Η εμμονή με το ΑΕΠ

5' 34" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Πώς τα πάει η Ελλάδα; Καλά; Άσχημα; Εξαρτάται από το τι εννοεί κανείς με το “τα πάει”. Σε ποιο τομέα; Στα αθλητικά; Στην εξέταση PISA του ΟΟΣΑ; Στη Eurovision;

Σχεδόν σε όλες τις συζητήσεις πολιτικού και οικονομικού περιεχομένου, πάντως, η απάντηση σε αυτή την ερώτηση συμπυκνώνεται σε ένα νούμερο: το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν. Το ΑΕΠ. Αυτό εννοούν όλοι όταν αναφέρονται στην ελληνική οικονομία, αυτό επικαλούνται όταν θέλουν να περιγράψουν τις προοπτικές της.

Η οικονομική δραστηριότητα και η ευημερία ενός λαού είναι πολύπλοκα θέματα που επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες και μπορούν να μετρηθούν με πολλούς τρόπους, αλλά εμείς τα έχουμε συμπυκνώσει όλα αυτά σε ένα νούμερο, και μόνο αυτό παρακολουθούμε. Ο ορισμός της “ανάπτυξης” στη χώρα μας αφορά αποκλειστικά στην αύξηση του ΑΕΠ. Το αν καλπάζει ή αν σέρνεται περιγράφεται ως ετήσια μεταβολή του ΑΕΠ. Μόνο με αυτό ασχολούμαστε και μόνο αυτό θεωρούμε ότι πρέπει να μας αφορά. Υπάρχει, όμως, ένα πρόβλημα:

Το ΑΕΠ δεν είναι πάρα πολύ καλός δείκτης για να περιγράψει την πραγματική ευημερία μιας κοινωνίας.

Τι μετράει το ΑΕΠ; Είναι, στην πράξη, ένα άθροισμα: το ποσό που προκύπτει αν προστεθεί η κατανάλωση που γίνεται από όλα τα νοικοκυριά της χώρας με τις συνολικές δαπάνες του κράτους, συν τις επενδύσεις όλων των επιχειρήσεων και συν τις “καθαρές” εξαγωγές (δηλαδή τις συνολικές εξαγωγές ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών προς ξένες χώρες, μείον τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που εισάγονται από ξένες χώρες). Στην Ελλάδα αυτό το άθροισμα πλέον πλησιάζει τα 200 δισεκατομμύρια ευρώ. Όλοι πανηγυρίζουν όταν αυτό το ποσό αυξάνεται, οδύρονται όποτε πέφτει. 

Όμως αυτό το άθροισμα αφήνει απ’ έξω μερικά πολύ σημαντικά πράγματα.

Η κατανάλωση βρεφικού γάλακτος που πωλείται στο σούπερ μάρκετ, ας πούμε, μετριέται στο ΑΕΠ, ως “κατανάλωση”. Η παραγωγή μητρικού γάλακτος, όμως, που εξυπηρετεί ακριβώς την ίδια ανάγκη με καλύτερο και πιο ωφέλιμο για την υγεία των πολιτών και την κοινωνία τρόπο, αλλά δωρεάν, δεν μετριέται πουθενά. Κατά συνέπεια, μια κοινωνία στην οποία οι γυναίκες θηλάζουν τα παιδιά τους σπανιότερα ή για μικρότερο διάστημα, εμφανίζεται κερδισμένη ως προς το ΑΕΠ σε σχέση με άλλες.

Γενικά, ένα από τα βασικά πράγματα που χάνει τελείως το ΑΕΠ είναι η απλήρωτη εργασία. Οι δουλειές που γίνονται στο πλαίσιο του νοικοκυριού ή της ευρύτερης οικογένειας, όπως το καθάρισμα, το μαγείρεμα και η φροντίδα παιδιών ή ηλικιωμένων. Αυτό είναι πολύτιμο και απαραίτητο έργο για την κοινωνία και, μην κοροϊδευόμαστε, για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, και παρ’ όλα αυτά δεν μετριέται πουθενά στο ΑΕΠ. Είναι ένα έργο, δε, που φορτώνονται δυσανάλογα οι γυναίκες -παγκοσμίως αφιερώνουν πάνω από 4 ώρες την ημέρα σε τέτοιες δουλειές, ενώ οι άνδρες κάτω από 2. Σύμφωνα με υπολογισμούς της UNESCO, οι γυναίκες του κόσμου αφιερώνουν 200 εκατομμύρια ώρες την ημέρα μόνο και μόνο για να φέρουν νερό στο σπίτι. Τίποτε δεν καταγράφεται στο ΑΕΠ. Το 2014 αφιερώθηκαν 28 δισεκατομμύρια ώρες για τη φροντίδα ανθρώπων που πάσχουν από Αλτσχάϊμερ, από συγγενείς τους. Αν αυτή τη δουλειά την έκαναν επαγγελματίες, το κόστος θα ξεπερνούσε τα $200 δισ. Αλλά δεν την έκαναν επαγγελματίες, την έκαναν συγγενείς -κυρίως γυναίκες. Και η αποτύπωση αυτού του έργου στο ΑΕΠ ήταν μηδέν.

Να πούμε κι άλλα παραδείγματα; Να πούμε.

Ο αγρότης που αποψιλώνει τον Αμαζόνιο κόβοντας δέντρα ή καίγοντας το δάσος για να φυτέψει σπαρτά για ζωοτροφές, συνεισφέρει στο ΑΕΠ. Όταν ο Αμαζόνιος κάθεται ανενόχλητος ρουφώντας CO2 από την ατμόσφαιρα, όμως, προσφέροντας μια τιτάνιας σημασίας υπηρεσία στην ανθρωπότητα, το ΑΕΠ δεν καταγράφει τίποτε. Οι δαπάνες για τον καθαρισμό μιας πετρελαιοκηλίδας καταγράφονται στο ΑΕΠ. Οι βλάβες που προκαλεί η πετρελαιοκηλίδα στο περιβάλλον, όχι.

