Μια από τις σημαντικές ιδιομορφίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι ότι, αντίθετα προς άλλους διεθνείς οργανισμούς, δεν έχει μία, αλλά δύο πηγές νομιμοποίησης. Η πρώτη αντλείται από τα κράτη-μέλη και η δεύτερη από τους πολίτες της. Από τα κράτη-μέλη η νομιμοποίηση είναι έμμεση, εφόσον εκφράζεται από το συμβούλιο (των υπουργών, όπως λεγόταν στο παρελθόν), από τα μέλη των κυβερνήσεων της Ε.Ε. με άλλα λόγια, τα οποία είναι δυνατόν να μην είναι καν εκλεγμένα μέλη των εθνικών κοινοβουλίων. Από τους πολίτες η νομιμοποίηση είναι άμεση και εκφράζεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που προκύπτει από τις ανά πενταετία ευρωπαϊκές εκλογές.
Το σκάνδαλο που ξέσπασε πρόσφατα με τη σύλληψη, μεταξύ άλλων, της αντιπροέδρου του σώματος Εύας Καϊλή κινδυνεύει να υπονομεύσει την αξιοπιστία του μοναδικού αμέσως εκλεγμένου ευρωπαϊκού οργάνου. Το διακύβευμα είναι ότι η ήδη επισφαλής ισορροπία ανάμεσα στις δύο πηγές νομιμοποίησης της Ε.Ε. κινδυνεύει να διαταραχθεί ακόμη περισσότερο, όχι προς την κατεύθυνση που προωθεί τα συμφέροντα του Ευρωπαίου πολίτη.
Το ίδιο το Ευρωκοινοβούλιο φέρει μεγάλο μέρος της ευθύνης, εφόσον προτάσεις που είχαν στο παρελθόν υποβληθεί για την καταπολέμηση της διαφθοράς και για πιο δραστικούς ελέγχους στις δραστηριότητες των βουλευτών με τους εκπροσώπους οργανωμένων συμφερόντων, τους λεγόμενους λομπίστες, δεν υιοθετήθηκαν. Και τούτο, πότε με τη μια και πότε με την άλλη δικαιολογία είτε από τα κράτη-μέλη είτε από την ίδια την Ευρωβουλή. Τώρα όμως που κινδυνεύει πλέον η raison d’ etre του οργάνου οφείλονται δραστικές μεταρρυθμίσεις έτσι ώστε η Ευρωβουλή και να είναι αλλά και, σαν τη σύζυγο του Καίσαρα, να φαίνεται τιμία.
Προτάσεις υπάρχουν πολλές. Κατ’ αρχάς όσες έχει καταθέσει το παλαιό διοικητικό στέλεχος του σώματος Εμίλιο ντε Καπιτάνι, οι οποίες προέβλεπαν να πάψουν να είναι προαιρετικά και να γίνουν υποχρεωτικά τα υφιστάμενα μέτρα για την καταπολέμηση της διαφθοράς, όπως η αναφορά του ποιον συναντούν οι ευρωβουλευτές. Πρότεινε επίσης να ισχύσουν ισχυρότεροι κανόνες για τη δίωξη της διαφθοράς σε περιπτώσεις που αφορούν μέλη των θεσμών και άλλων οργάνων της Ε.Ε., δίωξη η οποία δεν θα περιορίζεται στα οικονομικά συμφέροντα της Ε.Ε. μόνο, όπως ισχύει τώρα. Τέλος, πρότεινε να ενισχυθεί ο ρόλος των υφιστάμενων θεσμών, όπως η Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τη δίωξη της Απάτης (ΟLAF) και να επεκταθεί ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας.
Προτάσεις που είχαν στο παρελθόν υποβληθεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς δεν υιοθετήθηκαν.
Επίσης έχει προταθεί από πολλούς να δημιουργηθεί νέος οριζόντιος θεσμός με την ευθύνη αντιμετώπισης αυτών των θεμάτων, που να καλύπτει το σύνολο των οργάνων της Ενωσης, αλλά τουλάχιστον το Ευρωκοινοβούλιο δεν πρέπει να περιμένει κάτι τέτοιο. Μπορεί και πρέπει από μόνο του να αναλάβει δράση επεκτείνοντας τον ρόλο και τις ελεγκτικές αρμοδιότητες της υφιστάμενης Αρχής για τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα και τα ευρωπαϊκά πολιτικά ιδρύματα.
Πάνω απ’ όλα, το ίδιο το Ευρωκοινοβούλιο πρέπει να πάψει να πατάει γκάζι με το ένα πόδι και φρένο με το άλλο, όπως επί πολλά χρόνια κάνει στο θέμα της διαφάνειας. Διότι από τη μια ορθώς καταγγέλλει τις κακές πρακτικές άλλων οργάνων, όπως το Συμβούλιο ή η Επιτροπή, το ίδιο όμως δεν κάνει όσα περνούν από το χέρι του για τον εαυτό του. Κλασικό παράδειγμα είναι η εντεινόμενη κομματικοποίηση της γραμματείας του με την κατάληψη σημαντικών θέσεων από αμφιλεγόμενα πρόσωπα, που προσλαμβάνονται με κομματικά κριτήρια. Αν αυτό δεν γινόταν, μόνιμα στελέχη που προέκυψαν από ανοιχτές διαγωνιστικές διαδικασίες θα ήταν πολύ πιθανότερο να λειτουργήσουν ως αντίβαρα στις περιπτώσεις διαφθοράς, σε σχέση με όσους οφείλουν τη θέση τους στην κομματική τους ταυτότητα.
Στα καθ’ ημάς, το Qatargate είναι άλλο ένα χτύπημα στη διεθνή αξιοπιστία της χώρας. Το σκάνδαλο των υποκλοπών μάς διέσυρε διεθνώς στους μεγαλύτερους ειδησεογραφικούς κολοσσούς και κυρίως στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, βάζοντας και την Ελλάδα στην εικόνα χωρών που δεν σέβονται το κράτος δικαίου. Ηδη το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο αποφάσισε να προβεί σε ελέγχους για τη χρήση των ευρωπαϊκών κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας στις χώρες που δεν πληρούν τις προδιαγραφές του κράτους δικαίου. Ετσι, πλάι στην Ουγγαρία, την Πολωνία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Ιταλία προστέθηκε τώρα και η Ελλάδα. Παράλληλα, η κυβέρνηση που απέρριψε την πρόταση που είχε καταθέσει ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ για διακοινοβουλευτική επιτροπή παρακολούθησης της διανομής των κονδυλίων του Ταμείου, θα κληθεί σύντομα να αποκαλύψει τους πρώτους εκατό παραλήπτες τους, στο πλαίσιο σχετικού ευρωπαϊκού κανονισμού που πέρασε από το Ευρωκοινοβούλιο. Ας ευχηθούμε να μην προκύψουν απ’ τους ελέγχους ενδείξεις, ή ακόμη χειρότερα αποδείξεις διασπάθισης αυτών των πόρων ή διανομής τους με μη αξιοκρατικά κριτήρια.
Η κ. Ζωρζέττα Λάλη είναι μέλος του Think Tank του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ, ειδική σύμβουλος του ΕΛΙΑΜΕΠ, πρώην διευθύντρια στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.