάδας με τη διασπορά της και την αποτυχία του προηγούμενου, κεντρικά ελεγχόμενου, μοντέλου, οι ερευνητές προτείνουν ένα νέο, πολυκεντρικό μοντέλο, με πραγματισμό ώστε να περιλαμβάνει και να ανταποκρίνεται στα διάφορα ενδιαφέροντα και ανάγκες της διασποράς.
Διότι τα ενδιαφέροντα της διασποράς μπορεί να περιλαμβάνουν τη λειτουργία ελληνικών σχολείων και εκκλησιών, αλλά δεν εξαντλούνται σε αυτά. Επεκτείνονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο που περιλαμβάνει τις αξίες του Ελληνισμού, όπως αυτές εκφράζονται στον τρόπο ζωής, τον ελληνικό πολιτισμό, τον ουμανισμό, τη δημοκρατία, την αειφορία… Μάλιστα, ιστορικά αυτές οι αρχές έχουν εμπνεύσει όχι μόνο τους Ελληνες της διασποράς αλλά επίσης τους φιλέλληνες, και είναι οι αξίες που καθιστούν τον Ελληνισμό χρήσιμο και στον σύγχρονο κόσμο.
Οσο διαφορετικές και αν είναι οι αναφορές των ομογενών μεταξύ τους, όλες συναντώνται σε έναν κοινό, ιδεατό, τόπο: τον τόπο καταγωγής τους.
Η δύναμη της διασποράς βρίσκεται σε αυτή την πολυσυλλεκτικότητα, και πέρα από την πολύτιμη στήριξη για τα εθνικά μας θέματα ή την οικονομία, μπορεί να βοηθήσει την Ελλάδα να δώσει απαντήσεις στις προκλήσεις της εποχής, είτε είναι η κλιματική αλλαγή είτε η κοινωνική συνοχή, είτε τα ανθρώπινα δικαιώματα και η προστασία της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Διότι όσο διαφορετικές και αν είναι οι αναφορές των ομογενών μεταξύ τους, όλες συναντώνται σε έναν κοινό, ιδεατό, τόπο: την Ιθάκη τους, τον τόπο καταγωγής τους.
Αντί λοιπόν να εστιάζουμε στην επιστροφή των μεταναστών της κρίσης, θα μπορούσαμε να ενθαρρύνουμε ευρύτερα την κινητικότητα μεταξύ των μεγάλων κέντρων του Ελληνισμού και της Ελλάδας. Και αν στην Ευρωπαϊκή Ενωση αυτό συμβαίνει ήδη, μία διορατική, εξωστρεφής πολιτική και οι κατάλληλες μεταρρυθμίσεις θα δημιουργούσαν τις συνθήκες για ένα παγκόσμιο Κοινό των Ελλήνων – και μαζί για την αναζωογόνηση αυτής της θεμελιακής σχέσης για το μέλλον του Ελληνισμού.
* Η κ. Κατερίνα Σώκου είναι Nonresident Senior Fellow στο Atlantic Council και ερευνήτρια Εξωτερικού στο ΕΛΙΑΜΕΠ, Εδρα Θεόδωρου Κουλουμπή για τις Ελληνοαμερικανικές Σχέσεις.