Στο ΑΕΠ προσμετράται η δαπάνη για το μισθό του δασκάλου, άσχετα με το αν ο δάσκαλος διδάσκει, εκπαιδεύει και εμπνέει, ή αν κοιμάται ή λουφάζει κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Δεν προσμετρούνται η αξία του ελεύθερου χρόνου, της ψυχαγωγίας (όταν δεν περιλαμβάνει κατανάλωση) και της ξεκούρασης. 

Όπως αντιλαμβάνεστε, το ΑΕΠ ως μονάδα μέτρησης καταγράφει σχεδόν όλες τις νόμιμες δραστηριότητες, αλλά μόνο όταν περιλαμβάνουν οικονομική συναλλαγή. Έτσι προσμετρά χωρίς κανένα πρόβλημα και δραστηριότητες που κάνουν τη ζωή των ανθρώπων χειρότερη. Μια κοινωνία ανθρώπων εθισμένων στο -νόμιμο- τζόγο δεν είναι μια ευτυχισμένη κοινωνία -αλλά κάθε στοίχημα καταγράφεται στο ΑΕΠ με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο καταγράφονται οι πωλήσεις βιβλίων. Κι η πώληση αλκοόλ καταγράφεται. Οι αυξημένες δαπάνες υγείας που προκαλεί η κατανάλωση αλκοόλ, επίσης. Η κατάρρευση της ποιότητας ζωής που προκαλεί η κατανάλωση αλκοόλ, όμως, μόνο έμμεσα, μόνο στο επίπεδο που επηρεάζει την κατανάλωση. Η δυστυχία του τζογαδόρου που βλέπει τις σχέσεις του να καταστρέφονται ή την οικογένειά του να διαλύεται, δεν προσμετράται.

Ένας από τους πιο λάβρους πολέμιους του ΑΕΠ ήταν ο μακαρίτης ο Μπόμπι Κένεντι, κι αυτός το περιέγραφε ως εξής: “Το ΑΕΠ”, έλεγε, “υπολογίζει τα πάντα, εκτός από όσα κάνουν υποφερτή τη ζωή”.

Βεβαίως, μια κάποια συσχέτιση του ΑΕΠ με άλλους δείκτες που μετράνε την ευημερία των κοινωνιών ή την ευτυχία των πολιτών υπάρχει. Αλλά δεν είναι απόλυτη και σε αρκετές περιπτώσεις οι αποκλίσεις είναι ενδιαφέρουσες. Οι ΗΠΑ, ας πούμε, έχουν μεγαλύτερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ από τη Σουηδία, τη Γερμανία, την Αυστραλία και τον Καναδά. Ελάχιστοι όμως θα υποστήριζαν ότι η ποιότητα της ζωής στις ΗΠΑ είναι καλύτερη από ό,τι στις συγκεκριμένες άλλες χώρες. Ίσα ίσα, σε πολλά σημαντικά θέματα, από τα εργασιακά δικαιώματα και τον ελεύθερο χρόνο, μέχρι το προσδόκιμο ζωής και την υγεία των πολιτών, οι ΗΠΑ υστερούν πολύ.

Οπότε το ΑΕΠ δεν αποτελεί καλό δείκτη για το αν μια χώρα τα πάει καλά γενικώς, αν η κοινωνία της ευημερεί, αν έχει μικρές ή μεγάλες ανισότητες, και αν οι πολίτες ζουν ευτυχισμένοι με ικανοποιητικές συνθήκες και ποιότητα ζωής. Μετράει μόνο μια πτυχή της οικονομικής δραστηριότητας, πολύ σημαντική μεν, αλλά όχι αρκετή για να δώσει μια ακριβή εικόνα της συνολικής κατάστασης της κοινωνίας και της οικονομίας. Οπότε κανονικά δεν θα έπρεπε να επικεντρώνουμε μόνο στο ΑΕΠ για να αξιολογούμε το αν μια χώρα μας πάει προς τη σωστή ή τη λάθος κατεύθυνση. Αλλά το κάνουμε. Κι αυτό είναι πρόβλημα. Γιατί συχνά έχει ως αποτέλεσμα να επικεντρώνουμε στην αύξηση των τεσσάρων αριθμών αυτού του συγκεκριμένου αθροίσματος, παραβλέποντας άλλα, εξίσου σημαντικά, ή και σημαντικότερα.

Τελευταίο, ακραίο αλλά χρήσιμο παράδειγμα: αν αναλογιστεί κανείς τα μέρη του αθροίσματος που συνθέτουν το ΑΕΠ, θα συμπέραινε πως μια μέθοδος για την αύξησή του θα ήταν να πάρουμε όλα όσα γίνονται δωρεάν σε μια κοινωνία και να τα κάνουμε να γίνονται επί πληρωμή. Έτσι θα είχαμε αμέσως ανάπτυξη, και μάλιστα ραγδαία. Τους φίλους και τους συγγενείς που θα καλέσετε στο πασχαλινό σας τραπέζι; Χρεώστε τους για το φαγητό που θα τους σερβίρετε. Αν τους κόψετε και απόδειξη στο τέλος, θα έχετε συνεισφέρει στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Θα ήταν, όμως, αυτό “ανάπτυξη”; Το ίδιο φαγητό θα καταναλωνόταν, από τους ίδιους ανθρώπους. Το ΑΕΠ της χώρας μας θα αυξανόταν. Θα ήταν όλοι πιο χαρούμενοι κι ευτυχισμένοι γι’ αυτό, το απόγευμα της Κυριακής;

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή