Εχουν γεμίσει οι εφημερίδες με απαντήσεις στο ερώτημα: τι κρίνεται, ή θα έπρεπε να κρίνεται, στις εκλογές. Αναφέρονται πολλά, από την ποιότητα της δημοκρατίας μέχρι το σύστημα υγείας. Υπάρχουν όμως ελάχιστες αναφορές στο ένα θέμα, το πιο βασικό, από το οποίο εξαρτάται η δυνατότητα να γίνουν αλλαγές σε όλα σχεδόν τα υπόλοιπα: το τι παράγουμε και πώς το παράγουμε.
Παράδειγμα: Μερικοί γράφουν πως οι εκλογές θα κρίνουν αν θα έχουμε φορολογικό σύστημα που θα μειώσει την ανισότητα. Αλλά με τη δομή και το μέγεθος της οικονομίας μας, τα περιθώρια για αναδιανομή μέσω φόρων είναι ελάχιστα. Οσοι έχουν πολύ μεγάλα εισοδήματα έχουν φορολογική κατοικία αλλού, που σημαίνει, π.χ., ότι τα μερίσματά τους δεν μπορούν να φορολογηθούν εδώ. Αυτό προκύπτει από διεθνείς συνθήκες και δεν μπορεί να το αλλάξει η κυβέρνηση μιας μικρής χώρας. Οι αυτοαπασχολούμενοι, που είναι πάρα πολλοί, φοροδιαφεύγουν σε όλη την κλίμακα και κανένα κόμμα δεν έχει πειστική απάντηση σε αυτό. Οι μισθωτοί που έχουν μεγάλο εισόδημα είναι λίγοι και ήδη φορολογούνται πολύ.
Αλλο παράδειγμα: η προστασία του περιβάλλοντος στα νησιά. Μπορεί ο νομοθέτης να βάλει αυστηρούς όρους δόμησης, αλλά όσο ο τουρισμός είναι ο μόνος μεγάλος τομέας που φέρνει έσοδα από το εξωτερικό και όσο αυτά διαχέονται σε όλη τη μεσαία τάξη, η κοινωνική πίεση για περισσότερα rooms to let και βίλες θα υπερκεράσει κάθε περιβαλλοντική ευαισθησία.
Δύο είδη οικονομικής δραστηριότητας μπορούν να στηρίξουν δίκαιη φορολογία, σεβασμό στο περιβάλλον, αδιάφθορο Δημόσιο, δημόσια υγεία και ποιότητα ζωής για τους πολλούς: το εξαγωγικό εργοστάσιο, που ήταν το υπόβαθρο της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας τον περασμένο αιώνα, και η οικονομία της γνώσης που αναπτύσσεται τώρα.
Στην Ελλάδα δεν μπορούμε να αναπτύξουμε βιομηχανία μεγάλης κλίμακας, για πολλούς λόγους, με λίγες εξαιρέσεις, όπως τα ναυπηγεία. Μπορούμε όμως να έχουμε περισσότερα μικρά και μεσαία εργοστάσια που εξάγουν, αν αυτά στηρίζονται σε καλό βιομηχανικό σχεδιασμό ή ιδιαίτερες πρώτες ύλες, και ευέλικτη απόκριση στις ανάγκες των πελατών. Που σημαίνει ότι θα απασχολούν επιστήμονες και μηχανικούς, τεχνίτες με δεξιότητες και εκπαιδευμένα στελέχη πωλήσεων και υποστήριξης.
Εγιναν πολλά από το 2019, χρειάζονται πολλά ακόμα, ιδιαίτερα στην παιδεία, στη διοίκηση και σε μερικές υποδομές. Οχι μόνο νόμοι, αλλά και επίμονη υλοποίηση.
Κυρίως, όμως, μπορούμε να αναπτύξουμε τις υπηρεσίες και τα άυλα προϊόντα που προσφέρονται από ομάδες με επιστημονική κατάρτιση, προς τις ξένες αγορές: λογισμικό, ανάλυση δεδομένων, ιατρική καινοτομία, σχεδιασμό χώρων και αντικειμένων, αγροτεχνολογία, τηλεϊατρική και άλλα. Εχουμε ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα για κάτι τέτοιο: καλό περιβάλλον ζωής για όσους έχουν αξιοπρεπές εισόδημα, μεγάλη κοινωνική αναγνώριση για την πανεπιστημιακή εκπαίδευση, ανεκτική κοινωνία για πολλές ομάδες ξένων (όχι για όλες), και κάτι ιδιαίτερο: τους απόδημους Ελληνες με τις ικανότητες και τις διασυνδέσεις τους, που θέλουν να συμβάλουν στην ανάπτυξη αν τους δοθεί η ευκαιρία.
Δεν έχουμε ακόμα όλη τη θεσμική υποδομή που χρειάζεται αυτή η νέα οικονομία. Εγιναν πολλά από το 2019, χρειάζονται πολλά ακόμα, ιδιαίτερα στην παιδεία, στη διοίκηση και σε μερικές υποδομές. Οχι μόνο νόμοι, αλλά και επίμονη υλοποίηση. Οχι από ένα υπουργείο, αλλά με συντονισμό τουλάχιστον των υπουργείων Οικονομικών, Ανάπτυξης, Παιδείας, Εξωτερικών και Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Με ενεργητική προσέγγιση σε πολυεθνικές επιχειρήσεις, κορυφαία πανεπιστήμια, επενδυτικούς ομίλους, ώστε να κοιτάξουν σοβαρά μια χώρα που δεν είχε και την καλύτερη φήμη ως τόπος παραγωγής.
Οταν υπάρξει η κρίσιμη μάζα στην οικονομία της γνώσης, ένα ώριμο οικοσύστημα, δεν θα χρειάζονται τόσο πολλές κυβερνητικές δράσεις για να συνεχίσει να αναπτύσσεται, όπως δεν χρειάζεται ο τουρισμός τώρα πια.
Μέχρι τότε ελπίζω να συνεχιστεί το έργο που ξεκίνησε μια ομάδα πολιτικών και τεχνοκρατών που κατηγορούνται ως κοσμοπολίτικη ελίτ, αλλά που έχουν, κατά την ταπεινή μου γνώμη, το μόνο ρεαλιστικό προοδευτικό σχέδιο για τις ανάγκες της εποχής.
Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.